بخشی از مقاله
چکیده
بادگیر یکی از عناصر معمارانه است که با رویکرد اقلیمی در معماري بومی مناطق گرم و خشک و گرم و مرطوب ایران احداث گردیده و به صورت کانالی عمودي در سیماي برخی شهرها خودنمایی می کند. تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهرهاي مختلف، از بادگیر در ابنیه مسکونی استفاده می شده است و هنوز هم می توان باقی مانده این بادگیرها را در دو اقلیم گرم ومرطوب جنوب در شهر بندر لنگه و اقلیم گرم و خشک نواحی مرکزي مانند ابرکوه مشاهده کرد. هدف این مقاله مقایسه اي است میان بادگیرهاي خانه آقازاده و خانه فکري در دو اقلیم متفاوت و تاثیر اقلیم در شکل دادن به این عنصر را نشان می دهد. که مهم ترین عنصر اقلیمی در این مناطق باد می باشد. لذا روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و روش گردآوري اطلاعات، از منابع اسنادي و بررسی نمونه هاي موردي و مقایسه بین آن ها انجام پذیرفته است. و در نهایت نتایج بدست آمده در جدولی ارائه گردیده است.
واژههاي کلیدي
خانه آقازاده، خانه فکري، بادگیر، اقلیم
-1 فاطمه جعفرزاده، دانشجوي کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه معماري، فارس، ایران E-email: samira.jafarzadeh@ymail.com
-2 اسماء زردشت، دانشجوي کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه معماري، فارس، ایران E-email: zardosht_ asma@yahoo.com
-3 نهال اقتصادي، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بیضا، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، بیضا، ایران E-email: nahal.eghtesady@yahoo.com
1
مقدمه
تمدن هاي مختلف جهان سبک ها و روش هاي معماري مخصوص به خود را با توجه به شرایط خاص آب
æ هوایی همان منطقه بکار می بردند. آنها به نفع خود از شرایط محیطی استفاده کرده، به وسیله آفتاب، باد و آب، خانه اي راحت تر و مرفه تر ساختند. اما از زمان انقلاب صنعتی به نظر می رسد ما این شکل معماري را کنار گذاشته ایم و از روش هاي مصنوعی براي تامین شرایط آسایش در ساختمان استفاده نموده ایم که این روش علاوه بر گران بودن باعث تخریب محیط زیست نیز می گردد. لذا دوباره توجه معماران و دست اندرکاران صنعت ساختمان به سمت بهره گیري هرچه بیشتر و بهتر از منابع تجدیدپذیر براي گرمایش و سرمایش ساختمان معطوف گردیده است. یکی از این منابع، نیروي باد می باشد که عامل مهمی در تبادل دما، رطوبت و انتقال ذرات معلق است. این امر علاوه بر آسایش فیزیکی و آرامش روانی، همچنین می تواند عاملی در کاهش مصرف سوختهاي فسیلی باشد. اهمیت باد در طرح و ساخت محیط مسکونی از دیرباز مورد توجه بوده و یکی از دستاوردهاي موفق معماري سنتی ایران در این زمینه (استفاده از باد) ساخت بادگیر بوده است. این بادگیرها با اشکال مختلف در شهرهاي مرکزي و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده اند. این مقاله مقایسه اي است میان بادگیر خانه هاي آقازاده ابرکوه در اقلیم گرم و خشک
æ خانه فکري بندر لنگه در اقلیم گرم و مرطوب و تاثیر اقلیم را در شکل دادن به این عنصر نشان می دهد و لذا بیشتر بر جنبه ریخت شناسی تکیه دارد که خود مسائل بسیاري را آشکار می کند. ریخت شناسی، نه تنها مطالعه اشیاء مادي و فرم آنها است؛ بلکه جنبه هاي پویاي آن به صورت نیرو یا عمل انرژي نیز می باشد( د.
تامپسون)
-1 تقسیمات اقلیمی ایران:
با توجه به تعدد مناطق جغرافیایی در ایران، می توان به اقلیم هاي متفاوت با خصوصیات ویژه اي دست یافت. محققان ایرانی تقسیمات گوناگونی بر اساس روش کوپن ارائه داده اند که می توان به روش دکتر گنجی استناد کرد. بر اساس روش وي، اقلیم ایران به چهار منطقه تقسیم می شود:
-1 اقلیم معتدل و مرطوب( سواحل جنوبی دریاي خزر) -2 اقلیم سرد و کوهستانی
-3 اقلیم گرم و خشک
-4 اقلیم گرم و مرطوب
-1-1 اقلیم گرم و خشک:
در این اقلیم که اکثر مناطق نیمه استوایی را شامل می شود در اثر وزش بادهاي مهاجر که از جنوب غرب و شمال غرب به طرف استوا در حرکت هستند، هوا بسیار خشک است. تابش مستقیم آفتاب در این مناطق شدید می باشد به گونه اي که آسمان این مناطق در بیشتر اوقات فاقد ابر است. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود که دامنه تغییرات دماي هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. با توجه به پراکندگی عوارض جغرافیایی در فلات مرکزي، این منطقه شامل دوبخش آب وهوایی نیمه بیابانی و بیابانی است.
٢
-1-2 اقلیم گرم و مرطوب:
سواحل جنوبی ایران که توسط رشته کوههاي زاگرس از فلات مرکزي جدا شده اند اقلیم گرم و مرطوب کشور را تشکیل می دهند. رطوبت هوا در تمام فصول سال در این مناطق زیاد بوده به همین دلیل اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز در فصول مختلف کم است. تفاوت دما هوا روي خشکی و دریا باعث بوجود آمدن نسیمهاي دریایی و خشکی می شود.
-2 معناي لغوي بادگیر
در لغت نامه دهخدا بادگیر به معناهاي زیر آمده است:
دریچه و روزنی که براي باد در خانه سازند. خانه اي که از هر چهار طرف بادگیر جهت رسیدن باد داشته باشد. عمارتی بسیار مرتفع که بر بالاي خانه ها سازند و رخنه ها به هر طرف گذارند تا از هر طرف که باد آید داخل در آن خانه گردد. مخرجی بلند چون تنوره بر بالاي بنا وعمارتی به سبک خاص که باد از آن پیوسته به زیر فرو شود و هوا براي تهویه و خنک شدن جریان داشته باشد، جاي گذار باد، محلی بادگیر. جایی که بیش تر باد در آنجا افتد. محلی که باد بر آن مستولی باشد .[1]
هم معناي بادگیر واژه هاي دیگري نیز آمده است:
• بادخور: دریچه اي باشد براي گذر بادخصوصاً در سقف خانه. دریچه اي که در بالاي عمارت جهت تجدید هوا قرار دهند. سوراخی براي درآمدن هوا. خانه تابستانی.
• بادپروا: خانه اي را گویند که بادگیر داشته باشد . خانه اي را گویند که باد در آن آید و آن را بادخوان و بادخن و بادخون گویند. گذرگاه باد.
• بادرس : خان هاي را گویند که از هر چهار طرف آن باد آید. جایی که از هر طرف باد به آنجا رسد. جاي گذر باد.
• بادغر: به معناي بادغد است که خانه تابستانی و بادگیر باشد. جایی بود که در او باد بجهد. خانه تابستانی بود که دریچه ها ي بسیار دارد تا باد درجهد و بادغر نیز گویند. خانه تابستان ي باشد که آن را بادگیر گویند که پیوسته در آنجا باد خن ك بجهد. جاییکه از هر طرف باد به آنجا بوزد. بادگیر که در سق ف اتا قهاست. جاي گذر باد. بادگیر خانه تابستانی است و گذرگاه باد و باغس و بادغن به همان معانی است. خانه تابستانی که در آن باد خنک بوزد. طنبی. خانه بادگیردار .
• بادغد: جاییکه از همه طرف باد آید. جاییکه در او باد گذرد و مقام ي که از آن، باد از هر جانبی برسد و آن عمارتی است مخصوص و مشهور و اصحح بادغر است. خانه تابستانی، خانه بادگیردار. خانه اي که در اطراف آن بادگیر ساخته باشند.
