بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از اهداف نهایی انسان ها دستیا بی به پیشرفت و توسعه در کنار حفظ محیط زیست و سرمایه های مادی و معنوی با ارزش زمین بوده است. اما آنچه به نظر می رسد این است که انسان در دست یابی به این مهم آنچنان موفق نبوده و محیط زیست زمین در خطر نابودی بارز قرار دارد. به همین دلیل بایستی در شرایط فعلی تعلل و تامل کرده و با کمک علوم مهندسی در زمینه محیط زیست و بهداشت اقدامات لازم راصورت داده و به معنای واقعی کلمه به دنبال توسعه پایدار باشیم. محیط زندگی انسانها مجموعه ای از ساختارهای فیزیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی و ... می باشد که در نتیجه ارتباطات تنگاتنگی با محیط زیست دارد. در این مقاله بر آن شدیم تا با پرداختن به جوانب آسیب های انسانی ناشی از فرآیند توسعه ی صفر از قبیل آلودگی های آب ،خاک و هوا همچنین بیان سفارشات دین مبین اسلام در رابطه با حفظ محیط زیست توجهات را به اوج بحران حاضر جلب کرده و در زمینه ی جبران خسارات حاضر که در نتیجه بی توجهی انسان به محیط زیست اطرافش ایجاد شده راهکارهایی ارائه بنمائیم.
واژگان کلیدی : توسعه پایدار، محیط زیست ، توسعه
مقدمه:
قرن بیستم و خصوصا" نیمه دوم آن قرنی سرشار از تحولات سریع و بی سابقه در محیط زیست جهان بود. اثرگذاری انسان بر طبیعت اطرافش به جایی رسیده که دارای ماهیت و اهمیت جهانی شده و متاسفانه این تاثیرات از سرعت سرسام آوری نیز برخوردار گردیده است. دیگر تقریبا" هیچ زیستگاه یا اکوسیستم طبیعی در سطح زمین وجود ندارد که لااقل اندکی دست خوش تغییر نگردیده باشد. اما تحولات زیست محیطی زاییده فعالیت های بشری، اگرچه از دیر باز آغاز گردیده است اما هیچ گاه به اندازه چند سال گذشته مورد توجه نبوده و قبلا" به هیچ عنوان نگرانی های مجامع بشری در این رابطه این قدر با بدبینی عجین نشده بود.
در هر حال امروزه اغلب مسایل و مشکلات و تنگناهای زیست محیطی دیگر بعنوان یک موضوع محلی و یا حتی ملی به شمار نمی آیند و با توجه به وابستگی متقابل و غیر قابل تفکیک محیط زیست با مباحث کلان انسانی از جمله اقتصاد، فرهنگ ، توسعه، سیاست و بویژه نوع خاص آن یعنی ژئوپلتیک، اخلاق، فلسفه وعرفان و بسیاری دیگر از جنبه های مادی و معنوی حیات انسانها، در واقع هر مشکل زیست محیطی در هر اندازه و حتی محدود در داخل مرزهای قراردادی یک کشور مشکلی برای کل جهان و نوع بشر بشمار می آید. - - 7 در ابتدا باید با سه مفهوم مهم و کلید ی در این مقاله آشنا شویم محیط زیست : محیط زیست ، طبیعت بی جان و کلیه موجودات زنده را شامل می شود. این محیط در فعالیت ها و زندگی انسان تاثیر می گذارد و خود نیز تحت تاثیر اقدامات انسان قرار می گیرد.
توسعه: در معنای لغوی به معنی رشدو پیشرفت در هر زمینه ای می باشد. - - 5 مفهوم توسعه پایدار : - sustainable developmentl - ایجاد تعادل میان توسعه و محیط زیست است. در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی - IUCN - آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست بلکه به یاری آن هم می آید. پایداری می تواند 4 جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی پایداری سیاسی پایداری اجتماعی پایداری اقتصادی در حقیقت توسعه پایدار تنها بر زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد بلکه به جنبه های اجتماعی و اقتصادی آن توجه می کند . توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است - 8 - .
محیط زیست از منظر دین اسلام
تردیدی وجود ندارد که هیچ مکتبی مانند اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است. قرآن کریم در بسیاری از آیات انسان ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده است. هم چنین بسیاری از سوره های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می شود مانند سوره شریفه بقره، رعد و ...خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشد. طبیعت به شکلی خلق شده است که در خدمت انسان باشد و نیازهای او را برطرف کند. با در نظر گرفتن این نکته که به حکم قرآن کریم همه چیز در جهان آفرینش بر پایه نظم و عدالت استوار است و هر چیزی به اندازه لازم آفریده شده است - سوره شریفه قمر آیه - 49 این نتیجه به دست می آید که نابسامانی های موجود در طبیعت و آلودگی های زیست محیطی ناشی از بهره وری نادرست از طبیعت و منابع آن است.
فعالیت های انسان برای رسیدن به رفاه و توسعه اقتصادی و اجتماعی، خود باعث تخریب محیط زیست شده است. شرایط به وجود آمده به حدی وخیم است که امروزه از آن به عنوان - - بحران محیط زیست - - یاد می شود. برای رهایی از این بحران، باید به اصول اخلاقی و متون دینی به ویژه اسلام مراجعه کنیم، زیرا مبنای پیدایش بحران زیست محیطی کنونی، بحران اخلاق در میان انسان ها است. در قرآن کریم از نابود کردن و تخریب محیط زیست به عنوان اعتداء - تجاوز - نام برده شده است و بر این اساس کسانی که رفتار ناشایست نسبت به محیط زیست داشته باشند، از رحمت و محبت خداوند محروم خواهند بود. - سوره شریفه مائده آیه - 86 درست است که خداوند طبیعت را مقهور انسان آفریده است و انسان را به عنوان جانشین خود در زمین قرار داده است، اما این به آن معنا نیست که او آزاد باشد تا هر گونه که مایل است رفتار کند. - 9 -
تاثیر رشد جمعیت و توسعه اقتصادی بر محیط زیست
در واکنش به رشد جمعیت و توسعه اقتصادی، انسان بسرعت اقدام به از بین بردن آخرین محیطزیست طبیعی زمین کرده و بدین ترتیب بخش عمدهای از گونههای گیاهی و جانوری جهان را به نابودی کشانده است. این نابودی اقتصادی، زیستی، فکری و معنوی برای نسلهای آینده مشکلآفرین خواهد بود. امروزه پیشرفتهای فنی، بهره برداری را در بیشتر نقاط جهان افزایش داده است؛ اما قیمت ذخایر طبیعی جهان بسرعت روبه کاهش است. صید ماهی از اقیانوس به حدود 90 میلیون تن در سال رسیده؛ اما چندین شرکت ماهیگیری بزرگ از جمله یکی از ثروتمندترین آنها در شمال غرب ساحل آتلانتیک ورشکست شده اند. مهمتر از این، کاهش سرانه زمین مزروعی در جهان است که به علل فرسایش خاک، کمبود آب و رشد جمعیت صورت گرفته است. بیشک این نابودی تا حدی ناشی از نقض تعهدات اخلاقی و مذهبی ما نسبت به سیارهمان است. - - 4
اثرات توسعه انسانی بر 3 رکن اصلی در کره زمین: آب و آلودگی آن منظور از آلودگی آب تباهی و فرو افت کیفیت آن است در تعریف آلودگی آب عموما توجه ما به موارد استفاده ی مورد نظر، اینکه آب تا چه اندازه از وضعیت عادی خود خارج شده ، تاثیرش بر سلامت عمومی و نیز آثار بوم شناختی آن، متمرکز است. آلاینده های آب شامل فلزات سنگین، برخی از ایزوتوپ های پرتو زای معین، باکتری های کلیفرم مدفوع ، فسفر، ازت، سدیم، و سایر عناصر مفید - و حتی ضروری - به علاوه ی برخی از باکتری ها و ویروسهای بیماریزاست. به عنوان یک اصل اساسی می توان گفت که کیفیت آب تعیین کننده ی موارد استفاده ی بالقوه ی آن است. موارد استفاده ی عمده ی کنونی آب عبارتند از: کشاورزی فرآیند های صنعتی و عرضه ی خانگی. - 3 -
مسئله آلودگی هوا و اثرات آن
طبیعت همه چیز خود را با نظم خاصی بوجود آورده است ، اما انسان با دخالت خود این ثبات و خود تنظیمی را به هم می زند. طبیعت خود به خود تا حدی می تواند آلودگی هوا را تصفیه کند، ولی اگر آلودگی به حدی رسید که قادر به هضم و یا بازیابی آن نشد آلودگی پیش خواهد آمد. آلودگی هوا به این صورت تعریف شده است که هر جسم خارجی که وارد هوا شود و هر عاملی که نسبت معمولی مواد تشکیل دهنده هوا را تغییر دهد به طوری که مقدار آنها در طی زمان باعث خسارت به حیات انسان، حیوان و گیاه گردد. مواد آلوده کننده هوا نیز عبارتند از هر نوع ماده گازی، مایع، جامد و یا آمیخته ای از آنها که در هوای آزاد پخش می گردد و باعث آلودگی هوا گردد. - - 10
نگاهی به آلودگی خاک :
وجود مواد شیمیایی ساخت انسان در خاک؛ و یا دگرگونی ها دیگری که در محیط طبیعی خاک ایجاد شود را آلودگی خاک گویند. این گونه از آلودگی معمولاً ازنشت تانکرهای زیرزمینی، استفاده از آفت کش ها … ناشی می شود معمول ترین مواد شیمیایی دخیل در آلودگی خاک شامل هیدروکربن های نفت خام، حلال ها، آفت کش ها، سرب و دیگر فلزهای سنگین می باشند. نگرانی در مورد انسان را به مخاطره می اندازد. مهمترین اهمیت آلودگی خاک این است که انسان ها در محیط های متعددی با خاک ارتباط مستقیم دارند ارتباط با آلودگی خاک پیامدهای متعددی برای سلامت انسان خواهد داشت که بسته به نوع آلودگی، نحوه ی ارتباط و مدت زمان ارتباط متفاوت می باشد. کروم و آفت کش های منسوخ ، سرطان زا هستند و سرب برای کودکان بسیار خطرناک است و باعث آسیب رسیدن به مغز آن ها می شود. آفت کش های منسوخ همچون جیوه و سایکلودین ها باعث آسیب به کلیه می شوند که بعضی از این آسیب دیدگی ها غیر قابل درمان هستند. ارگانوفوسفات ها و گربمایت ها باعث یک زنجیره از واکنش ها در بدن می شود که منجر به انسداد های عضلانی و عصبی می شود. بسیاری از حلال ها حاوی کلر باعث تغییر در کبد، کلیه و تنزل سیستم عصبی مرکزی می شوند. - 1 -
ارزیابی زیست محیطی اثرات توسعه :
مطالعات ارزیابی زیست محیطی اثرات توسعه در حقیقت آثار مثبت و منفی فعالیت را که می تواند به شکل مستقیم و غیرمستقیم در کوتاه مدت یا بلند مدت محیط زیست طبیعی و انسانی را به ابعاد محلی با مقیاس جهانی به شکلی برگشت پذیر یا جبران ناپذیر تحت تاثیر قرار دهد پیش بینی، شناسایی و تعیین نموده و در چارچوب برنامه مدیریت زیست محیطی شیوه های پیش گیری و کاهش آثار ناگوار با روشهای مناسب ترسیم و جبران خسارت را پیشنهاد نموده و سپس با انتخاب بهینه گزینه های موجود در راه پایش و ممیزی، برنامه های پیشنهای را نشان داده و سرانجام کلیه مراحل کار را به صورت گزارشی روان در اختیار مسئولین قرار می دهد.
