بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر موضوع توسعه پایدار در دستور کار بسیاری از سازمانها ،نهادها و دولت ها قرار دارد و در بیانیه ها ،کنفرانس ها،تحقیقات و مقالات و کتب موجود،تعاریف مختلفی در مورد آن ارائه شده است.تنوع موجود در این تعاریف نشان می دهد که هنوز یک مفهوم و تعریف جامع ومانع که قابل قبول برای همه باشد ،مطح نگردیده است. رویکرد توسعهء پایدار و مطرحشدن اهداف آن،در برنامهریزی و توسعهء شهری تضادهایی به وجود آمده است."تضاد میان اهداف توسعه پایدار نه تضادهای سطحی برخاسته از ترجیحهای شخصی هستند،نه تضادهای صرفا مفهومی میان اندیشههای تجریدی منطق اکولوژیکی، اقتصادی و سیاسی،و نه مسألهای نابهنگام که به واسطه هم آمیزی آگاهی زیستمحیطی و رکود اقتصادی به وجود آمده باشند.
توسعه آنگاه پایدار و ماندگار خواهد بود که همگان آن را به صورت یک فرهنگ بپذیرند یا باصطلاحمقبولیّت» عام«یابد و مشارکت غیر رسمی آحاد یک ملّت را در برگیرد.با بروز ضایعات زیستمحیطی و کاهش سطح عمومیزندگی مردم بهویژه در جوامع شهری طی دهه های اخیر،رهیافت توسعه پایدار بعنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شد و بعنوان دستور کار قرن بیستویکم در سطوح بینالمللی،منطقهای و محلی تعیین گردید و اصل پایداری در برنامههای توسعه بهعنوان هدفی کلی مورد تأکید قرار میگیرد؛ هدفی که نهایت ندارد و مستمر است. » توسعه پایدار« حالت تکاملی برنامههای توسعه است که با دیدی کلنگر و نیز با تأکید بر بینشی سیستمی سعی دارد یک رهیافت تعادلبخش را دنبال کند.
در بیانیه ها، کنفرانس ها،تحقیقات و مقالات و کتب موجود،تعاریف مختلفی در مورد توسعه پایدار ارائه شده است.تنوع موجود در تعاریف نشان می دهد که مفهوم و تعریف جامع و مانع که قابل قبول برای همه باشد ،مطرح نگردیده است.پایدار بدین معنا نیست که هیچ چیزی تغییر ننماید.افزایش جمعیت از سویی و گسترش شهرها با توجه به اصول توسعه پایدار شهری که امروزه ازمهمترین اصول حاکم بر تمامی جوانب زندگی بشری است ، مهمترین دغدغه های برنامه ریزان و مدیران شهری است که سعی در همسویی برنامه ها و طرح های شهری بر این اصول و ایجاد شهرهایی پایدار است.هرچند این برنامه ها با اختلاف نظرهای موجود و یا تضادهای نگرشی مدیران همراه است.
کلمات کلیدی: توسعه پایدار،پایداری شهری،اصل پایداری، توسعه شهری ، شهر پایدار، محیط زیست شهری.
-1مقدمه
در کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل - 1987 - ،توسعه پایدار بهعنوان فرآیندی که بدون تخریب تواناییهای نسلهای آینده برای برآورد کردن نیازهایشان،نیازهای فعلی را برآورده سازد،تعریف شده است پایدار بدین معنا نیست که هیچ چیزی تغییر ننماید.همچنین به معنای مدینه فاضله ای که هیچ چیز بدی رخ ندهد نمی باشد.یک جامعه پایدار درپی بقاء و بهبود مشخصه های اقتصادی، محیطی و اجتماعی یک ناحیه است تا اعضای آن بتوانند سالم، بهره ور و با لذت به ادامه حیات بپردازند - طبیبیان، منوچهر و محمد صالح شکوهی بیدهندی، . - 1387پایدار بدین معنا نیست که هیچ چیزی تغییر ننماید .همچنین به معنای مدینه فاضله ای که هیچ چیز بدی رخ ندهد نمی باشد . یک جامعه پایدار درپی بقاء و بهبود مشخصه های اقتصادی، محیطی و اجتماعی یک ناحیه است تا اعضای آن بتوانند سالم، بهره ور و با لذت به ادامه حیات بپردازند. - طبیبیان وشکوهی بیدهندی،. - 1387
با توسعهء شهرها و مطرح شدن اصل توسعهء پایدار،توجه به اصل پایداری هرچه بیشتر مورد سؤال قرار میگیرد.مسایل و مشکلات موجود بهویژه در شهرها نشانگر عدم تحقق مشخصههای پایداری در آنها است.جغرافیای شهری در این وضعیت ابعاد و قلمروهای تازهای مییابد و با بررسی مسایل مهم شهرهای جهان سوم،عدالت اجتماعی،کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی، حوزههای اجتماعی و غیره - شکویی 1373،صص - 9-10،ضمن ارزیابی و تحلیل فضایی و اکولوژیکی از مشخصههای پایداری در مناطق و حوزههای شهری، سعی دارد کمک کند تا محیط زیست شهری مناسبی برای ساکنان شهرها فراهم شود." توسعه پایدار" امروزه یکی از موضوعات اصلی مورد بحث محافل توسعه و برنامه ریزی، برآیند انگاره های مختلف توسعه است.
از این رو مانند مفهوم توسعه، برداشت های گوناگونی شده است. نکته مشترک تمامی این انگاره ها، پایداری متعادل و رسیدن به فرآیندی از توسعه که بتواند پایا و بادوام باشد - حسین زاده دلیر,کریم,. - 1380هر شهری متشکل از مجموعه و سلسله مراتبی از محلات،نواحی و مناطق شهری است که ناپایداری هر کدام از این اجزاء به سطح کل تأثیر خواهد گذاشت و درنتیجه اینروند دو جانبه است. اغلب شهرها ،به دلیل وابستگی یکسویه به جریانهای ورودی مواد و انرژی و جریان های خروجی آلایندهها و زبالههای تولید شده که از ویژگیهای شهرهای نوگرا است بیشاز شهرهای پایدار که از ویژگیهای آن ورود کمتر مواد و انرژی و خروجی کمتر ضایعات و آلودگی است،آسیب خواهند دید - ترنر،تام ، . - 1376 -
-2بیان مسئله
در مناظره توسعه پایدار ،هیچ راه حل یگانه ای برای تمامی جهان توسعه نمی شود.هیچ مدل بین المللی و یکسانی وجود ندارد،هر کشوری در چارچوب فرهنگ ،اکولوژی و...بومی خود و در گستره پایداری،توسعه متناسب خود را جستجو می کند - اینیاسی،. - 1377 گسترش شهرنشینی و مسائل و مشکلات خاص زندگی شهری،بیش از پیش ضرورت توجه همه جانبه به راهبرد ها و چاره هایسودمند برای بهینه سازی زندگی ساکنان شهرها را روشن ساخته است. محیط زیست در درجه اول میراث طبیعی انسان است ولی تمدن بشر در طول تاریخ اثرات مطلوب یا نامطلوب اصلاح ناپذیر یا برگشت ناپذیر در آن باقی گذاشته است.امروزه مسئله آلودگی محیط زیست در هر دو کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به خوبی قابل روئت است.
در کشورهای پیشرفته آلودگی ناشی از اسراف در استفاده از عوامل طبیعی و زیاده روی در مصرف آنهاست و در کشورهای در حال توسعه ناشی از استفاده غلط و ناقص از این عوامل است - شعبانی،حمید،. - 1372در واقع شهر زمانی پایدار خواهد بود که از محیط زیست قابل سکونت و زندگی،هوای پاک،آب آشامیدنی سالم،اراضی و آبهای سطحی و زیرزمینی بدون آلودگی و از اقتصادی بادوام برخودارباشد.به همین منظور ،بررسی توسعه پایدار و رابطه آن با مسائل زیست محیطی و توسعه شهرها با رویکردی بر توسعه پایدار می باشد که در این زمینه آموزش محیط زیست از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
شهرنشینان در شهرهای مختلف به اقتضای شرایط محیطی ، احتماعی- اقتصادی خاصی که دارند نیازهای متفاوتی با یکدیگر دارند و از آنجائی که برنامه ریزیها در پاسخ به نیازها شکل می گیرند بنابراین برای شهرهای مختلف برنامه ها و برنامه ریزیهای گوناگون و متنوع نیز لازم است تا برنامه ریزیهای انجام شده بتواند به بهترین شکلی پاسخگوی نیازهای شهرنشینیان باشد و بدون ایجاد کمترین آسیبها و داشتن کمترین پیامدهای منفی چه به لحاظ اقتصادی -اجتماعی ، زیست محیطی به ارتقاء کیفیت زندگی شهرنشینان بپردازد. اما بررسی محتوای طرحهای مختلف شهری که در ایران تهیه می شود بیانگر این مطلب هستند که برنامه ریزیها در ایران بر اساس یک طرح با محتوای از پیش تعیین شده با چارچوب غیر قابل انعطاف وثابت ومعین برای تمامی شهرها شکل می گیرد، با این وضعیت مسلما در برنامه ریزیهای شهری در کشور با مسائل و مشکلات عدیده ای سروکارپیدا می کنیم که این نکته را در ذهن تداعی می کنند که روند برنامه ریزی شهری در ایران درقالب اهداف توسعه پایدار و اصول پایدار آن حرکت نمی کند و از اهداف مورد نظر این توسعه فاصله دارد.
-3ضرورت و اهداف
تاکنون هفتصد تعریف از توسعه به عمل آمده است.توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را تعادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی مانند بهداشت،آموزش،رفاه،آزادی حق بیان،حقوق و ...را در بر دارد - حسین زاده دلیر، - 1380 در مجموع، اندیشه جدید توسعه پایدار مبنی بر آن است که بر پایه تفکّر سیستماتیک و نظام یافت، همه چیز را در محیط زیستدر پیوند با یکدیگر مدّنظر قرار دهیم.از اینرو لازم است هر پدیده توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی متأثّر از هم مورد بررسی قرار گیرد.مهمترین اهداف این مقاله عبارت است از:ارزیابی عوامل مؤثر بر پایداری, ارایه راهبردها و الگوی مناسب پایداری و اجرایی منطبق با ظرفیتهای موجود برای دستیابی به پایداری توسعه شهرهاست.
-4روش پژوهش
روش پژوهش در این مقاله توصیفی - تحلیلی است. ابتدا با بررسی نظریهها و مبانی مطرح شده در این زمینه می پردازیم میگردد، آنگاه آثار آن را بر توسعه شهرها و پایداری آنها بررسی می کنیم.این مقاله به چارچوب اصولی توسعه پایدار وتوسعه پایدار شهری، با توجه به اصول و نظریه های جدید مطرح شده می پردازیم مسائلی مانند بررسی چارچوب نظری توسعهء پایدار شهری، مفاهیمی همچون، ،شهرنشینی پایدار،شهر پایدار و پایداری شهری.
