بخشی از مقاله
چکیده
اندیشه های سیاسی در اسلام، بطور کلی در حول یک محور تمرکز یافته است: حکومتگر در قالب خلیفه، امام و سلطان بیشترین حجم و توجه آثار سیاسی را به خود اختصاص داده است و در همین راستا اغلب مفروضات، موضوعیتِ ضروری بودن حکومت در میان مسلمانان است. جز معدود افراد معتزلی یا فرقه های خارجی تمام مسلمانان بر ضروری بودن حکومت اجماع دارند. با وجود اختلافاتی که مسلمانان در مشروعیت فردحاکم با یکدیگر دارند و همواره نسبتِ میان فرد حاکم ونهاد حکومتی از جمله این اختلافات بوده است، بی شک فقه شیعی با به روز کردن از طریق ایجاد پاسخ های جدید به مسائل توسط منابع فقهی در عین اینکه توانسته اندیشه سیاسی شیعی را حفظ و انسجام بخشد و آن را اشاعه دهد، قادر است خود را با تحولات چشم گیری که در طول زمان در زندگی سیاسی و اجتماعی انسانها بوقوع پیوسته است، تطابق دهد.
واژههای کلیدی: فقه سیاسی، اندیشه های سیاسی تشیع، به روز کردن پاسخها
مقدمه
تحولات فکری و سیاسی جهان اسلام نشان می دهد که باید به دلایلی چند در خصوص نظام سیاسی در اسلام اندیشه کرد. به لحاظ عملی مشکل بتوان زندگی را بدون دولت تصور کرد. دولت در جامعه اسلامی همانند دیگر جوامع بشری نه تنها بیانگر وجود مجموعه ای از نهادهاست بلکه حاکی از وجود نگرشها و شیوه های خاصی از اعمال و رفتار است که منحصرا مدنیت اسلامی خوانده شده، در واقع جزئی از تمدن اسلامی محسوب می شود.
میتوان به طور قطع گفت که سیاست و دولت به گونه ای ظریف در قسمت عمده زندگی ما نفوذ و رخنه کرده است.دولت در جوامع اسلامی هرچند مفهومی پیچیده است، واقعیت روزمره ای است که نمی توان نادیده گرفت. دولت در فرهنگ اسلامی، نه امری تصادفی و اتفاقی است و نه سازمانی انفعالی و بی طرف که بتوان آن را نادیده گرفت. بنابراین از جمله مفروضاتی است که تحقیق در این موضوع از جمله ضروریاتی است که همواره در جوامع و خصوصا جوامع اسلامی مطرح بوده است.
به رغم این ضرورت، بررسی مفهوم دولت در اندیشه های اسلامی یکی از مشکلترین مفاهیمی است که اگر بتوان به صورت عمیق به ان نگریست، معضلات آن نیز با عمق بیشتری خود را به شما نمایان می کند که در این تحقیق و مقاله فرصت آن نیست که حتی به قسمت کوچکی از این معضل اشاره شود.
آنچه در تنوع و تکثر نظریه ها در باب حکومت از اندیشمندان سیاسی اسلام وجود دارد نشان می دهد اغلب مفروضات، موضوعتِی ضروری بودن حکومت در میان مسلمانان است. جز معدود افراد معتزلی یا فرقه های خارجی، تمام مسلمانان بر ضروری بودن حکومت اجماع دارند و بدنبال این اجماع است که فرد حاکم محور اصلی تأملات سیاسی قرار می گیرد. مسلمانان در باب چگونگی مشروعیت حاکم، ویژگیهای آن و نسبتی که وی با جامعه و اقشار اجتماعی برقرار می کند نظر واحدی ندارند؛ از این رو مباحثی چون نظامهای سیاسی شیعه وسنّ ی یا اندیشه ورزیهایی از سوی علما، فلاسفه و اندرز نویسان پا به عرصه حیات می گذارد. نسبت میان فرد حاکم و نهاد حکومت با شرع از یک سو و قوه قهریه از دیگر سو مهمترین نسبتها را در تأملات سیاسی از ان خود می سازد.
در این راستا و با وجود فضایکّمی در خصوص تحقیق؛ اشاره بهنوعِ کیفی نظام سیاسی که توانسته است علاوه بر حفظ چارچوبهای یک نظام اسلامی- سیاسی شرایط را به گونه ای در جامعه اسلامی هدایت کند که فضای تغییر و تحول نیز در همان چارچوب قرار گرفته و به روند خود ادامه دهد از جمله ضروراتِی نگارنده در این تحقیق است که سعی تشریح آن را در فضای مختصر این مقاله دارد.
بی شک فقه سیاسی شیعه منسجم ترین و کارآمدترین مدل اداره زندگی سیاسی اجتماعی انسانها را بیان داشته است و تحقیق و استخراج و به کارگیری آن نیاز اساسی جامعه است. فقه سیاسی شیعه در دوران های گذشته تحولات چشم گیری به خود دیده و همواره بر اساس وقایع زمانی پاسخ گوی مسایل جامعه بوده است. درست است که امروزه و با توجه به مسایل جدید به تعریف جدیدی از فقه سیاسی نیاز داریم تا از طریق منابع فقهی پاسخ های جدیدی به مسایل داشته باشیم اما لازم است بدانیم که فلسفه وجودی فقه سیاسی بر همین منوال بنا شده است همانگونه که اندیشه های سیاسی اهل تشیع بر ان تأکید کرده اند. البته نقدهایی نیز هست مثلا گرچه فقه سیاسی بسیاری از مسایل جدید نظیر مساوات ازادی عدالت اتکا به ارا و مشورت را حل کرده اما برخی از این مسایل به طور کامل تئوری پردازی و مبانی فقهی و اجتهادی آن ها مطرح نشده است که آنچه در این خصوص از سوی علما بیان شده است میتواند رفع آن رد آینده ای نزدیک باشد.
لذا در این مجال سعی شده است که در ابتدا با مفاهیم اندیشه ای و نظرات اندیشمندان اهل تشیع آشنا شده و سپس به منسجم ترین و کارآمدترین مدل اداره زندگی سیاسی و اجتماعی که توانسته است در عین پاسخگویی به مسائل به روز که در جامعه اسلامی به وقوع می پیوندد پاسخ دهد؛ به اندیشه های سیاسی اهل تشیع انسجام و آنها را نیز حفظ و اشاعه دهد.
تعریف فقه
