بخشی از مقاله
چکیده
امروزه سرمایه اجتماعی با توجه به مؤلفههای اساسی اعتماد اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی و آگاهی اجتماعی بهعنوان یکی از مهمترین شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی قرار گرفته است. بر این مبنا، نقصان و بحران در سرمایه اجتماعی به عنوان مهمترینچالش انسانی توسعه قلمداد گردیده و متقابلاً، ارتقاء ابعاد آن فرصت بیبدیلی در جهت تحقق الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت تلقی میگردد.
بر این اساس، هدف اساسی این مقاله بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی شهروندان و چگونگی پیوند و رابطه هر یک از عوامل اجتماعی و فرهنگی هویت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی بر میزان سرمایه اجتماعی در منطقه کاشان به عنوان منطقه مرکزی ایران میباشد. این مطالعه از نوع پیمایش اجتماعی بوده و برای جمعآوری دادههای تحقیق از تکنیک پرسشنامه توأم با مصاحبه استفاده شده است.
نتایج تحقیق در سطح اطمینان 99 درصد وجود همبستگی مثبت و معنیدار بین متغیرهای هویت اجتماعی و سرمایه اجتماعی و در سطح اطمینان 95 درصد، پایگاه اقتصادی و اجتماعی با میزان سرمایه اجتماعی شهروندان را نشان میدهد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیونی بر روی متغیرهای تحقیق، نقش عوامل هویت اجتماعی و سرمایه فرهنگی بر سرمایه اجتماعی را مورد تأیید قرار داده است.
مقدمه
در این مطالعه، سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مهمترین مؤلفههای توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این میان، ارتقاء مؤلفههای سرمایه اجتماعی چون اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی و آگاهی اجتماعی شهروندان به عنوان مهمترین عامل پیشرفت جامعه محسوب میگردد.متقابلاً، نقصان و بحران در هر یک از موارد فوق و کاهش سرمایه اجتماعی به عنوان مهمترین چالش و مانع توسعه و پیشرفت تلقی میگردد. بر این مبنا، جامعهای که اعتماد مردم به یکدیگر، اعتماد به نهادها و اعتماد به دولت و حکومت از آن رخت بندد، منجر به فضای بیاعتمادی و یا اعتماد به بیگانگان خواهد گردید. همچنین، امروزه مشارکت اجتماعی شهروندان در برنامههای توسعه به عنوان اصل مسلم توسعه پذیرفته شده است.
با توجه به عناصر و مؤلفههای سرمایه اجتماعی، در این مطالعه ارتقاء سرمایه اجتماعی شهروندان از اهداف الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تلقی گردیده و با توجه به اهمیت و نقش خاص آن در ابعاد مختلف توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، عوامل اساسی مؤثر بر آن مورد مطالعه قرار گرفته است.
اصطلاح سرمایه اجتماعی1 قبل از سال 1916، در مقاله ای توسط هانی فان از دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد، اما اولین بار در سال 1961، ژان ژاکوب3 اصطلاح سرمایهی اجتماعی را بکار برد و منظور وی این بود که در حاشیه نشینهای شهر، ویژگیها و خصلتهایی وجود دارند که آنها میتوانند به خوبی با همدیگر ارتباط برقرار کنند و گروههایی را تشکیل دهند که خودشان مسائل و مشکلاتشان را حل کنند. در اصل، منظور از سرمایهی اجتماعی، نوعی همکاری و هم فکری خودجوش و از درون گروههای محروم حاشیه نشین بود
سرمایهی اجتماعی از جمله مفاهیم چندوجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم بهصورت علمی مطرح و از سال 1980 وارد متون علوم سیاسی و جامعهشناسی شد. این اصطلاح ابتدا توسط ژاکوب، بوردیو4، پاسرون5 و لوری6 مطرح گردید، اما توسط کسانی چون کلمن7، بارت8، پانتام 9و پرتز10 بسط و گسترش داده شد
در مباحث علوم اجتماعی، سرمایه اجتماعی عنصری مطلوب برای انجام همکاریهای درون گروهی است و هر چه میزان آن بالاتر باشد دستیابی گروه به اهداف خود با هزینه کمتری انجام میگیرد. اگر در گروهی به سبب نبود ویژگیهایی مانند اعتماد و هنجارهای مشوق مشارکت، سرمایه اجتماعی به اندازه کافی فراهم نباشد، هزینههای همکاری افزایش خواهد یافت و تحقق عملکرد، بستگی به برقراری نظامهای نظارتی و کنترل پرهزینه پیدا خواهد کرد. در مقابل، وجود سرمایه اجتماعی به میزان کافی و مناسب، سبب برقراری انسجام اجتماعی واعتماد متقابل شده و هزینههای تعاملات و همکاریهای گروهی کاهش یافته و در نتیجه عملکرد گروه بهبود مییابد
توجه به عواملی که در شکلگیری سرمایه اجتماعی نقش دارند از اهمیت خاصی برخوردار است. در این ارتباط، نقش عواملی چون هویت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی به عنوان عوامل موٌثر بر سرمایه اجتماعی مورد توجه صاحبنظران قرار گرفته است.
هویت اجتماعی خصلت یا خصیصه همه انسانها به عنوان موجوداتی اجتماعی است و بر درک افراد از خود استوار بوده و محصول توافق و عدم توافق میان افراد است. آنچه یک گروه انسانی را هویت میبخشد، شباهتی است که باعث تفاوت آنها از گروههای دیگر میشود.
"شباهت و تفاوت"، معناهایی هستند که افراد، آنها را میسازند. فرهنگ جوامع بشری نیز فرآیند تفاوت و شباهت را عینیت میبخشد. بدین ترتیب، ابزارهای فرهنگی هویتساز هم بهنوبه خود، باعث شکلگیری مقولههای هویتی در بین جوامع بشری میشوند. زبان، مذهب، پوشاک، علایق زیباشناختی، تفریحات و سرگرمی، ورزش، تغذیه و غیره، مواردی هستند که باعث شباهت درونگروهی و تفاوت برونگروهی میشوند
علاوه بر آن، "سرمایه فرهنگی2، یعنی قدرت شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در برگیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می-شوند
همچنین ،" منزلت اجتماعی که در قالب پایگاه اجتماعی بیان میشود دلالت بر احترام و اعتبار اجتماعی دارد که در قیاس با طبقه اجتماعی بیشتر خصلت ذهنی دارد، زیرا مبتنی بر داوری و ارزیابیهای ذهنی افراد جامعه است . طبقات از عوامل اقتصادی مربوط به دارایی و درآمد نشأت میگیرند و پایگاه به وسیله شیوههای زندگی گوناگونی که گروهها دنبال میکنند، تعیین میگردد
با توجه به مباحث فوق، هدف اساسی این مقاله، تبیین وضعیت سرمایه اجتماعی و بررسی رابطه متغیرهای هویت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی با میزان سرمایه اجتماعی افراد در جامعه آماری مورد مطالعه میباشد.
چارچوب نظری
در این بخش، سرمایه اجتماعی به عنوان موضوع اصلی پژوهش و نیز هر یک از مفاهیم هویت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و پایگاه اقتصادی و اجتماعی به عنوان متغیرهای مستقل تحقیق مورد بحث قرار گرفته است.
