بخشی از مقاله
چکیده
بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران از توریسم به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند این صنعت بخش عظیمی از درآمدهای ملی بسیاری کشورهای جهان سوم را به خود اختصاص می دهد. مدیریت طبیعت گردی در ایران یک عنصر حیاتی برای رشد و توسعه جامعه است.
شرایط ویژه جغرافیایی، تنوع اقلیمی به همراه وضعیت خاص توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی در سطح ایران بیانگر پتانسیل های بالقوه و منحصر به فرد در زمینه اکوتوریسم کشور است. این واقعیت در حالی است که گردشگری به طور اعم و اکوتوریسم به طور اخص در کشور، توسعه نیافته است و این بیانگر ظرفیت هایی گسترده برای توسعه ی اکوتوریسم در سطح کشور می باشد.
مقدمه
از دهه 1980 به بعد، به دلیل بحران های شدید محیط زیستی، نظریه توسعه پایدار مورد توجه مجامع جهانی قرار گرفته و تأکید شده است که الگوها و سیاست های موجود توسعه، پاسخگوی نیازها، ویژگی ها و ضرورت های حیات انسان نیست و نگرش جهان درباره رشد و روند توسعه باید تحول یابد. از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسل های آینده نیز می بایست مدنظر قرار گیرد.
معنای توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و بر هم زدن تعادل زیست محیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم، اعم از شهری، روستایی، و عشایری و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم می آورد
از سویی دیگر، اکوتوریسم از امکان رشد شایان توجهی در ایران برخوردار است، زیرا ایران در میان پنج کشور نخست دارای تنوع اقلیمی کاملی قرار دارد این گونه گردشگری مانند گردشگری تفریحی، منافی ملاحظات اخلاقی و اجتماعی فرهنگی ایرانیان نیست و نسبت به سایر گونه ها نیازمند سرمایه گذاری کمتری در بخش زیر ساخت هاست
ایران با امکانات بالقوه غنی امتیازات بسیاری را دارا می باشد. از این رو جهانگردی و توسعه فضایی آن در چارچوب طرح های منطقه ای باید همانند سایر بخش های اقتصادی، بخشی سازنده در ساخت و ساز و آمایش سیمای فضایی- طبیعی تلقی گردد و در توسعه اقتصادی غیر نفتی و در راستای - هدف - 1400 از پیامد های اقتصادی و مثبت آن برای بهبود و ارتقاء سطح زندگی مردم در نقاط مختلف آن بهره گیری شود. در واقع وجود منابع گردشگری که در بر گیرنده جاذبه های محیطی اعم از طبیعی، فرهنگی، تاریخی و حتی انسان ساخت باشد، جزء ضرورت های اساسی برای گسترش روند گردشگری بشمار می آید
بطور کلی عناصر طبیعی - محیطی و اجتماعی که می تواند دارای تآثیرات مثبت باشد به ترتیب زیر قابل ذکر است: شرایط مناسب اقلیمی چهار فصل ، تنوع مورفولوژیکی ، سیمای طبیعی ، منحصر بفرد ، سطوح و سواحل آبی متنوع ، مناطق کوهستانی و جنگلی کم نظیر. مناطق و سیماهای انسانی از قبیل ساختار تاریخی-سنتی - فرهنگی- رفتار و منش های بومی - فرم معماری شهری و روستایی- طرز زندگی روستایی- بازارهای محلی و سنتی و خصوصآ رفتارهای تفرجی - فراغتی از نقطه نظر فرهنگی ، ورزشی و بومی اشاره کرد
پایین بودن سطح آلودگی های ناشی از صنایع بزرگ و کوچک در منطقه و نیز امکان توسعه زمینه های لازم برای توسعه طرح های توریستی و تفرجی متنوع ، با توجه به امتیازات موقعیتی و و جغرافیایی در منطقه که طبیعت به ما ارزانی داشته است توان بالقوه عظیمی را در خود نهفته دارد که بهره برداری عقلایی از آن می تواند به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی و کاربردی انسانی در کنار دیگر بخش ها به شمار آید.
شواهد موجود نشان می دهندکه در ایران بایستی، اکوتوریسم را به عنوان محور اصلی برنامه ریزی های مربوط به توسعه ملی توریسم در نظر گرفت زیرا ایران به عنوان یکی از پنج کشور برخوردار از بیشترین تنوع محیطی و جغرافیایی شناخته شده و یکی از ذخیره گاه های مهم تنوع زیستی به شمار می آید - وارثی، . - 1381 لذا ایران می تواند از این صادرات نامرئی به عنوان راهبردی جهت رسیدن به توسعه پایدار اقتصادی- اجتماعی کشور خصوصاً در بخش روستایی از آن بهره ببرد.
بحث ایده آل ها در توسعه پایدار
در چارچوب توسعه پایدار، اکوتوریسم یا طبیعت گردی، شاخه هایی از گردشگری است که فعالیت های جوامع را از حالت "تهدید به فرصت " تبدیل می کند. گردشگری، حدود 200 میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده است به طور متوسط از هر 12.4 شغل یک شغل متعلق به این صنعت است که بخش عمده آن مستقیما به محیط و منابع طبیعی وابسته است. بر همین اساس، استفاده از منابع طبیعی به عنوان زیرساخت جاذبه های گردشگری از یک سو، به اکوتوریسم معنا و مفهوم می بخشد و از سوی دیگر، آسیب نرساندن به آن، هدف ایده آل توسعه پایدار به حساب می آید
مفهوم توسعه پایدار مفهومی بسیار مهم و اساسی است، زیرا در برگیرنده ایده آل ها و اصولی است که در آن شناخت و تحقق آن ها نوید بخش آینده ای روشن بوده و بی توجهی و ناآگاهی نسبت به آنان موجب نابودی و اضمحلال محیط و بشریت خواهد بود. بدین ترتیب ایده آل و مسیرهایی که به توسعه پایدار منتهی می گردد می توان در مفاهیم ذیل بدان اشاره کرد: .1 یکپارچگی اقتصادی - محیطی .2 اتخاذ یک ساختار جهان شمول .3 عدالت اجتماعی .4 حفاظت محیطی .5 کیفیت زندگی .6 مشارکت.
از مطالب ذکر شده چنین بر می آید که جهانیان ناچار از اتخاذ سیاست ها و خط مشی هایی هستند که آنها علاوه بر رفاه اقتصادی ، به طور همزمان بر عدالت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست توجه جدی معطوف شود و امکان تحقق اهداف توسعه پایدار افزایش یافته و همگان در حال و آینده از مزایای توسعه پایدار بهره مند گردند - چگینی و همکاران، - 1389 با توجه به رویکرد مدیریتی اکوتوریسم پایدار و دارا بودن اهداف ارزشی ، اقتصادی ، اجتماعی و محیط زیستی در صورت همکاری و تعاون مسئولان و جوامع محلی از طریق وضع قوانین و مقررات مناسب و اجرای موثر آن، منجر به حفظ طبیعت و به وجود آمدن فرصت های اقتصادی و سودآوری برای مردم خواهد گردید
مبانی نظری و مفهومی صنعت اکوتوریسم
توریسم در جهان صنعتی امروز به سرعت در حال رشد است و از جمله منبع درآمدی مهم برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه است به طوری که درآمد ناشی از این صنعت نقش عمده ای در اقتصاد آن کشورها بازی می کند، به طوری که سهم تولید ناخالص ملی از این صنعت در برخی از کشورها به 70 درصد می رسد . این در صورتی است کشور ما ایران با وجود انواع جاذبه های توریستی ، صنعت توریسم سهم بسیار ناچیزی از درآمد ملی ما را تشکیل می دهد
در میان اجزای مختلف گردشگری، اکوتوریسم از رشد قابل توجه و روزافزونی برخوردار است و ابزاری مهم برای توسعه پایدار محسوب می شود. اکوتوریسم صنعتی واقعی است که پتانسیل بالایی برای رقابت اقتصادی ایجاد می کند، زیرا این شاخه از توریسم، مزایای توسعه پایدار از جمله حفاظت از منابع طبیعی ، آموزش بازدید کنندگان درباره مقوله پایداری و کسب سود توسط مردم بومی را نیز داراست. افراد بشر همواره از مشاهده طبیعت لذت می برده اند و سفر به نواحی بکر و محیط های دست نخورده و دیدار از جذابیت های طبیعی برای ارضای نیازهای روحی و روانی پاسخی به کنجکاوی های بشر موضوع جدیدی نبوده و نیست
اکوتوریسم یا بوم گردی از جمله انواع گردشگری مبتنی با طبیعت است که در دهه های اخیر به علت افزایش میزان خسارت و و صدمات وارده بر طبیعت، نزد صاحبنظران به عنوان یک موضوع چند ارزشی برای رسیدن به توسعه پایدار اهمیتی قابل توجه یافته است. پس اکوتوریسم به عنوان یک صنعت پویا و کاربردی می تواند نقش ارزنده ای در توسعه پایدار داشته باشد. توسعه اکوتوریسم بنا به ماهیت خود نیازمند سرمایه گذاری گسترده برای امکانات زیر بنایی مثل هتل و جاده نیست، بلکه به منابع انسانی نیازمندتر از تآسیسات رفاهی و اقامتی است، به همین دلیل نیازی به جذب سرمایه گذاری های سنگین ندارد
الگوی اکوتوریسم پایدار
سدلر از اولین کسانی بود که در سال 1990 الگوی اکوتوریسم پایدار را ارائه داد، اهداف اساسی الگوی سدلر عبارت است از:
-1 اهداف اجتماعی که موجب فراهم آوردن مزیت های اجتماعی و جلب مشارکت مردمی در امور برنامه ریزی، آموزش و اشتغال می شود.
-2 اهداف اقتصادی که سود آوری اقتصادی برای جوامع محلی و تداوم اقتصادی صنعت را به دنبال دارد.
-3 اهداف محیط زیستی که شامل کمک در جهت حفظ منابع طبیعی، جلوگیری از تخریب منابع، مدیریت عرضه و پذیرش ارزش منابع می شود و از نظر سدلر محل تلاقی اهداف مذکور، اکوتوریسم پایدار خوانده می شود
