بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری با توجه به رشد قابل توجهی که در سطح دنیا از خود نشان داده و تأثیر فراوانی که بر درآمدزایی، فقرزدایی و بازار کار داشته، مهمترین فعالیت های ملی و بین المللی را طی یک دهه اخیر به خود اختصاص داده است از جمله شاخه های گردشگری، اکوتوریسم است، که از دهه 1970 وارد ادبیات جهان شده و هر سال هم در مقایسه با گردشگری دو برابر رشد دارد و به معنای سفرهای مسئولانه و هدفمند به طبیعت است. اکوتوریسم در واقع محصول چالش های زیاد بین طرفداران افراطی بهره گیری و استفاده بدون حد و مرز از طبیعت و طرفداران استفاده معقول در حد ظرفیت طبیعی با دیدگاه های حفاظتی و بهره گیری پایدار از این منابع طبیعی بوده است. از ابعاد اکوتوریسم می توان دامنه نوردی، توریسم کوچ ، طبیعت درمانی ، ورزش های ساحلی، شکار و از جاذبه های طبیعی کشور به قله های مرتفع، دریاچه ها ، جنگل ها، رودخانه ها، آب های معدنی، دشت ها و کویرهای مرکزی اشاره نمود. حفظ تنوع زیستی، مشارکت در تامین رفاه اجتماعی از اهداف اکوتوریسم می باشد، همچنین کمک به اقتصاد محلی و ترویج فرهنگ زیست محیطی از اثرات مثبت اکوتوریسم جوامع محلی و آلودگی، تخریب محیط و نابودی گونه های جانوری و گیاهی از اثرات منفی آن می باشد. برای حفظ اکوتوریسم، پایداری آن بایستی مد نظر باشد که با سازماندهی، برنامه ریزی درست، مشارکت مردم محلی و آموزش می توان به آن رسید. بررسی اجمالی اکوتوریسم از اهداف تحقیق و نبود متولی مخصوص و ضعف مدیریت از یافته های آن است.
کلمات کلیدی: اکوتوریسم پایدار، حفظ محیط زیست، مناطق بیابانی، جوامع محلی
مقدمه
صنعت گردشگری مهمترین فعالیت های ملی و بین المللی را طی یک دهه اخیر به خود اختصاص داده است 2]و .[3 این صنعت به دلیل اینکه بر پایه محصولات و تولیدات تاریخی، طبیعی و فرهنگی شکل گرفته است شرایطی متفاوت از سایر صنایع دارا می باشد و اگر اصول آن رعایت شود، بی شک نام صنعت سبز برای آن، نامی در خورشأن و همراه با واقعیت است. در این بین توجه جهانیان به مناطق طبیعی و ارزش های زیست محیطی در نقاط مختلف جهان باعث شده تا اکوتوریسم یا به گونه ای طبیعت گردی بخش مهمی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص دهد 6] و .[8
در سالهای اخیر طبیعت گردی یا اکوتوریسم از نظر مفهومی در جوامع مختلف سیاست گذاری و همچنین در نهادهای عمومی و تشکل های زیست محیطی و توسعه پایدار و همچنین ایجاد درآمدهای ارزی و ریالی در تولید ناخالص ملی از رشد قابل توجهی برخوردار شده است 15] و .[16 در میان گزینه های مختلف گردشگری ، بوم گردی با حفظ محیط زیست، التزام به توسعه جوامع و احترام به ویژگی های فرهنگی از جمله گزینه هایی است که بیشترین سازگاری با مفهوم پایداری را دارد 5] و .[20 به جهت قرار داشتن در دوره خاص از شرایط کره زمین از نظر کاهش کمی و کیفی منابع طبیعی، افزایش رو به رشد جمعیت، وجود چالشهای جدی بین جمعیت نیازمند به طبیعت در تامین نیازمندیهای اساسی و ظرفیت محدود منابع طبیعی لزوم توجه به مبحث اکوتوریسم بر همگان به خصوص متفکران و اندیشمندان بیش از پیش آشکار می شود، تا ضمن بهره گیری از مواهب الهی برای استفاده نسل های آتی آن چیزی را که تحویل می دهیم پایداری خودش را از دست نداده باشد. اکوتوریسم انواعی از توریسم را شامل می شود که به طبیعت به طور مستقیم و غیر مستقیم مربوط می شود و انگیزه اصلی بازدید و استفاده از جذابیت های طبیعی و فرهنگ بومی است، بدون اینکه خلل و خسارتی را متوجه آن نماید .
امروزه کشورهائی که بیشتر به توسعه اقتصادی خود می اندیشند به صنعت گردشگری به عنوان یک ضرورت مهم می نگرند و از آنجا که اکوتوریسم از شاخه های مهم گردشگری است به آن توجه جدی می نمایند و اکثر کشورها به فکر استفاده از این فن آوری برای ثبت مکان های تاریخی و گردشگری خود افتاده اند. در ایران نیز گردشگری به معنای امروزی از دهه1330 آغاز شد. در کشور ما به دلیل نبود مدیریت درست، از میراث های فرهنگی و طبیعی بهره وری نمی شود و فرایند تبدیل این پتانسیل بالا از قوه به فعل دچار نقصان می شود1] و 4 و .[23 در این تحقیق با بررسی موضوعات وتحلیل آنها به معرفی مزایای اقتصادی اکوتوریسم پایدار در تامین معیشت مردم محلی و مشخص نمودن پایداری اکوتوریسم همراه با حفاظت محیط زیست نسبت به سایر اقسام گردشگری ، معرفی اثرات مثبت و منفی اکوتوریسم بر محیط زیست ، معیشت و فرهنگ مردم بومی و نقش دولت در این پرداخته شد.
پیشینه تحقیق
سدلر، از نخستین کسانی بود که مدل اکوتوریسم پایدار را در 1990 ارائه کرد. وی سه دسته اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در مدل خود جای داد. اهداف اجتماعی شامل تامین مزایای اجتماعی، مشارکت در برنامه ریزی، آموزش و اشتغال ساکنان محلی در بر میگرفت. اهداف اقتصادی را سودآوری اقتصادی برای جوامع محلی و پایداری در اقتصاد این مناطق شامل میشد. هم چنین حفاظت منابع طبیعی، جلوگیری از تخریب و مدیریت منابع مذکور، اهداف زیست محیطی مدل سدلر را شامل می شدند. شکل 1، مدل سدلر و اهداف اجتماعی، اقتصادی و زیستی را نشان میدهد که محل تلاقی این اهداف معرف اکوتوریسم پایدار است.
ایپلر - 2002 - ، چهار معیار را برای بیان مفهوم پایداری در اکوتوریسم و یا اکوتوریسم پایدار قائل است:[17] داشتن کمترین پیامد منفی بر محیط طبیعی، داشتن کمترین پیامد منفی بر فرهنگ و حداکثر مسئولیت پذیری در برابر فرهنگ میزبان، بالا بردن منافع اقتصادی در جوامع محلی و افزایش رضایت مندی اکوتوریستان. روستاهای ایران به لحاظ اقلیم مطلوب و داشتن پتانسیلهای انسانی و طبیعی ویژه میتوانند به عنوان جاذبههای منحصر به فرد مطرح شوند. داشتن فضاهای کالبدی، معماری خاص، شرایط جغرافیایی، فرهنگ، آداب و سنن، فعالیتهای اقتصادی، صنایع دستی، الگوی معیشت، سکونت و آرامش، مناظر بکر و متنوع از ویژگیهای ارزشمندی است که میتواند به توسعه گردشگری روستایی در ایران کمک شایانی نماید.[12]
گردشگری پایدار روستایی سبب احیای فرهنگ محلی و سنتی روستاها، تشویق فعالیتهای جمعی روستاییان، افزایش درآمد روستاییان، حفظ و حراست از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی روستاها، نگهداشت جمعیت و جلوگیری از مهاجرت و تخلیه روستاها و غیره میشود. به همین خاطر توسعه پایدار گردشگری روستایی در راس برنامههای دولتها و به عنوان یکی از استراتژیهای توسعه نواحی روستایی مطرح است.[18] منطقه بیابانی خوارتوران واقع در شرق استان سمنان که امروزه به زیستکره خوارتوران معروف است دارای توانهای بالقوه در زمینه گردشگری چه از نظر چشم اندازهای طبیعی و چه از لحاظ جاذبههای انسانی است که بدون شک میتوان با برنامهریزی دقیق و منسجم و با بکارگیری بخش خصوصی، این منطقه را به بزرگترین مرکز جلب اکوتوریسم کشور تبدیل نمود و اقتصاد استان را متحول و دگرگون ساخت.[9]
مواد و روش
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به شیوه توصیفی- تحلیلی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات به دو صورت اسنادی - کتابخانه ای - و میدانی - پیمایشی - انجام گرفته است.
نتایج و بحث
معرفی میراث طبیعی کشور ایران از لحاظ اکوتوریستی در کویر مرکزی دشت کویر و کویر لوت به نوبه خود از جاذبه بسیاری برای گردشگران اروپایی برخوردار است. مناطق کویری1/3خاک ایران را پوشش می دهند. مناطق جنگلی به طور عمده در شمال و غرب ایران پراکنده اند و 7/7 از خاک ایران را پوشش می دهند . خصوصیات جغرافیایی، تنوع اقلیمی و ویژگیهای زیست محیطی در کنار جاذبه های غنی فرهنگی موجب شده کشور ایران به عنوان یکی از ده کشور نخست جهان از نظر جاذبه های گردشگری شناخته شود .[2] همچنین ایران با داشتن 30 قله مرتفع تر از بلندترین قله های اروپا و امریکا مجموعه ای از چشم اندازهای کوهستانی و جنگلی با اقلیم متنوع را ایجاد کرده است. همچنین با داشتن تنوع زیستی کامل ، بزرگترین دریاچه جهان و50 دریاچه داخلی و دریاچه ارومیه به عنوان یکی از 59 ذخایر زیستی کره زمین شناخته شده است 11] و .[13 جنگل های انبوه شمال غرب مازندران آخرین بازمانده اینگونه جنگل در جهان بوده و از این نظر جنگل های باستانی به شمار می آیند، بیابان های وسیع که در آنها اغلب مولفه های بیابانی از قبیل وزش بادها، حجم ماسه های روان، بیشینه گرمای هوا در بالاترین حد
