بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به جایگاه سرمایه اجتماعی درارتقاء امنیت ملی با تاکید بر عنصر مشارکت در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می پردازد. امروزه، سرمایه اجتماعی توانسته است نظر بسیاری از صاحب نظران توسعه در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ، به خود جلب کند. همچنین امنیت ملی یکی از مولفه هایی است که از دیر باز برای کشورها عامل حیاتی به حساب می آید و این مهم زمانی به اطمینان خاطر برای کشورها تبدیل می شود که در کنار خود مشارکت و همراهی مردم را هم به دنبال داشته باشد.در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی این موضوع بودیم که مشارکت که از مولفه های سرمایه اجتماعی می باشد در کنار اعتماد جامعه به حکومتها ، تا چه حد در امنیت ملی موثر بوده است. نتایجی که حاصل شد نشان می دهد که مشارکت مردم در امنیت ملی کشور تاثیرگذار می باشد و در کشور ما با حضور گسترده مردم به خصوص در زمینه مشارکت سیاسی ثبات و امنیت در مقایسه با کشورهای همسایه بیشتر به چشم می خورد.هم چنین با بررسی نظرات اندیشمندان در زمینه سرمایه اجتماعی این نتیجه حاصل شد که از دیدگاه این افراد مسائل فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی جامعه که بحث امنیت ملی را هم در بر می گیرد از جمله حوزه-هایی هستند که میتوانند با مشارکت و تلاش کارگزاران اجتماعی ارتقاء پیدا کند.
واژگان کلیدی : سرمایه اجتماعی ، مشارکت ، امنیت ملی، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
-1 مقدمه و بیان مسأله
در دهه های اخیر سرمایه اجتماعی به یکی از مباحث اساسی محافل دانشگاهی و تحقیقاتی جهان تبدیل شده است . سرمایه اجتماعی مجموعه ای از هنجارها ، ارزش های غیر رسمی، قواعد عرفی و تعهدات اخلاقی است که رفتارهای متقابل افراد در چار چوب آن شکل می گیرد و موجب تسهیل روابط اجتماعی افرادمی شود ومعمولاً به افزایش همکاری و مشارکت اجتماعی افراد می انجامد و کمک می کند و در سطح کلان می تواند باعث شود تا امنیت ملی در جامعه ارتقاء پیدا کند.
سرمایه اجتماعی ابعاد و مولفه های متعددی دارد که در این پژوهش به صورت خاص مولفه مشارکت و در کنار آن اعتماد و احترام متقابل از مهمترین آنها به حساب می آیند و سپس به بررسی این موضوع پرداخته می شود که این سرمایه اجتماعی چه نقشی درارتقاء امنیت ملی کشور دارد.
در ادبیات علم سیاست مفهوم فرهنگ سیاسی نزدیک ترین مفهوم به سرمایه اجتماعی است. همچنین در رویکرد سرمایه اجتماعی سیاست، در متن جامعه و از پایین به بالا نگریسته می شود. بحث مشارکت ، اعتماد و همبستگی از مباحث دیرپا در مطالعات فرهنگ سیاسی است و نقش مهمی برای تعیین وضعیت هویت و مشروعیت یک نظام سیاسی ایفا می کنند. در جامعه ای که افراد مناسبات مبتنی بر اعتماد و همبستگی داشته باشند، امکان وقوع مشارکت همگان در تصمیم گیری، تکوین و تحکیم دموکراسی به منزله مهم ترین مشخصه توسعه سیاسی بیشتر است ومی تواند در کنار این توسعه امنیت ملی که دارای ابعاد گسترده ای است را در بر بگیرد. با محور قرار دادن شاخصه های مشارکت، اعتماد و همبستگی و استفاده از ظرفیت های فرهنگی برای تقویت این شاخصه ها می توان برای نیل به توسعه و بالا بردن امنیت در سطوح مختلف جامعه گامهای مطمئن تری برداشت.
-2 اهمیت مسئله و ضرورت تحقیق
سرمایه اجتماعی و فرهنگ و رفتار سیاسی و اجتماعی از مؤلفه های مهم به کار رفته در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران است - امیری و انتخابی، . - 1392 در افق بیستساله، ویژگیهای جامعه ایرانی در چشمانداز، در قالب هشت بند معرفی شده که طبق بند اول ایران کشوری توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی بر اصول اخلاقی و ارزش های اسلامی، ملی و انقلابی، با تأکید بر مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان ها و بهرهمند از امنیت اجتماعی و قضایی در سال 1404 به شمار میآید و در بند دوم، ایران کشوری متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی تصویر شده است. همزمان با طرح سرمایه اجتماعی در سند چشم انداز، در برنامه چهارم توسعه نیز به این مقوله پرداخته شد و طبق آن دولت مکلف به حمایت از تشکل های اجتماعی و نهادهای مدنی، پرورش عمومی قانون مداری، گسترش اعتماد اجتماعی، اقدام به حمایت از هیاتهای مذهبی و تهیه ساز و کارهای سنجش و ارزیابی سرمایه اجتماعی در کشور شد.
در برنامه پنجم در فصل اجتماعی نیز بخشی با عنوان سرمایه اجتماعی، جوانان و خانواده مشتمل بر پنج ماده آمده است. بنابراین مفاهیم سرمایه اجتماعی و فرهنگ و رفتار سیاسی از مفاهیم اساسی و پایهای هستند که نه تنها در کشورهای پیشرفته بلکه در کشورهای جهان سوم نیز برای اندیشمندان به مسالهای مهم تبدیل شده است. مفهوم سرمایه اجتماعی به اشکال مختلف در دنیای جدید اهمیت پیدا میکند. خیلی از متفکران از قبیل پوتنام، بوردیو و فوکویاما بر این باورند که جامعه برای اینکه بتواند در مسیر پیشرفت - در عرصههای مختلف - درست و کم هزینه گام بردارد نیازمند سرمایه-گذاری درازمدت در زمینه سرمایهاجتماعی میباشد زیرا در حالیکه انجام سرمایهگذاریهای کلان توسط دولتها و سازمانهای رسمی پرهزینه میباشد اما از طریق شبکهها، اعتماد اجتماعی و غیره که منجر به مشارکت داوطلبانه مردم مخصوصاً در حوزههای سیاسی میشوند این هزینهها به حداقل میرسد. بنابراین سرمایهاجتماعی پیشنیاز توسعه صحیح و کم هزینه در بخش های مختلف جامعه از جمله عرصههای سیاسی محسوب میشود.
همچنین امروزه مشارکت سیاسی به عنوان یکی از اساسیترین شاخصهای توسعه سیاسی ملتها به امری گریزناپذیر تبدیل شده است. این امر در کشورهای جهان سوم که گذار از سنت به مدرنیته را تجربه میکنند به شکلی حساستر خود را نشان میدهد. دولتها نیز ناچارند برای کسب مشروعیت به مشارکت سیاسی تن در دهند. از طرف دیگر میزان بالای مشارکت سیاسی مردم در زمینه تصمیمات و خط مشیهای سیاسی بر فرهنگ توسعهیافته و توسعه یافتگی فرهنگ سیاسی آن جامعه دلالت دارد. از منظر دینی، مشارکت سیاسی فعال و حساسیت نسبت به سرنوشت خود و جامعه، نه تنها یک حق، بلکه یک تکلیف حتمی و ضروری و ارزشی مطلوب برای شهروندان و عموم جامعه است. از این
رو بررسی نقش، جایگاه و کارکردهای شهروندان در نظام سیاسی و ضرورت بهرهمندی جامعه از توانمندیهای آنها در اداره امور میتواند یکی از شرایط اجتناب ناپذیر توسعه سیاسی و اجتماعی باشد - هاشمی، . - 91 :1388
-3 سوال اصلی پژوهش
سرمایه اجتماعی چه تاثیری بر ارتقاء امنیت ملی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارد؟
-4 سوال فرعی پژوهش
مشارکت به عنوان یکی از عوامل اصلی سرمایه اجتماعی چه نقشی در امنیت ملی دارد؟
-5 فرضیههای تحقیق
مشارکت سیاسی نقش تعیین کننده ای درارتقاء امنیت ملی دارد.
-6 روش تحقیق
روش این تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و از کتابها ، مقالات و منابع اینترنتی استفاده شده است.
-7 پیشینه پژوهش الف- تحقیقات داخلی
یوضی و فتحی - 1392 - در پژوهشی با عنوان »نسبت مشارکت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در اندیشه امام خمینی« استدلال میکنند که مشارکت اجتماعی - به خصوص به صورت داوطلبانه - ، نقش مهمی در شکل گیری سرمایه اجتماعی دارد. در عین حال سرمایه اجتماعی زمینه اصلی مشارکت را به وجود میآورد.
میرطاهر موسوی - - 1385 در پژوهشی با عنوان »مشارکت اجتماعی یکی از مؤلفه های سرمایه اجتماعی« سعی دارد تا به این سوال پاسخ دهد که آیا رویکرد سرمایه اجتماعی، تبیین کننده واقعیت موجود در زمینه مشارکت اجتماعی در ایران میباشد؟. نتایج گویای آن است که از بعد ذهنی اعتماد پذیری در بین شهروندان و همچنین بین شهروندان و دستگاه های دولتی صورت نگرفته است و همین باعث شده است که بعد عینی مشارکت اجتماعی، یعنی شبکه تعاملات اجتماعی شکل نگیرد و در نتیجه مشارکت اجتماعی تحقق پیدا نکند.
ب- تحقیقات خارجی
برای این پژوهش پیشینه خارجی وجودندارد و از این لحاظ یک پژوهش بکر و نو محسوب می شود.
-8 تعریف مفاهیم الف- سرمایه اجتماعی
اصطلاح سرمایه اجتماعی قبل از سال 1916، در مقاله ای توسط هانی فان از دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد. اما، نخستین بار در اثر کلاسیک جین جاکوب: مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی - 1961 - به کاررفته است، که در آن او توضیح داده بود که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده های حومه قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات
