بخشی از مقاله
چکیده
صنعت اکوتوریسم - طبیعت گردي - امروزه به عنوان یکی از ارکان مهم گردشگري جهانی میباشد که توجه ویژه متصدیان و مجریان امور گردشگري در دنیا را به خود جلب نموده است. توسعه گردشگري و بخصوص توسعه پایدار طبیعتگردي در شهرستان دزفول به لحاظ وجود عناصر و جاذبههاي طبیعی حاصل از وجود پستی و بلندي و منابع آبی همچون رودخانه دز امري امکان پذیر و قابل اجرا است. اما بدون شناخت و ارزیابی پتانسیلهاي بالقوه و بالفعل در هر منطقه امکان پیش بینی و برنامه ریزیوجود نخواهد داشت. با توجه به این که در زمینه گردشگري شهرستان دزفول مطالعات کمی صورت گرفته است، لازم گردید که این پژوهش صورت گیرد تا گوشه کوچکی از توانمنديهاي منطقه را معرفی نماید. تحقیق حاضر در صدد بررسی و ارزیابی تواناکوتوریسم و برنامه ریزي توسعه پایدار گردشگري طبیعت در شهرستان دزفول است.
در این راستا با استفاده از دو فاکتور بسیار تأثیر گذار که در آسایش محیط زندگی انسان نقش بسزایی ایفا مینماید، استفاده شده است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و اسنادي است و داده هاي آن از طریق سازمان هواشناسی کشور با یک دوره 17 ساله - 2008-1992 - از ایستگاههاي سینوپتیک دزفول و صفی آباد، محیط زیست استان خوزستان و سازمانهاي مربوطه منطقه مزبور تهیه گردیده است. پس از بررسی و جمع آوري اطلاعات توانمنديهاي منطقه و ناحیه بندي آنها براي دسترسی آسانتر گردشگران بر روي تصویر هوایی، بهترین زمان براي بازدید از این جاذبههاي طبیعی با استفاده از شاخص آسایش اقلیمی ترجونگ - - Terjung تعیین گردیده است. بر اساس این شاخص ماههاي نوامر تا مارس در طی روزها و ماههاي می تا نوامبر در طول شبها بهترین زمان براي سفر به این منطقه از استان خوزستان میباشد.
واژگان کلیدي: تقویم آسایش اقلیمی ، اکوتورسیم، شهرستان دزفول، شاخص .Terjung
مقدمه
Tourism یا گردشگري حرکتی است، که از یک نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد،یعنی حرکت چرخشی حول یک محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی ازسه صنعت برتر جهان - صنایع خودرو سازي،نفتی و توریسم - به شمار میرود. تعریف انجمن بین المللی اکوتوریسم - - TIESدر سال 1991 یکی از آخرین تعاریف در اینباره است: »اکوتوریسم مسافرتی است به مناطق طبیعی با تعهد به حفظ محیط زیست وآسایش مردم بومی« . - www.ecotourism.or - زمینههاي کاري در این صنعتمقدمتاً به گروههاي کوچک بومی با مشاغلی در مقیاس کوچک تحویل دادهشده است و تاکید بر مشارکت محلی، مالکیت و فرصتهاي شغلی، بویژه براي مردم روستایی واخذ همکاري آنها در مدیریت منابع محلی است - پاگ و سورن، . - 2000 این امتیاز میتواند یکی از مناسبترین راهکارها در جهت پیشرفت این مناطق و جلوگیري از مهاجرت روستا به شهر شود. در حقیقت از میان انواع گردشگري، اکوتوریسم دومین گونه عمده گردشگري است که میتواند از میان گردشگران خارجی، افراد زیادي را بر اساس گرایشهاي تقاضاي بازار به مقاصد گردشگري جذب کند.
از سوي دیگر امروزه اکوتوریسم به عنوان مفهومی که بر پایه ایده آلهاي حفاظت محیط زیست و توسعه پایدار استوار است، رواج جهانی دارد. بر همین اساس میبایست در ایران با توجه به قابلیتهاي بالاي اکوتوریسمی این صنعت بطور جدي مورد پیشرفت قرار گیرد. گرچه دخالت انسانها در طبیعت باعث حذف بسیاري از اکوسیستمها که نقش بیشتري نسبت به شرایط طبیعی نیز داشتهاند - مخدوم، . - 1370 این نگرانی براي طبیعت به واسطه گردشگري وجود دارد. همچنان که مک کرچر بر آسیب پذیري بدون پایداري تأکید دارد - فنل، . - 1385شهرستان دزفول با قدمتی بیش از7000ساله از شهرهاي بسیار قدیمی خوزستان میباشد تا جایی که حمداالله موستوفی درگذرنامه خود از دزفول به عنوان پایتخت عیلامیان یاد کرده است - امام، . - 1382
چشم اندازهاي طبیعی شهرستان دزفول بویژه در مناطق کوهستانی از جاذبه خاصی برخوردار است. شاید براي کسانی که با جغرافیاي استان خوزستان آشنایی کامل ندارند ونام خوزستان براي آنان تنها تداعی کننده منظرهاي از سرزمینی گرم و تفتیده با مردمانی با چهرههاي آفتاب سوخته است، دعوت به دیدن کوههایی با قلههاي پوشیده از برف دزفول، دامنه هاي سرسبز اطراف این شهر، نرگس زارهاي وسیع ودشتهاي لالههاي واژگون رنگارنگ، غریب بنماید، اما واقعیت این است که اینها تنها گوشه کوچکی از زیباییهاي شهرستان دزفول است. دز پرپیچ و تاب که چون رقصندهاي خوش ادا بر پهنه این شهرستان میخرامد، جلوهاي منحصر به فرد در طبیعت این منطقه دارد و در جاي جاي آن میتوان از طنازي این یار دیرین و شاخه هایش با نامهاي مختلف لذت برد. سدهاي احداث شده در مسیر آن چشم انداز زیبایی به وجود آورده و مأمن مسافران و میهمانانی است که ساعاتی از اوقات خود را در کنار آن با آرامش سپري میکنند.
روش کار
در این پژوهش ابتدا به بررسی نقاط قوت و جذابیتهاي توریستی شهرستان دزفول پرداخته شد. جاذبههاي منتخب در چهار گروه، بر اساس موقعیت قرارگیري دسته بندي گردید و تعدادي از جاذبههاي شاخص با استفاده از تصویر هوایی که از نرم افزار Google earthبرداشت گردیده، نمایش داده شده است. سپس شرایط کلیماتوریسم روزانه و شبانه این شهرستان با استفاده از شاخص ترجونگ مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور دادههاي مورد نیاز - کمینه و بیشینه دما و رطوبت نسبی - ایستگاههاي سینوپتیک دزفول و صفیآباد طییک دوره 17 ساله - 1992- 2008 - که میتوانسته پوشش بهتري براي منطقه داشته باشد، از سازمان هواشناسی کشوردریافت و سپس تحلیل هاي مورد نیاز بر روي آنها انجام گرفته. در ادامه رابطه بین گردشگري، محیط زیست و تنوع زیستی براي بررسی تأثیرات مثبت و منفی گردشگري و بخصوص تأثیر مثبت آن به شرایط زیست محیطی در برخی از جاذبه ها بطور مختصر اشاره شده است. جدول شماره - 1 - جاذبههاي توریستی موجود در منطقه مورد مطالعه با توجه به موقعیت قرارگیریشان طبقه بندي گردیده و هرکدام در طبقه مربوط به خود نشان داده شده است. همچنین جهت درك بهتر از موقعیت هر کدام از جاذبهها در شهرستان مذکور ابتدا هر چهار ناحیه اکوتوریستی بر روي عکس هوایی شکل شماره - 2 - منطقه تعین شده و چند جاذبه شاخص را به عنوان نمونه مشخص نمودهایم.
شاخص ترجونگ
شاخص ترجونگ یکی از مهمترین روشهاي زیست اقلیم انسانی براي ارزیابی آسایش انسان محسوب میشود. امتیاز این روش نسبت به سایر روشها این است که از کلیه مشخصههاي اقلیمی، یعنی دما، رطوبت، باد، تابش و ساعات آفتابی که مجموعه شرایط دمایی بدن انسان را کنترل میکنند، همزمان استفاده شده است. با استفاده از این شاخص میتوان مناسب-ترین منطقه را براي اقامت و سکونت افرادي که از حساسیت، و یا بیماريهاي مربوط به نوعی هوا و اقلیم رنج میبرند، مشخص کرد - کاویانی، . - 1372 شاخص ترجونگ براساس ضریب راحتی و ضریب تأثیر خنک کنندگی باد استوار است که با توجه به دادههاي اقلیمی منطقه مورد مطالعه، بررسی شده و نتایج آنها به صورت جداول و نمودار ارائه شده است. براي تعیین
