بخشی از مقاله
چکیده
تقوي سیاسی به عنوان زیر بناي سیره مدیریتی امام علی - ع - است که به فرموده مقام معظم رهبري در حکومت 5 ساله ایشان به زیبایی نمود یافته است. سیاستی که در آن ، حضرت با عنایت به بندگی خدا ، براي مردم حق آزادي ، حیات و کرامت قائل شده و مدیریت را امانتی در دست انسانها دانستهو تقوي را زمینه ساز بصیرت مدیرانوپرهیز از زیاده خواهی و قدرت طلبی آنهاو رفع اختلاف طبقاتی در جامعه،ارتباط صمیمانه مردم با مدیران و عدالت اجتماعی،سیاسی،اقتصادیمیدانند که ازشاخصههایبرجسته حکومت علوي است.این مقاله با بیان مفهوم تقوي سیاسی ومعرفی جامعهاي با این مشخصه سعی داردکه گوشهاي از پیامدهاي این سیره حکومتی را نشان دهد،حکومتی که میتواند راهگشاي دو لتمردان جامعه اسلامی ما باشد.
واژگان کلیدي :تقوي ، سیاست، تقوي سیاسی،امام علی - ع -
-1مقدمه
امام علی - ع - این مفسر و سخن گوي اسلام ناب و قرآن ناطق و وارث علم پیامبر - ص - حکومت سیاسی خود را بر پایه تقوي سیاسی بنا نهاده است، چرا که نگاه ایشان به سیاست نگاهی توحیدي و الهی است که با نگرش دنیامدارانه و قدرت محورانه بسیاري از اندیشمندان وسیاستمداران غربی تفاوتی اساسی - جوهري و ماهوي - دارد - ذوعلم,. - 1384نگاه امیرالمؤمنین به حکومت، نگاه حکیم بزرگی است که با منبع وحی پیوند نزدیک دارد - علیقلی,. - 1375با توجه بهاین مسئله که سیره حکومتی امام علی - ع - بر مبناي تقواي سیاسی بنا نهاده شده است این سؤالات قابل طرح میباشد که:مفهوم تقواي سیاسی با توجه به مفهوم واقعی تقوي و سیاست از دیدگاه امام علی - ع - چه میباشد؟جامعهاي که براساس تقواي سیاسی بنا شود چه جامعهاي است ؟
در اندیشه امام علی - ع - زمامدار و سیاستمدار براي ایجاد تقوي سیاسی در جامعه باید چه شیوهاي را در پیش گیرد و پیامدهاي حاصل از آن در جامعه به چه صورتی جلوهگر خواهد شد؟در این مقاله که به روش توصیفی صورت گرفته است، تلاش شده که مفهوم تقواي سیاسی - به عنوان الگوي موفق مدیریت - در اندیشه امام علی - ع - با بهره گیري از مفاهیم والاي نهج البلاغهخصوصاً، نامه آن حضرت به مالک اشتر مورد بررسی قرار گیرد. لذا پس از بیان مفهوم تقوي، سیاست و تقوي سیاسی، لزوم آن مورد توجه واقع شده و در ادامه پیامدهاي تقوي سیاسی مورد بررسی قرار گرفته است.
-2 اهمیت تقوي سیاسی در اندیشه امام علی - ع -
یکی از موضوعاتی که در دین مبین اسلام بسیار مورد تأکید و توجه واقع شده است مسئله تقوي میباشد. امام علی - ع - آن را رئیس الاخلاق دانسته و در رأس بسیاري از فرمان هاي خود خطاب به استانداران،فرماندهان، کارگزاران آن را مورد تأکید قرار دادهاند. از آن جمله: امام به فرمانده جنگی خود شریح بن هانی فرمودند : » اتق االله فی کل صباح و مساءخَف علی نفسک الدنیا الغرور - « نهج البلاغه، نامه . - 56حضرت به مقبل بن قیس ریاحی، توصیه نموده » اتق االله الذي لابدلک من لقائه و لا منتهی لک من دونه - « همان، نامه . - 12
آنگاه که فرمانی براي مأموران زکات صادر میکردند فرمودند : با تقوي الهی حرکت کن، مسلمانی را مترسان و از زمین کسی بدون رضاي او عبور مکن و بیش از حقی که خداوند در مال وي نهاده از او مگیر - همان، نامه . - 25همچنین امام در آغاز فرمان جاودانه خود به مالک اشتر بدین صورت مینویسند که»و امره بتقوي االله و ایثار طاعته - «... همان، نامه - 53به عقیده علامه جعفري،این توصیه امام ودستورات اکیدي که ایشان پس از آن،براي خودسازي مالک میفرمایند،بهترین دلیل اثبات آن مدعا است که می-گوید:براي اداره صحیح اجتماع و بهوجود آمدن سعادت زندگی اجتماعی صلاحیت وشایستگی مجریان قوانین مؤثرتر وبااهمیتتراز خود آن قوانین است.
اگرچه قوانین الهی با مجریان الهی همه عامل سعادت جامعه می باشند ،ولی با نظر دقیق به سرگذشت زندگی اجتماعی بشر میتوان به این نتیجه رسید که در جوامع بشري چنین نبوده است که اگر بهترین قوانین براي زندگی مردم در جوامعی وجود داشته باشد، لازمه قطعی آن، این است که مردم آن جوامع از بهترین زندگی نیز برخوردار باشند زیرا مسئله اجراکنندگان قوانین از جهت شایستگی و ناشایستگی تأثیر و اهمیتی بالاتر از خود قوانین دارد. و این جاست که اهمیت تقواي حاکمان و سیاستمداران و دلیل تأکیدات امام علی - ع - به کاگزارانشان در جهت ایجاد تقوا بیش از پیش مشخص می گردد - جعفري، حکمت اصول سیاسی اسلام - .حال که تا حدودي اهمیت موضوع مطرح شدمیپردازیم به بررسی مفهوم واقعی تقوي.
-3تقوي ، سیاست و تقواي سیاسی
راغب اصفهانی در کتاب المفردات القرآن در مورد واژه تقوي میگوید : تقوا یعنی نفس را محافظت کردن از آنچه درباره آن بیم می رود و تقوا در عرف نگهداري نفس از آنچه انسان را به گناه می کشاند می باشد - فاضل لنکرانی, - 1373 مفهوم تقوا را به زیبایی در کلام گهربار امام علی - ع - میتوان یافت که آن را ملکه و قدرت و اراده اي میدانند که در روح آدمی پدید آمده و او را قادر میسازد که این نفس سرکش و اماره را مطیع ورام خویش سازد ،آنجایی که میفرمایند:» ان التقوي عطایا ذلل حعلیهاملَاهلهاو اعطوا ازمتها فَاوردتهم الجنﱠه« مثل تقوا، مثل مرکبهاي رهوار و مطیع و رام است که مهارشان در دست سوار است و آن مرکبها با آرامش سوار خود را به سوي بهشت میبرند - نهج البلاغه،خطبه . - 16
این تقوایی است که به فرموده امیر المؤمنین مایه اصلی آزادي هاست که حضرت در خطبه 248 می فرمایند:»فانّ التقويمفتاح سداد و ذخیرة معاد و عتقﱢ من کل ملکه و نجاةٌ من کلﱢ هلَکَه« همانا تقوا کلید درستی و توشه قیامت و آزادگی از هر بندگی و نجات از هر تباهی است. یعنی نه تنها بر خلاف نظر بعضی از افراد که آن را محدودیت میدانند مانع آزادي نیست بلکه منبع و منشأ همه آزادي هاست. آزادي از قید بندگی، هوا و هوس، طمع، شهوت، حسد و رهایی از بردگی پول و مقام و راحت طلبی که در جهان امروز گریبان گیر بشر شده است. - مطهري, - 1391 بنا بر تعریف اهل لغت، سیاست، انجام دادن کاري بر طبق مصلحت آن است. اگر به حاکم و زمامدار، سیاستمدار گفته میشود، از آن روست که در امور اجتماعی و عمومی توده مردم به مصلحت اندیشی، تدبیر و اقدام میپردازد - ذو علم,. - 1384
اما می بینیم که کلمه سیاست از آن کلماتی است که به جهت شیوع استعمال آن در فرصت طلبی نیرنگ بازي ، دروغ ها و زورگویی ، بازي با جان و مال و نوامیس مردم، و در یک عبارت مختصر جهان و انسان را وسیله و خود را هدف تلقی کردن، خبیث ترین و وحشتناك ترین مفهوم را به ذهن شنونده منتقل میکند. به طوريکه با شنیدن کلمه سیاستمدار چهره یک حقه باز ، شیاد، نابکار در ذهن انسان خطور میکند - جعفري,. - 1373در حالیکه سیاست در اندیشه امیرالمؤمنین غیر از حیلهگري و نیرنگ است.حضرت در خطبه 200 عوام فریبی را رد کرده و این امر را براي رسیدن به هدف ناپسند میدانند.
همانطورکه بارها موقعیتهایی براي حضرت پیش آمدکه ایشان میتوانستند با گفتن یک دروغ و یا حیلهاي کوچک به راحتی خلافت را به دست گیرند و یا به زبان امروز براي رسیدن به هدف، وسیله را توجیه کنند، اما حضرت این کار را نکردند، زیرا اگر این کار را انجام میدادند، دیگر علی - ع - نبودند و امروزه هم ما نمی توانستیم به چنین رهبري که از حق خود میگذرند تا جامعه از هم فرو نپاشد افتخار کنیم، حتی اگر این چشم پوشی از حق مانند استخوان در گلو یا خار در چشم ایشان را بیازارد.علامه محمد تقی جعفري مفهوم واقعی سیاست را عبارت از مدیریت و توجیه و تنظیم زندگی اجتماعی انسان ها در مسیر حیات معقول دانسته و میفرمایند: این همان پدیده مقدس است که اگر به طور صحیح انجام بگیرد یکی از با ارزشترین فعالیتهاي انسانی میباشد که در هدف بعثت پیامبران الهی منظور شده است و آن عبادتی است که در اسلام به طور واجب کفایی مقرر گشته است - همان - .
تقواي سیاسی زمامدار حرکتی است فراتر و اضافه بر تقواي شخصی او، بطوري که زمامدار و تمام مقامات سیاسی علاوه بر مزین کردن خود به لباس تقوا،باید آمادگی لازم را براي به دست آوردن و به کار بستن معلومات و تجارت و بهره برداري از استعدادهاي مربوط به توجیه حیات معقول مردم جامعه را با کمال اخلاص کسب کنند - همان - .و در این صورت است که سیاستمدار همانطور که در مدیریت اعضاي پیکر مادي و نیروهاي درونی خود داراي عدالت و لطف و رحمت محض است نسبت به اعضاي جامعه که مدیریت آنها را به عهده گرفته است با این صفات رفتار خواهد کرد و لذا می بینیم که امام در ابتداي فرمان مبارك به مالک اشتر میفرمایند: » و اشعر قلبک الرحمه و المحبه لهم و اللطف
