بخشی از مقاله
چکیده
پروژه بین المللی ترسیب کربن در منطقه حسین آباد شهرستان سربیشه به عنوان یک پروژه پایلوت به دنبال ارائه راهکارهایی جهت کاهش تخریب مراتع و توسعه پایدار آن می باشد و آموزش و ترویج نقش مهمی در سوق دادن جوامع محلی به این سمت دارد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردي، بر حسب نحوه گردآوري داده ها از نوع توصیفی - همبستگی و از نظر زمان گردآوري اطلاعات، پیمایشی ازنظرو ماهیت داده ها، کمی می باشد. نتایج نشان می دهد که توجه صحیح به برنامه هاي آموزشی – ترویجی لازمه توسعه پایدار منابع طبیعی می باشد.
کلمات کلیدي: توسعه پایدار، آموزش و ترویج، منابع طبیعی، جوامع محلی
.1 مقدمه
زندگی امروز ما و نسل آینده وابسته به توسعه پایدار منابع طبیعی و حفاظت از آن می باشدحفاظت. از منابع طبیعی و توسعه پایدار آن مخصوصاً مراتع که زندگی قشر بزرگی از مردم کشور - دامداران - به آن وابسته می باشد بدون دخالت بهره برداران امکان پذیر نمی باشد و آموزش و ترویج در این بین سهم بزرگی را در افزایش آگاهی این قشر نسبت به اهمیت حفاظت از منابع طبیعی و توسعه پایدار آن بر عهده دارد. در سال 1980 براي نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی - IUCN1 - آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژي حفظ منابع طبیعی این واژه را براي توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها براي طبیعت مضر نیست، بلکه به یاري آن هم میآید.
یکی از مهمترین رویدادهاي بینالمللی که در زمینه توسعه پایدار وجود دارد، نشست جهانی توسعه پایدار - WSSD2 - است. در این نشست توافقهایی در زمینه توسعه پایدار میان شرکتکنندگان انجام شد. کاهش تعداد افرادي که دسترسی به آب ندارد به نصف تا سال 2015 میلادي، به حداقل رساندن مواد شیمیایی که بر سلامتی انسان و طبیعت اثرات مخرب میگذارند تا سال 2020 میلادي، نصف کردن سرعت کاهش ذخیرههاي دریایی و رساندن منابع دریایی به سطحی پایدار تا سال 2015 میلادي، کاهش روند از بین رفتن تنوع طبیعی تا سال 2010 میلادي، افزایش پایداري در استفاده از انرژيهاي تجدیدشونده و برنامهریزي براي تدوین برنامهاي 10 ساله در مورد توسعه پایدار از اصلیترین توافقات این نشست بود. - همشهري آنلاین -
امروزه صحبت از حفظ منابع طبیعی نه موضوع تخصصی ویژه رشته اي خاص بلکه موضوع ادامه بقاي جامعه انسانی، عدالت اجتماعی – اقتصادي و توسعه ي پایدار است که بین تداوم بقا انسان بر روي زمین و محیط طبیعی ارتباط و هم بستگی شدیدي برقرار است و شدت این همبستگی به حدي است که نقصان در هر یک از عوامل طبیعی، می تواند به منزله ي پایان حیات انسانی تلقی گردد - کمالی، - 1385، لذا به منظور نجات این کره خاکی و جلوگیري از تخریب سرزمین در سال 1972 با تشکیل اولین کنفرانس زیست محیطی در سطح سران جهان در استکهلم سوئد با عنوان انسان و محیط زیست در خصوص مبارزه با فقر، بهبود کیفیت زندگی انسان ها، حفاظت، مدیریت و استفاده منطقی از منابع زمین، کاهش و از بین بردن آلودگی ها، تخریب محیط زیست آموزش به افراد در همه گروه هاي سنی در جهت حفظ محیط زیست و تعادل اکولوژیکی و سازمان دهی موسسات غیر دولتی به توافق و اجماع نظر رسید - گزارش ترسیب کربن، . - 1389 جمهوري اسلامی ایران هم توجه عمده اي به بررسی و حل این چالشها طی سالهاي اخیر داشته است، در همین راستا دولت ایران، احیا مناطق تخریب یافته با تاکید به توسعه همگام جوامع محلی با توسعه اقتصادي کشور را به عنوان یکی از اولویتهاي مهم خود تعیین نموده است - حسن زاده، . - 1388
بسیاري از مشکلات ناشی از تخریب مراتع توسط روستائیان ناشی از عدم آگاهی می باشد که در این راستا ترویج جایگاه بالایی در افزایش سطح آگاهی روستائیان در خصوص اهمیت منابع طبیعی و حفاظت از آن پیدا می کند و کمرنگ بودن توجه به برنامه هاي آموزشی ترویجی در بخش منابع طبیعی مضاف بر علت شده است. به طور کلی، دانستن این که بهره برداران تا چه حد از دلایل و مشکلات موجود در عرصه هاي مورد استفاده آشنا هستند و عکس العمل آنها نسبت به اجراي طرح هاي مختلف چگونه است و سعی در شناساندن مشکلات و دلایل به وجود آمدن مشکل و راههاي از بین بردن آن از اولویت هاي مهم کاري در برنامه هاي مدیریت منابع طبیعی بایستی باشد - حاجی آبادي، . - 1387
اهداف پروژه ترسیب کربن با تعهدات و برنامه هاي زیست محیطی جهانی جمهوري اسلامی ایران در یک راستا می باشد. جمهوري اسلامی ایران، در چندین کنوانسیون زیست محیطی، از جمله UNFCCC1 - کنوانسیون تغییرات آب و هوایی ملل متحد - و UNCCD2 - کنوانسیون بیابانزدایی ملل متحد - عضویت دارد. بنابراین، دولت جمهوري اسلامی، فعالیتهاي گسترده اي را براي کاهش انتشار گازهاي گلخانه اي آغاز نموده است که در این میان، پروژه ترسیب کربن یکی از آنها به شمار می رود - گزارش سالیانه ترسیب کربن، . - 1389مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که در حال حاضر منابع طبیعی تجدید شونده - جنگل، مرتع و بیابان - 83/2 درصد خاك کشور را شامل می شود - صالحی نژاد، . - 1386
این در حالی است که سطح عرصه هاي منابع طبیعی استان خراسان جنوبی نیز معادل 9040298 هکتار می باشد که 95 درصد مساحت استان را شامل میشود 6376799 - هکتار اراضی مرتعی - . وسعت گسترده عرصه هاي منابع طبیعی استان موید لزوم استفاده از شیوه هاي مناسب ترویجی در جهت پایداري منابع طبیعی می باشد - طرح و برنامه اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی ، - 1386 شغل اصلی مردم منطقه مورد مطالعه این تحقیق دامداري بوده و زندگی آنها به مراتع و منابع طبیعی به شدت وابسته میباشد. در طی دو دهه اخیر شاهد تخریب
مراتع این منطقه به دلیل وجود دام زیاد، استفاده از بوته هاي مرتعی به عنوان سوخت و خشکسالی بوده ایم. پروژه ترسیب کربن در راستاي فرهنگ سازي در منطقه و اشاعه راهکارهایی جهت کاهش تخریب مراتع و حفاظت از آن و در نتیجه توسعه پایدار منابع طبیعی، یک سري فعالیتهاي آموزشی - ترویجی را با رویکردي جدید ارائه نموده است. این رویکرود کاهش وابستگی مردم به مراتع و افزایش احساس مسئولیت آنها در قبال این مراتع است. یکی از این برنامه ها، فرهنگ سازي در بین دانش آموزان در خصوص حفاظت از منابع طبیعی و درك اهمیت آن و از طرفی ترویج استفاده از انرژي هاي نو و جایگزین به جاي سوخت فسیلی و مهمتر از همه تشکیل تشکل هایی تحت عنوان گروه توسعه روستا در راستاي حفظ محیط زیست و منابع طبیعی می باشد - شکل . - 1
.2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردي، بر حسب نحوه گردآوري داده ها از نوع توصیفی - همبستگی و نظر زمان گردآوري اطلاعات، پیمایشی و از نظر ماهیت داده ها، کمی می باشد. تحقیق حاضر براي انجام مرحله مطالعات نظري - کیفی - به شیوه اسنادي و براي انجام مرحله کمی به شیوه میدانی انجام شده است. ابزار گردآوري داده هاي تحقیق، پرسشنامه است. جامعه آماري این تحقیق شامل 850 نفر از افراد روستاي نازدشت - بزرگترین روستاي محدوده اجراي پروژه - به عنوان افراد محلی مرتبط با پروژه ترسیب کربن می باشند. نحوه تعیین حجم نمونه براساس فرمول کوکران میباشد که بر این اساس، حجم نمونه بهره برداران برابر 247 نفر محاسبه گردید. براي انتخاب جامعه آماري مرتعداران از روش نمونه گیري تصادفی ساده استفاده شده است. در این پژوهش پس از جمع آوري و دستهبندي دادهها، از دو روش آمار توصیفی واستنباطی، جهت تجزیه وتحلیل دادهها استفاده شده است که در بخش آمار استنباطی از ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون من وایت نی، کروسکال والیس و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است.
.3 نتایج و بحث
هدف اول تحقیق حاضر بررسی نقش برنامه هاي آموزشی ترویجی پروژه ترسیب کربن در افزایش آگاهی بهره برداران نسبت به اهمیت مراتع و حفاظت از آن و کاهش تخریب آن در منطقه حسین آباد بوده است که در این خصوص نتایج نشان داد که پاسخگویان معتقدند که برنامه هاي آموزشی - ترویجی در افزایش آگاهی آنان در زمینه کاهش تخریب مراتع در حد متوسط رو به بالا تاثیر گذار بوده است. هدف دوم تحقیق حاضر بررسی و اولویت بندي میزان استفاده از روشهاي مختلف آموزشی - ترویجی توسط پروژه در خصوص بکارگیري راهکارهاي کاهش تخریب مراتع بوده است که در این خصوص نتایج نشان داد که استفاده از سخنرانی هاي ترویجی درمنطقه مورد مطالعه نسبت به سایر برنامه هاي آموزشی – ترویجی بیشتر استفاده شده است.
همچنین بازدید از طرحهاي موفق و میزان تماس بهره برداران با مروجان منابع طبیعی - پروژه - در حد خوب و قابل قبولی بوده است. ضمن اینکه تلاش هاي نیز در خصوص برنامه هاي آموزشی – ترویجی : بازدید از نمایشگاههاي توانمنديهاي منطقه ، استفاده از برنامه هاي آموزشی ترویجی تلویزیونی ، شرکت در کلاسهاي آموزشی، استفاده از کارگاههاي آموزشی، نقش گروههاي توسعه روستایی، استفاده از برنامه هاي آموزشی ترویجی رادیویی، استفاده از فیلم هاي ترویجی، نقش رئیس و منشی هاي گروههاي توسعه روستائی صورت گرفته است که البته بایستی تقویت گردد نتایج نشان داد که از نشریات و مجلات آموزشی ترویجیعمدتاً به دلیل کم سوادي و بی سواد مردم منطقه استفاده زیادي نشده است. - جدول - 1
