بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر رشد جمعیت و توسعه اقتصادی- اجتماعی موجب افزایش تقاضای آب شرب شهری شده و از سوی دیگر محدودیت منابع آبی کفاف تامین نیازهای ناشی از مصارف موجود را نمیدهد.در بحث مدیریت آب شرب اساساً حوزه مدیریت تقاضا به دو زیرحوزه مدیریت توزیع و مدیریت مصرف تقسیم می شود و انجام اقدامات مختلف فنی مهندسی در هر یک از این دو زیرحوزه، در کاهش مقدار نیاز آبی تاثیرگذار خواهد بود. در حوزه مدیریت مصرف از جمله فعالیتها و اقداماتی که در کاهش مصارف و متعاقباً کاهش نیاز آبی موثر است، بکارگیری لوازم کاهنده مصرف بر روی اجزای مصرف کننده آب شرب داخلی اماکن میباشد.
تعرفه پایین آب بهای مصرفی مشترکین و قیمت غیر واقعی آب بها، عدم شناخت کافی مردم از لوازم کاهنده، قدیمی بودن اغلب اماکن و نصب شیرآلات فرسوده و پرمصرف و پرهزینه بودن تعویض شیرآلات قدیمی با انواع جدید از جمله مهمترین عواملی است که باعث شده مشترکین تمایلی به خرید ونصب این گونه لوازم کاهنده نداشته باشند. این مقاله میکوشد تا با مقایسه اقتصادی قیمت تمام شده استحصال و توزیع هر لیتر بر ثانیه آب شرب با سرمایه گذاری لازم برای توزیع رایگان لوازم کاهنده مصرف بین تعداد مشخصی از مشترکین در یک بازه زمانی خاص، تامین مجازی بخشی از آب مورد نیاز طرحهای توسعه آتی از محل صرفه جوئی ناشی از استفاده از این لوازم کاهنده مصرف را بررسی و مقرون به صرفه بودن یا نبودن این مدل را نتیجه گیری نماید.
واژههای کلیدی: اقدامات ابزاری، توجیه اقتصادی، لوازم کاهنده مصرف، مدیریت عرضه، مدیریت تقاضا، مدیریت مصرف
مقدمه
ایران به عنوان کشوری واقع در منطقه خشک و نیمه خشک جهان در قاره آسیا با روند رو به تزاید جمعیت عدم تناسب زمانی و مکانی بارشها، رشد روز افزون مصارف آب، عدم صرفه جویی و استفاده های نا صحیح از آب شرب با چالش ها و معضلات جدی در زمینه تامین آب روبرو بوده و خواهد بود. بالا بودن مصرف سرانه آب، افزایش جمعیت، توسعه صنعتی و کشاورزی و هزینههای بالای تامین آب آشامیدنی از یک طرف و محدودیت جدی منابع آب از طرف دیگر، باعث شده است تا استفاده بهینه از منابع موجود به یک موضوع حیاتی در کشور تبدیل شود.آمار و اطلاعات نشان می دهد که علیرغم کمبود منابع آب، میزان تقاضای آب در کشور، بالاتر از متوسط بین المللی است.
متوسط بارندگی در جهان بین 750 تا 850 میلیمتر در سال می باشد. این در حالی است که متوسط بارندگی در ایران بین 200 تا 250 میلیمتر در سال میباشد و اما متاسفانه متوسط بارندگی در اصفهان حدود 120 میلیمتر در سال است و به دلیل تفاوت اقلیمی و گستردگی و وسعت پهنه استان، پراکندگی بارش در سطح استان یکنواخت نیست.سرانه آب تجدید پذیر در دهه های اخیر در کشور به شدت کاهش یافته است. سهم سرانه سالیانه هر نفر ایرانی از حدود 7000 مترمکعب در دهه پنجاه، هم اکنون به حدود 1500 مترمکعب در سال رسیده است و این درحالی است که مصارف در همه بخشها در حداکثر مقادیر خود مرتباً رو به افزایش است.
توسعه سنتی کشاورزی و عدم توجه به نیاز به تغییر الگوی کشت به نسبت پتانسیل آبی هر منطقه، عدم توجه به مفاهیم آب مجازی در جلوگیری از توسعه بی رویه کشت در حوضه های آبی فقیر ، محدودیت منابع استراتژیک و حفر مداوم چاههای غیرمجاز، عدم نظارت فراگیر بر استفاده و بهره برداری مجاز و اصولی از چاههای موجود، عدم توجه به ظرفیت های قانونی پیش بینی شده برای صدور پروانههای مصرف معقول، عدم توجه به موضوع مهم و اساسی بازچرخانی آب، بالا بودن مصرف سرانه آب نسبت به استاندارد، بالا بودن نسبی مقدار آب بدون درامد با وجود تلاشهای سالیان اخیر و قرارگرفتن در وضعیت بهتر نسبت به گذشته و .... ومواردی از این دست منجر به منفی شدن بیلان آبی اکثر حوضه های آبریز شده است لذا برنامه ریزی و اتخاذ ساز و کاری مناسب که از آهنگی موزون برخوردار بوده و بتواند در بحران کنونی که گریبانگیر منابع تامین آب کشور شده است ضمن متوقف نمودن ضرب آهنگ تند رشد مصارف و منفی نمودن روند آن ، منجر به حفظ و صیانت از پتانسیل و توان آبی حوضه آبریز شود بسیار ضروری است . این مقاله می کوشد تا با نگاه توسعه پایدار ، استفاده از لوازم کاهنده مصرف را به عنوان یکی از روشهای اعمال مدیریت مصرف و تامین مجازی ظرفیت تولید آب ، با تحلیلی اقتصادی مورد نقد و بررسی قراردهد.
مواد و روشها
بر اساس تعاریف موجود مدیریت بخش آب به دو گروه مدیریت عرضه - تامین آب - و مدیریت تقاضا - شامل توزیع و مصرف - تقسیم می شود. پر واضح است که با توجه به محدودیتهای منابع آبی، تمرکز مدیریت در این بخش باید به سمت مدیریت تقاضا سوق پیدا کند. در بخش مدیریت تقاضا یکی از اساسی ترین زیربخشها، اعمال مدیریت مصرف است و از این جهت که این مدیریت هم به واسطه اقدامات شرکت آب و فاضلاب و هم به واسطه همکاری مشترکین به صورت مشترک قابل دستیابی است ، شرایط و عرصه مناسبی برای کار و فعالیت دارد. چهار استراتژی برای اعمال مدیریت تقاضا ابلاغی شرکت مهندسی آبفا کشور شامل :
1.انجام اقدامات مدیریت آب بدون درآمد وتنوع بخشی به عرضه آب شرب و حفظ منابع در اختیار
2.ایجاد فرهنگ اجتماعی مناسب با اعمال توصیه های روانشناسی اجتماعی در اطلاع رسانی
3.پشتیبانی از تهیه ، عرضه و استفاده از آب برها و آب پخش های کم مصرف و نصب سیستم لوله کشی استاندارد درکلیه اماکن
4.اقدامات قانونی و اقتصادی - تعرفه ای و سایر - که نمونه بارز آن حذف مرحله ای یارانه ها در این بخش می باشد
همگی برای همین منظور ارائه شده اند اما در بین این چهارگروه، طرح تهیه و توزیع لوازم کاهنده مصرف در بین مشترکین از اهمیت ویژه ای برخوردار است چنانچه بند 8 مصوبه مورخ 1388/01/23 هیات محترم وزیران ابلاغی طی نامه شماره /99603ت42400 مورخ 1388/05/17 به این شرح که :"به شرکتهای آب و فاضلاب اجازه داده میشود نسبت به در اختیار گذاردن تجهیزات کاهنده مصرف برای مشترکین متقاضی اعم از خانگی و غیره خانگی اقدام و هزینه مربوطه را با درج در قبوض آببها ظرف یک سال دریافت کنند."برای تسهیل این اقدامات ابلاغ شده است که آخرین نسخه آن بند - - پ - - زیر ماده 2 قانون - - توسعه و بهینه سازی آب شرب شهری و روستایی در کشور - - ابلاغیه 95/1/30 ابلاغی ریاست محترم جمهور می باشد .
بر اساس این قانون اختیار توزیع اقساطی لوازم کاهنده مصرف بین مشترکین با دوره بازپرداخت دو ساله از طریق قبوض آب بهاء به شرکتهای آب و فاضلاب داده شده است . این قانون فرصت خوبی را برای توسعه استفاده از لوازم کاهنده مصرف در بین مشترکین به شرکتهای آب و فاضلاب می دهد اما نکته ای که در این مصوبه شاید اجرایی شدن آنرا نظیر ابلاغیه سال 1386 دوباره با چالش مواجه کند قید صریح - - مشترکین متقاضی - - در متن این قانون است. بر این اساس شرکتهای آبفا مجاز هستند صرفاً این خدمات را برای مشترکین متقاضی ارائه نمایند و تجربه یک دهه گذشته نشان داده است که تا زمانی که استفاده از این لوازم کاهنده به صورت اختیاری و موکول به تقاضای مشترکین باشد ، طرح موفقیت چندانی را در پی نخواهد داشت.
از طرف دیگر الز امی کردن استفاده مشترکین از لوازم کاهنده مصرف، اقدامی غیرقانونی محسوب می شود و تنها راه باقی مانده توزیع بی قید و شرط و رایگان لوازم کاهنده مصرف در بین مشترکین در صورت وجود توجیه اقتصادی برای این طرح است . این مقاله در تلاش است تا با تحلیل های آماری و مستند به اطلاعات موجود ، این چالش را بررسی نماید و در این بخش به صورت مختصر به ارائه چند تجربه داخلی و خارجی در همین زمینه می پردازد.نمونه بارزی از توزیع رایگان لوازم کاهنده در شهر باری ایالت انتاریو کانادا انجام شده است. تأکید برنامه بر جایگزینی سردوشیهای معمولی و توالتهای قدیمی و ارائه اطلاعات به شهروندان میباشد.
میزان کمک اعطا شده به صاحبان املاک برای تعویض توالتهای قدیمی145 دلار و به ازای هر سردوشی 8 دلار تعیین شد و هدف طرح رسیدن به کاهشی معادل 50 لیتر به ازای هر نفر در روز با در نظر گرفتن 150 هزار انشعاب بود.در فاصله سالهای 1995 تا 1997، 15000 توالت کم مصرف در بین در حدود 10500 ملک توزیع گردید. مقایسه آماری قبل و بعد از اجرای این طرح در مورد مشترکان مسکونی نشان داد که متوسط مصرف سرانه هر فرد در یک روز 62 لیتر کاهش یافته است. با توجه به تعداد انشعاباتی که در طرح شرکت نمودند، روزانه 1375 متر مکعب در مصرف آب صرفهجویی بعمل آمد و بیش از 90 درصد از مشترکین که در طرح شرکت داده شدند، از نحوه اجرای طرح و کیفیت محصولات نصب شده رضایت داشتهاند.
اقدام مشابه دیگر در سیدنی استرالیا انجام شد. برای کاهش مصارف مربوط به دوش، توالت و شیرهای آب ، برنامهای با شعار "هر قطره به شمار میآید"، از سال 2000 آغاز گردید. این برنامه به شهروندان اجازه میدهد تا با کمک یک لولهکش تجهیزات مصرف بهینه نظیر سردوشیهای کم مصرف، سر شیرهای تنظیم کنندههای جریان، سیفونهای کم مصرف و نظایر آنرا نصب کنند. این برنامه یکی از
