بخشی از مقاله
چکیده
طوفان های گرد و غبار حوادث و رویداد های طبیعی هستند که به طور گسترده در طول تاریخ در سراسر جهان در مناطق خشک و نیمه خشک اتفاق می افتد.در ایران این بادها از سمت جنوب غربی وارد کشورمی شود و مناطق جنوبی ایران را تحت تاثیر قرار می دهد.این باد ها تحت شرایط خشکسالی شدت بیشتر می یابد. یکی از محدودیت های اقلیمی در استان موردحقیقت کرمان همین پدیده گرد و غبار می باشد،که بروز طوفانهای جوی مخصوصاً در فصل بهار همراه با مقادیر متنابهی رسوبات بادی بر روی مناطق شهری مسکونی و روستایی منطقه یکی از ویژگی های ثابت اقلیمی در این استان است که وزش باد علاوه بر حمل ماسه های روان ،میزان تبخیر را افزایش داده و گرد و غبار و ذرات همراه آن موجب طوفان و تیرگی هوا می گردند و به طور طبیعی قابلیت دید را در شهر کاهش می دهند و در روستاها یکی از بلایای کشاورزی در منطقه می باشد،که آسیب فراوانی به محصولات باغداری بخصوص در سرزمین های پست به همراه دارد.
هدف اصلی این تحقیق ،تهیه تقویم روزانه و ساعتی طوفانهای جوی برای استان می باشد . در این تحلیل آماری ، با استفاده از نرم افزارهای excel و wind rose plot پارامتر باد هفت ایستگاه سینوپتیک استان مورد بررسی قرار گرفت . نتایج بدست امده نشان می دهد ، که در ساعات 00 گرینویچ باد جهت شمال- شمال شرقی داشته و این وضع تا پیش از ظهر ادامه داشته و در بعدازظهر سرعت باد در جهت غرب افزایش پیدا می کند و از شدت شمال- شمال شرقی کاسته می شود و هرچه به طرف شب نزدیک شویم جهت باد غربی غالب شده و فراوانی وزش طوفان در ساعات 09 ، 12 ، 15 نسبت به بقیه ساعات دیده بانی بیشتر است.همچنین فراوانی روزهای همراه با وزش طوفان در ماههای فروردین و اردیبهشت در شهر کرمان،سیرجان و شهربابک ودرماه اردیبهشت در بم ، جیرفت ،کهنوج وهمچنین در مرداد ماه ،درکهنوج، سیرجان و بافت بیشتر است.
کلمات کلیدی: باد ، طوفان شن ، استان کرمان، تقویم ساعتی و روزانه
مقدمه
در مجموعه عناصر اقلیمی، باد فرآیندی بی منطقه قلمداد می شود که در هر درجه حرارت یا رطوبتی امکان تحقق آن وجود دارد. اما چون پوشش گیاهی این پدیده را شدیداً تحت تاثیر قرار داده و کنترل می نماید، می توان گفت در مناطق خشک و بیابانی نظیر نواحی مرکزی ایران که پوشش گیاهی به کمترین حد خود می رسد، بالطبع دامنه فعالیت آن وسیع تر و سرعت آن نیز افزایش می یابد و یا به عبارتی دیگر توان باد زیادتر می گردد.
اصولاً در تمام مناطق، بادهای محلی و فصلی می وزد، که بسته به شرایط توپوگرافی و وضع ناهمواریهای منطقه، جهت و شدت وزش آن متفاوت می باشد - رفاهی، . - 1385 پدیده گرد و غبار به اشکال مختلف مانند روز همراه با گرد و غبار یا توفان گرد و غبار و گردباد در نواحی خشک و نیمه خشک به صورت مکرر اتفاق می افتد .در بیابانها و مناطق خشک، تغییر سریع درجه حرارت هوا موجب ایجاد گرادیان فشار در نقاط مختلف آن و تشکیل بادهای قوی و دائمی می شود - صداقت، - 1358
سارونی و زیو - 1998 - 1 در مورد تأثیر طوفانهای باد شرقی روی فلسطین اشغالی بررسی نمودند و نشان دادند که طوفانها بیشتر در ماههای بین اکتبر و می مشاهده می شود و بعبارتی در فصول سرد بیشتر فعالند و در طی ساعات شبانه روز در ساعت های اولیه ی روز - صبح - تکرار بیشتری ملاحظه می شود همچنین باد های شرقی به دلیل ایجاد باد های گرم و خشک و افزایش تبخیر در بروز طوفان های خاک نقش عمده ای دارد. و مشکلات بزرگی را در ناحیه ای که با کمبود آب مواجه است بوجود می آورد . علاوه بر این همین طوفانها در گسترش آتش سوزی های جنگل ها نقش مؤثری دارند.
سید صدرالدین مرجانی - 1372 - به بررسی سینوپتیکی باد های شدید بیش از 15 متر بر ثانیه - طوفان - در خراسان پرداخته است. وی از طریق اطلاعات آماری ایستگاههای هوا شناسی خراسان و با استفاده از نقشه های سینوپتیکی، عوامل مؤثر بر وقوع طوفان در استان خراسان را به صورت شرایط اقلیمی و خصوصیات ناهمواری های منطقه. ، وجود کم فشار حرارتی در قسمت های مرکزی و جنوبی ایران، وجود و حرکت پرفشار از قسمت های مرکزی و جنوبی سیبری به شمال استان در فصل زمستان و وجود پرفشار جنب حارّه ای در فصل تابستان، ثابت بودن تقریبی فشار در ساعات یکسان در روز های وقوع پدیده ی طوفان، وجود رطوبت نسبی بالا در مورد توفان های شمال استان خراسان و رطوبت نسبی کم در مورد طوفانهای جنوب استان، وجود رودباد جنب حارّه ای بر روی منطقه شمال ایران و جابجایی آن تا قسمت های مرکزی ایران طبقه بندی نموده است.
نصراالله همتی - 1374 - در رساله ی کارشناسی ارشد خود با عنوان » بررسی فراوانی وقوع طوفان های خاک در نواحی مرکزی و جنوب غرب کشور « با استفاده از اطلاعات آماری 16 ایستگاه در محدوده ی بین عرض های 28 درجه شمالی تا 36/5 درجه شمالی و طول ها ی 42 درجه ی شرقی تا 45 درجه ی شرقی در فاصله ی سالهای 1981 تا 1990 به تحلیل بیشتر سینوپتیکی طوفانها، علت و زمان وقوع طوفان ها می پردازد و علت طوفان های شدید در جنوب غرب ایران و جلگه ی خوزستان را حضور سیستم های چرخندی که از نواحی شمالی عراق و مرکز عربستان منشأ گرفته می داند . این سیستم ها مقدار زیادی گرد و خاک و شن به همراه داشته و اغلب در اثر جبهه ی سرد و گرادیان نسبتاً شدید صورت می گیرد
و معمولاً فرا رفت هوای سرد کمتر از -1 درجه در سه ساعت - -1ºc/3h - است و هوای گرم بیشتر از یک درجه در سه ساعت است - 1ºc/3h - که این گرادیان فشار زیاد را در روی منطقه بوجود می آورد و سرعت های باد ایجاد شده به حدود 50 نات 25 - متر بر ثانیه - مشاهده شده است. از دیگر نتایج تحقیق وی می توان به موارد ی مانند این اشاره نمود که بیشتر فعالیت طوفان ها در فصل بهار یعنی ماههای مارس، آوریل و می با مقدار %38.4 رخ داده است . که دلیل آن را وجود سیستم های عبوری و همچنین نا پایداری های محلی می داند. بررسی روند تغییرات ساعتی وقوع طوفانها نشان می دهد که بیشتر تعداد طوفان های خاک در منطقه ی مورد مطالعه در بعد از ظهر ها بین ساعت 12 تا - UTC - 15 اتفاق افتاده است.
سیدباقر حسینی - 1379 - به بررسی سیستم های تأثیر گذار در جریانات جو در طی فصول مختلف سال بر روی ایران پرداخته وی معتقد است باد های روی ایران در مقیاس سینوپتیکی ناشی از کم فشار ها، پر فشار ها، ناوه ها و پشته ها است که در سطح وسیعی از منطقه ی جغرافیایی خارج از ایران و یا در داخل فلات ایران در فصول مختلف سال استقرار می یابند. علیجانی و کاویانی - 1382 - ، در کتاب "مبانی آب و هواشناسی" با اشاره مختصری به موضوع گرد وخاک، علت تشکیل طوفانهای گرد وخاک را بررسی کرده واعتقاد دارند که گاه نا پا یداری توده هوا یا عوامل د ینا میک در سطوح بالا ی اتمسفر چنان شدید می شوند که طوفانهای گرد و خاک شدید را بوجود می آورند
مهرشاهی و همکارانش - - 1388 به تحلیل زمانی و فضایی پدیده گرد و غبار با استفاده از داده های ساعتی سمت و سرعت باد و وضعیت هوای حاضر و گذشته، طی دوره آماری بیست ساله گل غبار سبزوار را تهیه کردند. نتایج آنها نشان داد که که طی دوره آماری مورد مطالعه، وقوع روزهای همراه با گرد و غبار در شهرستان سبزوار روندی افزایشی داشته و بیشترین احتمال وقوع آن در ماه های اردیبهشت و خرداد است و در بیش از 71 درصد مواقع در ساعات بعد از ظهر روی می دهد .باد غالب در دیاگرام های گلباد و گل غبار سالانه شرقی است. مرتضی ذوالفقاری و همکاران - - 1359 به بررسی سینوپتیکی شدیدترین طوفان چهل سال اخیر دراستانهای مرکزی و قم پرداختند
باد عامل فرسایشی فرم دهنده اصلی استان کرمان قلمداد می گردد، همچنین می توان گفت که فرسایش در این استان نه تنها یک عامل مهم تخریبی برای قشر خاکی است، بلکه در مقیاس گسترده تر،طوفان های گرد و غباری به صورت عامل بازدارنده بسیار خطرناک در امر بهره برداری و حفاظت و احیا از منابع طبیعی این استان به حساب می آید. عامل اصلی این رخداد ورود یک سیستم کم فشار با قابلیت ایجاد سلول های متوالی طوفان تندری است که از سمت جنوب غرب به کشور وارد شده و در استان به دلیل دور بودن از مرکز سیستم و پایین بودن میزان رطوبت، فعالیت سیستم بیشتر به صورت وزش باد و ایجاد گرد و خاک ظاهر میگردد و با بارندگی محدودی در سطح استان همراه می باشد. بر این اساس ودر راستای نیل به هدف تقلیل خسارات ناشی از طوفان در استان کرمان و نواحی مجاور اقدام به تهیه تقویم ساعتی و روزانه باد در شهر کرمان شده است
مواد و روشها
به منظور بررسی و تهیه تقویم روزانه و ساعتی وقوع طوفانها در استان کرمان داده های مربوط به باد و وقوع طوفانها از سازمان هواشناسی کشور دریافت گردید و میانگین سرعت و جهت باد به صورت سالانه، ماهانه، روزانه و ساعتی و روز های همراه با گرد و غبار در طول دوره آماری - 1991-2005 - از ایستگاه های کرمان،بم،جیرفت،کهنوج،سیرجان، بافت،وشهربابک در ساعت های00 گرینویچ تا 15 مورد استفاده قرار گرفت .داده های مورد استفاده در محیط نرم افزاری excel وwind rose plot وارد شده است. ابتدا روزها و ساعات همراه با وقوع طوفان گردوغبار بطور جداگانه در هر یک از هفت ایستگاه طی دوره آماری مورد نظر تهیه و در جداول مربوط به آنها آورده شده ، سپس با توجه به آمارهای تهیه شده گلبادهای روزانه و ساعتی بر اساس ساعات 00 تا 21 گرینویچ برای هر یک از ایستگاهها ترسیم شده است.
بحث و نتایج
گلباد ساعت 00 ایستگاه کرمان در دوره اماری مورد مطالعه بیانگر جهت وزش باد غالب جنوب، جنوب غرب است.در ساعت 00، پانزده مورد وزش باد با شدت بیش از شاخص پایه را شاهد بوده ایم که حداقل سرعت آنها 29 نات با تعداد فراوانی 6 مورد و حداکثر سرعت آنها 35 نات با تعداد فراوانی 4
