بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در کنار سرمایه هاي سیاسی، مالی، اقتصادي، فرهنگی، نمادین و... سرمایه دیگري بنام سرمایه اجتماعی مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماع ، اقتصاد دانان و سیاستگذاران قرار گرفته است. این مفهوم به پیوندها و ارتباطات میان اعضاي یک شبکه اجتماعی به عنوان یک منبع و سرمایه با ارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل در جامعه موجب تحقق اهداف اعضا می شود.. بدین لحاظ با اذعان به اهمیت این سرمایه ، که منبع عمده آن "اعتماد و باور" در جامعه است بایستی در جهت تجهیز هرچه بیشتر قطار توسعه و پیشرفت کشور به این سرمایه بهاي بیشتري داده شود و لازم است در برنامه پنجم توسعه با شناسایی موئلفه هاي اعتمادساز و سرمایه اي از بدنه اجتماع ، زیرساخت هاي لازم را براي توسعه در همه ابعاد فراهم کرد . فرایندي که در کشور ایران به لحاظ فرهنگ غنی ایرانی – اسلامی در بلقوه بودن عناصر آن شکی نیست . عناصري که از بدنه خود اجتماع و فرهنگ ملی و دینی همچون اندیشه " ولایت " "دشمن شناسی" " تعامل وهمکاري شبکه اي " نشئت گرفته است . بدین لحاظ در ایمن پژوهش چارچوب این الگوي اعتماد ساز راهکارهایی به اجمال پیشنهاد می گردد .
واژههاي کلیدي: توسعه سیاسی،الگوي اسلامی ایرانی پیشرفت، سرمایه اجتماعی،اعتماد و باور، ولایت، دشمنشناسی
مقدمه:
امروزه در کنار سرمایه هاي سیاسی، مالی، اقتصادي، فرهنگی، نمادین و... سرمایه دیگري بنام سرمایه اجتماعی مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماع ، اقتصاد دانان و سیاستگذاران قرار گرفته است. این مفهوم به پیوندها و ارتباطات میان اعضاي یک شبکه اجتماعی به عنوان یک منبع و سرمایه با ارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل در جامعه موجب تحقق اهداف اعضا می شود. در این مطالعه با ارائه تعاریف و دیدگاههاي صاحبنظران عمده ، به ریشه هاي نهادي سرمایه اجتماعی و رابطه آن با توسعه به خصوص توسعه اجتماعی و فرهنگی پرداخته خواهد شد تا زمینه نهادي شدن برنامه ها و سیاست هاي کشور به خصوص در قالب برنامه پنجم توسعه را فراهم نماید . لازم به ذکر است چارجوب نظري این پژوهش نظریه پوتنام در خصوص سرمایه اجتماعی می باشد.
از نظر پوتنام سرمایه اجتماعی به صورت یک رابطه دو جانبه محکم بین سطوح مشارکت مدنی و اعتماد بین فردي خود را نشان می دهد. بطوري که هرچه اعتماد بین شهروندان بیشترباشد احتمال بیشتري وجود دارد که در امور جوامع خود مشارکت نمایند. همچنین کسانی که به یکدیگر اعتماد می کنند به نهادهاي دولتی نیز اعتماد بیشتري دارند. پوتنام سرمایه اجتماعی را وسیله اي براي رسیدن به توسعه در سیستم هاي مختلف سیاسی می داند . تاکید عمده وي بر مفهوم "اعتماد" می باشد. به زعم وي همین عامل است که می تواند با جلب اعتماد میان مردم و دولتمردان و نخبگان سیاسی، موجب توسعه سیاسی شود. وي این مدل را مدل ساختاري سرمایه اجتماعی نامیده است.
یکی از مهمترین جنبه هاي توسعه یک کشور و منطقه،توسعه اقتصادي آن منطقه با بکارگیري کارآمد و موثر منابع انسانی و سرمایه هاي اجتماعی می باشد. یکی از ویژگی هاي توسعه اقتصادي یک منطقه توجه به این مطلب است که بخش هاي مختلف اقتصادي یک منطقه با وجود تفاوت هاي ساختاري و عملکردي بتوانند در شرایط سخت و به خصوص بحران ها،کارکرد خود را به خوبی حفظ نمایند - RSA، - 1998 و این جنبه توسعه اقتصادي نیازمند بکارگیري مناسب مهارت ها به منظور تغییر وضعیت اقتصادي و جهش آن است. - بینز و نل2،1999؛ نل3،1999،نل و بینز4،2001؛راجرسون5،1999؛RSA، - 1998در سالهاي اخیر بسیاري از پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که وضعیت و شرایط نا مناسب یک کشور می تواند موجب عدم امنیت،درگیري،خشونت،عدم ثبات سیاسی،فقر ویا حتی فروپاشی یک دولت و حکومت گردد.
این امر می تواند ناشی از شرایط نامطلوب اقتصادي و یا سوء مدیریت هاي سیاسی و اقتصادي باشد - الهاواري و دیگران6،2010؛مورنو و اندرسون7،. - 2004در هر منطقه اي هر دولت و حکومتی در بازه هاي زمانی مشخص ممکن است چندین هدف و یا حتی میلیونها هدف خرد و کلان را دنبال کند تا بتواند به توسعه مطلوب دست یابد،فقر را کاهش دهد، به ثبات بیشتري برسد،از نظر اقتصادي و سیاسی رشد یابد.توسعه اقتصادي مستلزم حضور بنگاههاي اقتصادي فعال و قوي و ایجاد بسترهاي مناسب جهت رشد اقتصادي می باشد.رسیدن به این امر نیازمند استراتژي هاي مناسبی جهت بکارگیري موثر و کارامد منابع منطقه و برنامه هاي جامع و دقیق است. - کولیر و دلار8،. - 2002شواهد بیشتري - آگراوان9، - 2010
حاکی از آن است که با ایجاد تسهیلات جهت سرمایه گذاري مناسب در شرکت ها و بنگاههاي داخلی و جذب منابع مالی؛مدیریت ریسک،تبادل مناسب کالاها و خدمات راحت تر و رشد اقتصادي و سیاسی مطلوب تري خواهیم داشت. - میساتی نیامونگو10،2011؛براوون11، - 1994هر جامعه اي علاوه بر سرمایه هاي فیزیکی، اقتصادي، سیاسی، فرهنگی، انسانی و نمادین با گونه ها و میزانی از سرمایه اجتماعی هم سر و کار دارد که با دیگر انواع سرمایه رابطه متقابل دارد. سرمایه اجتماعی در جوامع سنتی - ماقبل مدرن - بیشتر جنبه درون گروهی توام با اعتماد اجتماعی محدود و خاص داشته است که امروز آن را با نام سرمایه اجتماعی قدیم می شناسند. در جوامع مدرن با نوع دیگري از سرمایه اجتماعی سر و کار داریم که بیشتر جنبه بین گروهی توام با اعتماد اجتماعی تعمیم یافته و عام دارد که از آن به عنوان "سرمایه اجتماعی جدید" نام می برند.
تاریخچه و مفهوم سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی در معناي مدرن خود ابتدا در سال 1916 در نوشتههاي "هانیفان"12 سرپرست وقت مدارس ویرجیناي غربی در آمریکا به کار رفت. این سرمایهي ناملموس بسیاري از امور زندگی روزانه مردم مانند حق کسب و کار، معاشرت، همفکري و همدردي و داد و ستد اجتماعی میان افراد و خانوادهها که واحدهاي اجتماعی را می سازند در برمیگیرد. وي سرمایه اجتماعی را حاصل ظرفیت هاي بالقوه اي می داند که براي بهبود اساسی شرایط زندگی اجتماعی کفایت میکند. بعد از او محققان و جامعه شناسان بسیاري مطالعات و نظریههاي خود را در این خصوص ارائه دادهاند. افرادي چون؛ جین جاکوب13 استاد مسائل شهري، گلن لوري 14 اقتصاددان، ایوان لایت15 جامعه شناس، فوکویاما 16، کلمن17 جامعه شناس، پوتنام 18دانشمند علوم سیاسی، پیر بوردیو19 و... اما از میان آنها جیمز کلمن اولین کسی است که به صورت منسجم و قوي به بحث سرمایه اجتماعی می پردازد.
او با مقاله " سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه انسانی"، اثر مهمی را در ادبیات جامعه شناسی توسعه پدید آورد. بعد او رابرت پوتنام نیز در سال 1993 با چاپ کتاب "بناي دموکراسی کار آمد؛ سنت هاي مدنی" و مقاله "بولینگ یک نفره، کاهش سرمایه اجتماعی آمریکا " در سال 1995 بود که باعث توجه بیشتر عموم به ایده سرمایه اجتماعی و چگونگی افزایش و کاهش و بازسازي آن در آمریکا شد.سرمایه اجتماعی در دو دهه اخیر به عنوان یک دیدگاه نظري موثر پذیرش گسترده اي را به دست آورده است این در حالی است که در مورد تعاریف کلیدي در میان متفکران این حوزه اجماع نظري حاصل نشده است. به منظور درك بیشتر این مفهوم، دیدگاه صاحب نظرانی را که مباحث آن ها در خصوص سرمایه اجتماعی هم به لحاظ نظري و هم به لحاظ تجربی در دهه اخیر الهام بخش بوده و رویکردهاي نظري عمده را شکل داده اند را مرور می کنیم.
تعریف رایج سرمایه اجتماعی در جریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی - بویژه در روایت کارکرد گرایانه آن - عبارت است از روابط دوجانبه، تعاملات و شبکه هایی که درمیان گروههاي انسانی پدیدار می گردند و سطح اعتمادي که در میان گروه و جماعت خاصی، به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی، یافت می شود. در مقابل جامعه شناسی اروپایی این مفهوم را در بررسی این موضوع به کار می گیرد که چگونه تحرك پیوندهاي مربوط به شبکه هاي اجتماعی، سلسله مراتب اجتماعی و قدرت تمایزیافته را تقویت می کند. با وجود این، نکات مشترك این دو دیدگاه درمورد سودمندي سرمایه اجتماعی در افزایش برخی ویژگیها، مانند آموزش، تحرك اجتماعی، رشد اقتصادي، برتري سیاسی و درنهایت توسعه است - وال، 1998، . - 304پیر بوردیو از سه نوع سرمایه سخن راند . این اشکال سرمایه عبارت از شکل اقتصادي، فرهنگی و اجتماعی بودند. شکل اقتصادي سرمایه بلافاصله قابل تبدیل به پول است مانند دارایی هاي منقول و ثابت یک سازمان.
