بخشی از مقاله
چکیده
گسترش سریع شرکتهای چند ملیتی در سراسر جهان، سبب گردیده تا بسیاری از صاحبنظران اقتصادی، توسعه اقتصادی آینده جهان را متاثر از فعالیت این شرکتها بدانند و پیشبینی صحیح از آینده اقتصاد جهانی را بدون شناخت کافی از نوع و چگونگی فعالیت شرکتهای چند ملیتی را، امری عبث و بیهوده بپندارند؛ چرا که شرکتهای چند ملیتی نقش مهمی را در رشد جهانی شدن اقتصاد بازی میکنند آنها حجم و اندازه تجارت جهانی را تحتتاثیر قرار داده و مسئول اصلی افزایش سریع سرمایهگذاری مستقیم خارجی هستند. با توجه به جهانی شدن اقتصاد اعتقاد بر این است که شرکتهای چند ملیتی بزرگتر شده و کسب سود و تملک داراییها و ادغام آنها افزایش یافته ونیز نقش گستردهای در اقتصاد بینالملل داشته باشند.
واژگان کلیدی:رشداقتصادی، اقتصاد بین الملل، شرکت های چندملیتی، جهانی شدن، کشورهای در حال توسعه .
مقدمه
یکی از مهمترین ویژگی اقتصاد بین الملل دردوران پس از جنگ جهانی دوم،گسترش و توسعه فعالیت شرکتهای چند ملیتی در سراسر جهان می باشد . تاکنون تغییرات و تحولات عمده ای دراین زمینه به وقوع پیوسته و نقش این شرکتها به عنوان بخشی از واقعیت کنونی جهان معاصر تثبیت گردیده است. این شرکتها به عنوان بخش مهمی از اقتصاد جهان، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و گسترش فعالیتشان از مرز کشورها فراتر رفته و در سراسر جهان توسعه یافته است. به موازات گسترش جهانی این شرکتها، کشورهای تازه صنعتی بصورت یکی از مراکز اصلی حضور و فعالیت این شرکتها در آمده است چرا که علیرغم علاقه مندی این شرکتها به سرمایه گذاری در کشورهای توسعه یافته، شورهای در حال توسعه هم با اتخاذ سیاست- هایی در صدد جلب توجه این شرکتها جهت سرمایه گذاری در کشورشان بوده اند. هدف ازانجام این پژوهش، شناخت بخشی از اثرات کمی و کیفی فعالیت شرکتهای چند ملیتی در اقتصاد بین الملل است .
تعریف شرکت های چندملیتی
شرکت چند ملیتی یا فراملی واحدی اقتصادی مرکب از شرکت ها با تابعیت های گوناگون است. به عبارت دیگر، هرگاه شرکتی به تاسیس یک یا چند شرکت فرعی در خارج از کشوری اقدام کند که تابعیت کشور محل ثبت خود را دارند،آن شرکت ، شرکتی چند ملیتی است. - ذاکرحسین، - 1382 کارشناسان سازمان ملل متحد نیز این تعریف را پذیرفته اند. پس میتوان گفت: شرکت چند ملیتی مرکب از یک شرکت مادر و یا چند شرکت فرعی است. شرکت مادر نه تنها از طریق مالکیت سهام، کنترل مدیریت، تملک اکثریت سهام، اکثریت حق رای یا حق نصب مدیران با شرکت یا شرکتهای فرعی خارجی در ارتباط است، بلکه فعالیت آنها را در چارچوب برنامههای دفتر مرکزی هدایت میکند. - همان - بدین ترتیب، در حالی که شرکت فرعی خارجی طبق قانون همان کشور خارجی با شخصیت حقوقی مستقل وعلیحده وتاسیس شده از وضعیت حقوقی یک شرکت تجاری داخلی برخوردار است، اما شعبه، فاقد شخصیت حقوقی مستقل وتابع شرکت مادر است . پس شرکتی را که تنها شعبه یا نمایندگی در کشور دیگر دارد نمی توان شرکتی چند ملیتی نامید.
وجه تسمیه شرکتهای فراملی - چندملیتی -
در جریان جلسه 57 شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل متحد در 1974 اصطلاح فراملی برگزیده شد تا مشخص شود منظور موسساتی است که از مرزهای کشور مبدا فراتر میرود. - خبازپیشه، - 1368 از دیدگاه اقتصاد کلان نمیتوان انکار کرد که شرکتهای فراملی در حفظ آهنگ رشد کشورهای صنعتی، بسیار موثر بوده و با بهرهگیری از منابع طبیعی، انسانی و افزایش کیفیت تولید، درآمد زیادی برای این کشورها کسب کردهاند و از نظر اقتصاد خرد نیز شرکتهای فراملی نمونههای عالی مدیریت در زمان ما به شمار میآیند. با مطالعه کلی نظام جهانی تردیدی باقی نمیماند که شرکتهای فراملی عامل تشدید وابستگی متقابل کشورها و یکدست کردن اقتصاد دنیا بودهاند. - تیموری، - 1385
شرکت چند ملیتی - Multinational Corporation - شرکتی که به منظور گسترش فعالیت خود در سراسر جهان و سرمایهگذاری در قطبهای صنعتی کشورهای در حال توسعه و استفاده از امکانات این قبیل کشورها، در کشورهای مختلف و متعدد اقدام به تأسیس یک شرکت فرعی - یعنی شرکتی که قسمت اعظم سهامش متعلق به شرکت اصلی است - میکند.در شرکتهای چند ملیتی، شرکت مادر یا شرکت اصلی، تابعیت کشور محل ثبت خود را دارد و شرکتهای فرعی - مثل کوکاکولا - هر کدام، تابعیت کشور محل ثبت خود را دارند. شرکتهای فرعی، مجری نظریات اقتصادی و مدیریت متمرکز اصلی میباشند.
دیدگاههای نظری در خصوص فعالیت شرکتهای چند ملیتی
شرکتهای چند ملیتی با وجود ابعاد غول پیکر خود سریعا در حال رشد هستند، به گونهای که روز به روز امپراتوریهای عظیم صنعتی و تجاری خود را گسترش میدهند و به شکل فزایندهای در بخشهای وسیعتری از حیات اقتصادی کشورها رخنه میکنند. با توجه به همین روند پیشبینی شده که در آینده نه چندان دور رژیمی متشکل از 300 الی 400 شرکت چند ملیتی بر بیش از 70 درصد کل بازده صنعتی جهان حکومت خواهند کرد . این شرکتها در تحلیل نهایی، به دنبال کسب منفعت رشد و گسترش عملیات خود هستند و در این راه به منافع ملی چندان توجهی ندارند و بیش از هر چیز سود بینالمللی شرکت مورد توجه آنها میباشد. با تکیه بر چنین قدرتی است که شرکتهای چند ملیتی امروزه حاکمیت دولتها را به مبارزه طلبیده و اقتدار آنها را مورد تهدید قرار میدهند .البته همه دولتها به طور یکسان تحتتاثیر این شرکتها واقع نمیشوند .
دولتهای مرکز به گونهای متفاوت از دولتهای میزبان تحتتاثیر قرار میگیرند و شرایط دولتهای توسعه یافته میزبان نیز با وضعیت دولتهای توسعه نیافته میزبان متفاوت است. این شرکتها عمدتا علاقهمند به سرمایهگذاری و گسترش فعالیتهای خود در کشورهای پیشرفته صنعتی هستند و در حال حاضر نیز بخش اعظم سرمایهگذاری آنها در این قبیل کشورها است، اما در عین حال کشورهای در حال توسعه مستعد نیز برای سرمایهگذاری آنها از جاذبه بسیار برخوردار میباشند. در حدود یک ربع قرن پیش، هنگامی که شرکتهای چند ملیتی در عرصه بینالملل به سرعت رو به ازدیاد نهادند، بیم و نگرانی اقتصاددانان را فراگرفت چراکه شرکتهای چند ملیتی هر کجا که شرایط را مساعد مییافتند مستقر شده و به فعالیت میپرداختند. چنین به نظر میرسید که این شرکتها با تکیه بر توانمندیهای مالی، تکنولوژیک و مدیریتی به زودی اقتصاد جهانی را تحت سیطره خود درخواهند آورد.
ماهیت حقوقی و عملکردی شرکتهای فراملی
در حال حاضر، در نتیجه ترقی و پیشرفت حیرتانگیز علم، صنعت و تکنولوژی، دیگر تلاش و کوشش فردی، در جوامع گوناگون توسعه یافته و حقوقی کمتر به چشم میخورد و اکثریت فعالیتها به صورت جمعی و گروهی در قالب اشخاص حقوقی انجام می شود . »فعالیت این اشخاص حقوقی در قالب شرکتهای تجاری از داخل کشورهای متبوع فراتر رفته و به صورت فراملی و با دامنه بسیار وسیع جهانی، فعالیت میکنند که یکی از نمونههای بارز فعالیت شرکتهای تجاری به صورت شرکتهای فراملی میباشند که به صورت ترکیببندی و سازمانهای پیچیدهتری به صورت داخلی و جهانی عمل میکنند.« - تیموری، - 1385 نکتهای که باید به آن اشاره کنیم در شرکت های چندملیتی دو عنصر اساسی وجود دارد که شاید در وهله اول مخالف و متضاد یکدیگر بهنظر برسند:
