بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر به بررسی نقش ویژگیهای ژئومورفولوژیکی ساحلی استان خوزستان در عملیات والفجر 8 می پردازد. در این تحقیق بهمنظور درک قابلیتها و محدودیتهای پدیدهها و عوارض ژئومورفولوژی در عملیات های نظامی از مدل تحلیلی SWOT استفادهشده است. در این تحلیل سواحل خوزستان ازنظر تنگناها و مقدورات آفندی و پدافندی در مقابل جبهه متجاوزین به 3 واحد ژئومورفولوژی کوهستان، تپهماهور و کمعمق دریایی افراز گردیده است.
سواحل خوزستان به علت شیب کم آن قابلاستفاده برای عملیات آبیخاکی نیست، لذا متعرض تمام تلاش خود را در خور موسی و اروندرود معطوف خواهد داشت. در این مقاله سعی بر آن شده است که با کمک مدل تحلیلی - SWOT - ویژگیهای ژئومورفولوژی سواحل استان خوزستان و تأثیر آن بر عملیات نظامی با بررسی بزرگترین عملیات آبی – خاکی قرن حاضر یعنی عملیات والفجر 8 توضیح داده شود.
واژگان کلیدی: ژئومورفولوژی ساحلی، خوزستان،عملیات والفجر 8، اروند ،مدل .SWOT
مقدمه
بین دانش ژئومورفولوژی و استراتژی نظامی ارتباط بسیار مستحکمی برقرار است - اکبری و همکاران، - 2:1391ژئومورفولوژی عبارت است از مطالعهی سیستماتیک و بینرشتهای لندفرمها و مناظر آنها و نیز شناسایی فرایندهای درونی و بیرونی کره زمین که اشکال را خلق کرده و آنها را تغییر میدهد تعریف نمود - انجمن جهانی ژئومورفولوژیست ها 2004 به نقل از حسین زاده،. - 135:1370 این رشته شامل مطالعه تمامی چشم اندزهای ژئومورفیک مانند لندفرمهای خشکی،جزایر،بستر دریا و اقیانوسها،رودخانهها،سواحل،یخچالها و ... رادر برمیگیرد.
یکی از بخشهای مطالعاتی در ژئو مورفولوژی،مطالعات ژئومورفولوژی ساحلی است که بافرم،منشأوتوسعه از ویژگیهای دریا و خشکی،سروکاردارد. طول ساحل باید برای عملیات نیروهای آبی و خاکی که معمولاً در حد یک گردان زمینی هستند، مناسب باشد. بااینحال ممکن است برحسب موقعیتهای تاکتیکی به تشکیلات بزرگتر و کوچکتر نیاز باشد.
سواحل ایدئال سواحلی هستند که آبهای نزدیک ساحل برای تردد کشتی به حد کافی عمیق باشند، برای دسترسی نهایی به این سواحل باید آبراهها عاری از هرگونه پشته ماسهای، جزایر مرجانی، سکوی دریایی و . . . باشند، شیب ساحل طوری باشد که کشتیها و قایقهای آبیخاکی بتوانند پس از آمدن به خشکی، سربازان و محمولهها را در نزدیکترین خط مد پیاده نمایند، بستر و ساحل استحکام کافی برای حرکت وسیله نقلیه چرخدار و شنیدار را داشته باشند، در خشکی باید راههای خروجی متعدد با ظرفیت ترابری زیادی از ساحل به اولین اهداف نظامی، وجود داشته باشد.
در سواحل ماسهای و مسطح، شیبراههایی دسترسی به دریا ملایم است ولی سواحل صخرهای شیب تندی دارند. سواحل مسطحی که ماسه خشک و لغزان دارند، برای حرکت کامیون مناسب نیستند. سواحل با سنگریزه و قلوهسنگ برای ترابری خودروهایی با بار سنگین مشکلی ندارند. وسایل جنگی در سواحل گلی فرو میروند. دشتهای ساحلی وسیع برای تحرک نیروها مناسب هستند.شناسایی منطقه صرفاً زمانی امکانپذیر است که قبل از تأیید طرح
پیاده شدن در ساحل از سوی فرماندهان آبی خاکی، از ویژگیهای دقیق ساحل، راههای مواصلاتی و خروجیها مطلع باشیم.دراینارتباط لزوم شناسایی ساختار ژئومورفولوژی دریایی که ساحل بخشی از آن است در ایجاد امنیت مرزهای آبی و دریایی امری اجتنابناپذیر است. نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران با استفاده بهینه از دانش ژئومورولوژی نظامی اقدام به انجام بزرگترین عملیات آبی- خاکی قرن اخیر یعنی عملیات والفجر 8نمودند.
روش تحقیق
در این مقاله تلاش شده است با استفاده از منابع مختلف ژئومورفولوژی و جغرافیای نظامی و جستجو درمنابع کتابخانه ای و بررسی میدانی، 11نوع لند فرم ژئومورفولوژی ساحلی که در 3 واحد ژئومورفولوژی کوهستان،تپه ماهور و کمعمق دریایی طبقهبندیشدهانددر سواحل خوزستان شناسایی و در ادامه با استناد از اطلاعات گردآوریشده با کمک مدل تحلیلی SWOTقابلیتها و محدودیت ای ژئومورفولوژی ساحلی این محدوده در عملیات نظامی والفجر8 موردبحث و بررسی مختصر قرارگرفته است.
مبانی نظری: جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی در آمایش نظامی
با توجه به این موضوع که فعالیتهای نظامی در سطح زمینی صورت میگیرد که مطالعهی تغییرات و تحولات آن،موضوع دانش ژئومورفولوژی است،بنابراین اهمیت این دانش و ارتباط تنگاتنگ آن با استراتژی نظامی روشن میشود - مختاری،1382اساساً - . اجرای عملیات نظامی،چه بهطور مستقیم و چه غیرمستقیم،تحت تأثیر پدیدهای ژئومورفولوژیک است - مختاری،. - 1387 بهطور کلی محورهای اصلی مطالعات ژئومورفیک در مسائل نظامی را میتوان در موارد زیر موردتوجه قرارداد.
ناحیه بندی ژئومورفولوژیک از دیدگاه نظامی،بهعنوان مهمترین عامل محیطی؛ اتخاذ سیاستهای نظامی در ارتباط با ویژگیهای مورفولوژیک هر ناحیه؛ تجهیز نیروها به ادواتی که سازگار با مورفولوژی هر یک از نواحی هستند؛ اتخاذ سیاستهای دفاعی و تهاجمی مناسب در ارتباط با مورفولوژی در هر ناحیه؛ برنامهریزی کارآمد بهمنظور سهولت تردد نیروها وتجهیزات و سهولت دسترسی به نقاط حملونقل؛ درجهبندی و پهنهبندی حساسیت نقاط از دیدگاه نظامی و تعین سلسلهمراتب آن؛به عنوان مثال،خصوصیات ژئومورفولوژیک در یک ناحیه،در ساخت خودروها و تانکهای آبی خاکی نمود عینی دارد که در مقابل محدودیتها و قابلیتهای ژئومورفولوژیک واکنش نشان میدهند و ضروری است به کارکردهای آن توجهات اساسی شود.
یا اینکه توجه به جنس بستر رودخانهها در حرکت این تجهیزات ، عامل مهمی در استراتژیها و عملیات نظامی در کنارههایرودخانهها است. دراینارتباط یکی از راهبردهای مورداستفاده در شناخت و سهم بیشتر مطالعات ژئومورفولوژی در آمایش دفاعی و مدیریت نظامی تهیهی نقشههای ژئومورفولوژی است. از آنجا که نقشههای ژئومورفولوژی، اطلاعات توپوگرافی، لیتولوژی و مورفولوژی را بهصورت یکجا در خود دارند، بنابراین بهترین وسیله برای مطالعات زیربنایی در طراحی عملیات ای نظامی به شمار میآیند.
نقشههای ژئومورفولوژی تمام اطلاعات و جزئیات مربوط به عوارض سطح زمین و ویژگیهای آنها را در اختیار طراحان عملیات نظامی قرار میدهند و برای فرماندهان نظامی در کنترل میدان های جنگ و درک چگونگی چشم انداز عملیات نقش تأثیرگذاری دارند.
ساختمان زمینشناسی خوزستان بهعنوان مهمترین بخش حاشیه شمالی خلیجفارس
سرزمین خوزستان از لحاظ زمینشناسی ساختمانی جزء واحد زاگرس چین نخورده است. اما از لحاظ زمین ساخت صفحهای، قسمتی از صفحه عربستان محسوب میشود بنابراین تکامل زمینشناسی آن در ارتباط با فرورفتگی بزرگ حوضه ژئوسنکلینالی زاگرس بوده است. از ویژگیهای آن وجود رسوبهایتقریباً سالم مانده از پالئوزوئیک تا سنوزوئیک و همچنین فقدان آتشفشانهای سنوزوئیک است که تعلق آن را به حوضه زاگرس به اثبات میرساند. این بخش از حوزه زاگرس برخلاف بخشهایشدیداً چینخورده آن، توپوگرافی هموار پیدا کرده و به آن زاگرس چین نخورده گفته میشود.
از ویژگیهای دیگر سرزمین خوزستان،تشکیل چینهای ملایم روند شمالی- جنوبی در نهشتههای قدیمی مانند رسوبهای پالئوزوئیک و مزوزوئیک آن است.کنارههای خوزستان در بخش شمالی بسیار کمعمق و در طول چند ده کیلومتر از حداکثر 10 متر تجاوز نمیکند.کمی عمق خلیجفارس در سواحل خوزستان یکی از عوامل مؤثر در توسعه این جلگه بوده است. عمق خلیجفارس در منطقه ساحلی بین 18 تا 20 متر و در ساحل خوزستان تا مسافت زیادی کمتر از 10 متر است.در حال حاضر نیز گاهی تراکم آبرفتها آنچنان کف خلیجفارس را درسواحل بالا آورده که بهطور طبیعی جز به وسیله قایقهای کوچک امکان دسترسی به ساحل از طریق خلیجفارس وجود ندارد.
ژئومورفولوژی ساختمانی سواحل خوزستان
در این مقاله 14نوع لندفرم ژئومورفولوژی ساحلی که در 3 واحد ژئومورفولوژی کوهستان،تپه ماهور و کمعمق دریایی طبقهبندی شدهاند در سواحل خوزستان بررسی میگردند تا نقش آنها در انجام عملیات آبیخاکی بررسی شود.
لند فرمهای واحد ژئومورفولوژی کوهستان
لند فرم کوهستان متشکل از رخنمونهای سنگی متراکم با حداقل پوشش خاک بوده ،که از طبقات شیب بیش از 20 درصد تشکیلشدهاند.این لند فرمها منطبق برسازندهای سخت زمینشناسی منطقه ساحلی کشور بوده و بهصورت ارتفاعات کوهستانی در تاقدیسها و قلل رخنمون یافتهاند. شبکه آبراههها در این لند فرمها بیشتر به شکل شاخه درختی هستند. در منطقه ساحلی استان خوزستان، تاقدیس رگ سفید در شمال شرق شهرستان هندیجان محدودشده است.
سازندهای میشان،آغاجاری،گچساران و بختیاری مجموعه اجزای تشکیلدهنده این لندفرم هستند. لندفرم حرکت تودهای ، لندفرم گنبد نمکی ، سواحل بالاآمده ، دماغهها ، صخرهها و پرتگاههای ساحلی ، ازلندفرم های واحد کوهستان هستند که در سواحل خوزستان دیده نشده است. همه این لند فرمها به علت داشتن شیب بالای 20درصد حرکت خودروهای چرخدار و شنی دار را در عملیات نظامی در این مناطق با مشکل مواجه میکند.
