بخشی از مقاله
چکیده
عصر تیموریان یکی از دورههاي تاریخی تأثیر گذار بر فرهنگ و سیاست ایران بزرگ بوده است. در این عصر دانشمندان، هنرمندان و سیاستمداران بزرگی ظهور یافتند که تا مدتهاي مدید الهام بخش پسینیان بودند. بر همین اساس، مقاله حاضر در صدد پاسخ بدین پرسش است که دلیل شکوفایی علمی و هنري عصر تیموریان چه بوده است؟ فرضیه مقاله نیز بدین قرار است که سیاست متساهلانه و تعامل فرهنگهاي مختلف دلیل اصلی این شکوفایی است. بر همین اساس به سراغ دانشمند، سیاستمدار و هنرمند بزرگ عصر تیموري میرود تا تأثیر زمینههاي سیاسی و فرهنگی عصر تیموریان بر اندیشه امیر علی شیر نوایی را جستجو کند. روش نوشتار حاضر هرمنوتیک زمینه محور اسکینر است و تعامل زمینه و متن نوایی را میکاود. هدف از این مقاله، نشان دادن تأثیر بسترهاي سیاسی و فرهنگی بر اندیشههاي متفکران است.
مقدمه
تاریخ چه چیزي براي ما دارد. آیا فایده عملی از مطالعه تاریخ حاصل میشود؟ به نظر میرسد فلسفه تاریخ ناگزیر از پاسخ دادن به چنین پرسشهایی است. پاسخ دم دستی این است که تاریخ عبرتی از گذشتگان است و مطالعه تاریخ ما را از اشتباهات پیشینیان برحذر میدارد. اما به نظر نگارندگان مطالعه تاریخ چیزي بیش از این میبایست دربرداشته باشد. این که زمینهها و بسترهاي فرهنگی و سیاسی خاص، چگونه بر کنش و رفتار انسان تأثیر گذارده است. بدین معنا مطالعه تاریخ از منظر رهیافت زمینه گرایی، فهم فضاي حاکم بر کنشگران تاریخی است. نتیجه این که تاریخ چهارچوبی زمانمند است که کنشگران را قادر به عمل میسازد و در عین حال شامل کنشهاي عاملانی است که چنین بستري را میسازد.
از این رو، انسان هم موجودي زمانمند و زمینه مند است و هم موجودي زمان ساز و زمینه ساز. بر اساس همین رهیافت، مقاله حاضر زمانه و زمینه تیموریان را مورد واکاوي قرار میدهد تا تأثیرات آنها را بر اندیشه شخصیتی خاص همچون امیر علیشیر نوایی بسنجد. چه این که از این منظر اندیشه نوایی بیش از هرچیز زاییده و بازتاب دهنده فضاي فرهنگی سیاسی عصر خویش است و در عین حال این اندیشه زمانه و زمینه تیموریان را برساخته است. بر همین اساس این پرسش را مطرح میکند که زمینههاي فرهنگی و سیاسی، اجتماعی و اقتصادي عصر تیموریان چه تاثیري بر اندیشه امیرعلی شیر نوایی داشته است؟ البته مقاله حاضر نه دترمینیستی است و نه تقلیلی گرا؛ بدین معنا که انسان را یکسره محصول زمینه فرهنگی و تاریخی معرفی نمیکند بلکه نقش عامل انسان در تغییر و تحول زمینهها را نیز مورد تاکید قرار میدهد.
-1چارچوب نظري: هرمنوتیک زمینه- متن گرا
در خصوص هرمنوتیک، تعریف جامع و روشنی از آن قابل ارائه نیست، اما به طور کلی کلادنیوس و دیگران در عصر روشنگري بر این باورند که واژه هرمنوتیک به معناي هنر تفسیر است.3 همچنین میتوان به تعریف پل ریکور اشاره کرد که میگوید هرمنوتیک دانشی است که به شیوه فهم و ساز و کار تفسیر متون میپردازد. به بیان ساده، علم هرمنوتیک مطالعه فهم متون است - مختاري،. - 22 :1391 در میان روشهاي متفاوت هرمنوتیکی به نظر میرسد روش اسکینر با مقصود اصلی مقاله حاضر – یعنی کاوش زمینههاي فرهنگی و سیاسی عصر تیموریان و تأثیر آن بر اندیشه امیر علیشیر نوایی- همخوانی بسیار دارد. چه این که روش اسکینر را ترکیبی از گرایشهاي متن محور و زمینه محور در نظریههاي هرمنوتیک میتوان دانست.
الگوي اسکینر به ویژه در بررسی اندیشهها و آراي اندیشمندان برجسته بسیار کارآیی دارد. از نظر اسکینر، توجیه قرار دادن متن در زمینه هنجار مرسوم آن، این نکته است که کنش زبانی همانند دیگر کنشهاي اجتماعی، با هنجار مرسوم مرتبط است و از این رو معناي آن »تنها از طریق توجه به هنجارهاي مرسوم محیط بر عملکرد یا کنش اجتماعی خاص در یک موقعیت اجتماعی مفروض« قابل فهم میباشد - تولی،. - 1388
-2 عصر تیموریان و اهمیت آن
عصر تیوریان و به ویژه قرن نهم هجري قمري را باید یکی از درخشانترین سدههاي ادبی از لحاظ شعر و نثر فارسی به شمار آورد.
