مقاله تمدن اسلامی و اهل بیت ( علیهم السلام )

بخشی از مقاله

چکیده

تمدن نوع خاصی از توسعه مادی و معنوی در جوامع بشری است که شامل مجموعه ای از پدیده های اجتماعی قابل انتقال، حاوی جهات مذهبی، اخلاقی، زیبایی شناختی و هنر، امور فنی و علوم و مشترک در همه اجزای یک جامعه وسیع و یا چندین جامعه مرتبط با یکدیگر است

این امور در جوامع اسلامی طی ده قرن، به ویژه در قرن های سوم، چهارم و پنجم هجری به نحو بارزی تحقق یافت.تاریخ اسلام که با بعثت پیامبر اکرم - ص - آغاز شد؛ نقطه آغازین تحول فرهنگ و تمدن اسلامی است. دین اسلام توانست در طول زمان به نیازهای جامعه بشری پاسخ داده و منبعی جامع برای احتیاجات مادی و معنوی آنان باشد.با تشکیل حکومت اسلامی در مدینه،نخستین گام در مدنیت اسلامی برداشته شد و با گسترش اسلام و در طی فتوحات اسلامی در سده های بعد، مرز این فرهنگ و تمدن،مرزهای حجاز را نیز درنوردید.

از آنجا که در ادامه رسالت پیامبر - ص - ،ولایت و امامت مطرح شد تا خط سیر سرچشمه های این فرهنگ و تمدن در جامعه اسلامی و دیگر جوامع تسری یابد ائمه اطهار - علیهم السلام - به عنوان پیشگامان حرکت اسلامی و داعیه داران فرهنگ اصیل دینی،به دلیل درک عمیق و دقیق از ارکان فرهنگ اسلامی و با تفسیر صحیح آنها،علاوه بر تقویت پایه های فرهنگ اسلامی،آن را از تحریف و ا نحراف مصون داشته و با تعلیم علوم نزد خود و تربیت شاگردانی ممتاز در علوم و فنون زمان بر غنای آن افزودند .

اهداف تحقیق: تبیین عملکرد ونقش اهل بیت علیهم السلام در تمدن عظیم اسلامی روش تحقیق: کتابخانه ای دستاوردهای مقاله: هر چند بسیاری از عناصر تمدن های گذشته در تمدن اسلامی جذب شده اند اما بی شک زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی، در تعالیم و معارف اسلامی و قرآنی نهفته می باشد.اهل بیت پیامبر - علیهم السلام - ، گذشته از جنبه امامت در میان شیعیان، از شاخص ترین رهبران فکری درمیان مسلمانان به شمار آمده و نمی توان تأثیر آنان را در شکل گیری وعظمت تمدن اسلامی انکار کرد. ائمه - علیهم السلام - موسسان بسیاری از علوم اسلامی بودند.

.1مقدمه

عموم تمدنها با نام جغرافیایی محل تولد و رشد و نمو خود، خوانده میشوند که محدوده و ملیت واحدی را شامل میشدند. در کنار اینها تمدن اسلام وجود دارد که از معدود و یا تنها تمدن دینی است که دین، سنگ آسیای شکلگیری آن میباشد؛ به همین جهت، ملیتهای مختلف را در درون خود جای داد.

دانشوران در معنای تمدن اسلامی چنین گفته اند که تمدن اسلامی، فرهنگی است که فراتر از خواستگاه خود، مدینه النبی، گسترش مکانی و زمانی یافته و اجتماعات متعدد را در بر گرفته و از حیات اجتماعی آن ها تأثیر پذیرفته و بر حیات اجتماعی آن ها تأثیر گذارده است. - فصلنامه تاریخ اسلام، ش 2، ص - .3 تمدن اسلامی که از بعثت پیامبر اسلام - ص - و از سرزمین حجاز منبعث شد، در کوتاه ترین زمان ممکن به گسترش چشم گیری نایل شد

به گونه ای که از ضلع غربی آن تا اندلس، اسپانیا و پرتقال و کرانه های شرقی اقیانوس اطلس، از ضلع شرقی آن تا آسیای مرکزی، دیوارهای چین و سین کیانگ، از شما تا بالکان و از جنوب تا کرانه های اقیانوس هند و آفریقای مرکزی گسترش یافت.

مسلمانان در این بستر پهناور جغرافیایی با انگیزه اسلامی به بسط علم، فلسفه، هنر و اخلاق و سیاست پرداختند و از ویرانه های تمدن های پیشین بهره گرفتند و تمدن بزرگی را پایه ریزی نمودند و به جهانیان عرضه داشتند. در این تمدن نقش شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت، مانند بسیاری از گروههای دیگر؛ نقشی مهم و اثر گذار بوده است . بغداد، قاهره و قرطبه به تناوب از مرکز ثقل این تمدن بودند. علوم و فنون از جهان اسلام به اروپا سرایت کرد.

به گفته گوستاولبون فرانسوی، اثری که تمدن اسلامی در غرب نهاد بسیار و گسترده است. - گوستاولبون - بنابراین، تمدن غرب وامدار تمدن اسلامی است.

.2تمدن اسلامی

تمدن اسلامی را می توان شامل دو جنبه دانست. یک جنبه آن به وسیله خود اسلام پدید آمد و در پرتو خلاقیت و ابتکار مسلمانان بسط و گسترش یافت. در حقیقت منشأ این جنبه از تمدن اسلامی قرآن و سنت پیامبر - ص - ، و اهل بیت - علیهم السلام - بود. اما جنبه دیگر تمدن اسلامی، نه ابداع مسلمانان، بلکه میراث به جای مانده از تمدنهای پیشین در قلمرو اسلام بود که به دست مسلمانان توسعه و تکامل یافت و به رنگ اسلام درآمد.

تمدن اسلامی، تمدنی دینی است که بسیاری از مؤلفههای آن بر محور دین اسلام میگردد. به دلیل وجود همین پسوند پُرمایه، از یک سو ابلیتق تحدید زمانی و تعریف معنایی دارد؛ زیرا آغاز و انجامش تقریباً مشخص است و از سوی دیگر، دارای گستردگی مفهومی و موضوعی بسیاری است که همه پیچیدگیها، ظرایف و جهانشمولی دین اسلام را -به عنوان دینی الهی- در خود دارد. بدین ترتیب، تمدن اسلامی دارای همه ویژگیهای تمدن الهی در چارچوب آموزههای قرآنی و متکی بر سنت پیامبر اکرم - ص - است و مؤلفههای آن دین، اخلاق، علم، عدالت، قوانین، مقرّرات، اصول دینی و... است.

تمدن اسلامی بر اساس نگرش توحیدی، تمدنی است ایدئولوژیک با مجموعهای از ساختهها و اندوختههای معنوی و مادی جامعه اسلامی که انسان را به سوی کمال معنوی و مادی سوق میدهد. مقصود از »ساختهها«، آن بخش از حیات تمدنی است که در شرایط عادی در جامعه وجود ندارد و انسان آنرا میسازد. مراد از »اندوختهها« نیز آن چیزی است که از انباشتن تجربهها و دادهها، دانشها، قراردادها و اختراعات گذشته جوامع بشری، تحت نفوذ حکومت اسلامی به جامعه اسلامی به میراث رسیده است. بنابراین، فرهنگ و تمدن اسلامی مجموعهای از همه آداب و رسوم، اعتقادات و باورها، سنن، معارف، علوم اسلامی و ذخایر مشترک مادی و معنوی است که در میان ملتهای مسلمان وجود دارد.

.3تعریف فرهنگ وتمدن 1-3 -فرهنگ

فرهنگ راه مشترک زندگی، اندیشه و کنش انسان و دربرگیرنده موارد ذیل می باشد :

.1سازگاری کلی با نیازهای اقتصادی یا محیط جغرافیایی پیرامون؛ 2 .سازمان مشترکی که برای فرو نشاندن نیازهای اجتماعی و سیاسی که از محیط پیرامون برخاسته اند، پیدا شده است. . 3 مجموعه مشترکی از اندیشه ها و دستاوردها. واژه فرهنگ که در زبان انگلیسی culture و در عربی ثقافه نامیده میشود از واژه های پر بحثی است که تعاریف مختلفی برای آن بیان شده است. برخی از تعاریف بیان شده برای فرهنگ عبارتند از:

·    مایکل گیلسون فرهنگ را »مجموعهای از قواعد ناشناخته و چیزهایی که به عنوان امور طبیعی گرفته میشوند و در واقع به مسائل غیرعلمی بستگی دارند« میداند.

·    علی اکبر ولایتی در کتاب تاریخ و تمدن اسلامی: فرهنگ مجموعهای از سنتها، آداب و اخلاق فردی یا خانوادگی اقوامی است که پایبندی ایشان به این امور باعث تمایز آنها از دیگر اقوام و قبایل میشود. به عبارت دیگر، فرهنگ مجموعه باورهای فرد یا گروهی خاص است و چون باورها ذهنیاند پس فرهنگ جنبه عینی ندارد

2-3 -تمدن

تمدن در زبان انگلیسی civilization و در عربی حصاره خوانده میشود و در لغت به معنای شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیت گرفته شده و به معنی دیگر متخلق شدن به شهرنشینی یا خوی و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن میدهد. - شریعتی، ج1، ص - 4-5و بدان معناست که بشر در سایه آن به تشکیل جوامعی پرداخته و شهرنشین شده است. »در زبانهای بیگانه نیز کلمه تمدن civilization از کلمه civitaa که در مقابل وحشیگری قرار گرفته و از کلمه civilis که معنی شهرنشینی دارد گرفته شده است

برای واژه تمدن نیز همانند فرهنگ معانی و تعاریف گوناگونی وجود دارد:

ویل دورانت:»تمدن را میتوان به شکل کلی آن، عبارت از نظمی اجتماعی دانست که در نتیجه وجود آن، خلاقیت فرهنگی امکانپذیر میشود و جریان پیدا میکند

در تعریفی دیگر میتوان تمدن را »مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در یک منطقه، کشور یا عصر معین یا حالات پیشرفته و سازمان یافته فکری و فرهنگی هر جامعه که نشان آن پیشرفت در علم و هنر و ظهور نهادهای اجتماعی و سیاسی است.«

علی اکبر ولایتی: تمدن حاصل تعالی فرهنگی و پذیرش نظم اجتماعی است. تمدن خروج از بادیه نشینی و گام نهادن در شاهراه نهادینه شدن امور اجتماعی یا به قول ابن خلدون عمران یافتن است. - وﻻیتی، ج1، ص - 22

.4عوامل شکل گیری وگسترش تمدن اسلام

تمدنهای گوناگون علاوه بر اصول مشترک، وجوه خاصی دارند که آنها را از یکدیگر متمایز می سازد. این وجوه می تواند قومی، ملی یا دینی یا با قلمرو جغرافیایی یک تمدن مرتبط باشد. در این میان تمدن اسلامی از دو ویژگی »جهانی بودن« و »مذهبی بودن« برخوردار است که ویژگی نخست، آن را به تمدنی میان قارهای تبدیل کرده و ویژگی دوم آن را در زمره تمدنهای دینی جهان درآورده است.

1-4 -جهانی بودن :بودن چنان که از قرآن کریم نیز برمی آید، این ویژگی مربوط به باورها و بینشهای اسلام است. مخاطب اسلام همه انسانها، در همه اعصار و قرون هستند و هر مسلمانی وظیفه دارد در اندازه توان دیگران را به این دین سعادت آفرین دعوت کند. برنارد لویس تمدن اسلامی اولین تمدنی بود که می توان آن را از این جهت که افراد و اقوام و فرهنگ ها و قارههای گوناگون را دربرمی گرفت جهانی نامید.

اسلام تنها آسیایی و آفریقایی نبود، بلکه از آن جهت که مدتهای طولانی در اسپانیا و جنوب ایتالیا و استپهای روسیه و شبه جزیره بالکان حضور داشت اروپایی نیز تلقی می شد. به لحاظ جغرافیایی از جنوب اروپا تا قلب آفریقا و آسیا تا آن سوی مرزهای چین و هند گسترده بود و نژادهای سیاه و زرد را دربرمی گرفت. اسلام از زمان پیامبر حضرت محمد - ص - در قرن هفتم در عربستان و سپس راهیابی پیروان او به ممالک اطراف مدیترانه همیشه به عنوان همسایه، رقیب و حتی دشمن مسیحیت مطرح بود.

»=ویژگی جهانی بودن به تمدن اسلامی امکان داد تا نژادها، اقوام و فرهنگها و تمدنهای گوناگون را در خود جای دهد و از عناصر سازنده و ارزنده آنان بهره ببرد. تأثیر این ویژگی در اعتلای تمدن اسلامی و نیز تأثیرگذاری آن بر تمدن غربی به اندازه ای است که شماری از نویسندگان متأخر غربی بر این باورند که مدرنیته هم از اسلام سربرآورده است.

-2- 4 مذهبی بودن :تمدن اسلامی تمدنی مذهبی و دینی است؛ به این معنا که مسلمانان موظفند علاوه بر جانبداری از آن، آداب و مناسک ویژه ای را نیز رعایت کنند. ما دانشمندان و نویسندگان غیر مسلمان بسیاری را سراغ داریم که درباره اسلام و فرهنگ و تمدن آن بسیار جانبدارانه صحبت کرده و خدمتهای شایانی نیز به آن ارائه کرده اند؛ به طوری که مسلمان نبودنشان ما را شگفت زده می کند