بخشی از مقاله
چکیده - بی نازنین 12پررنگ -
امروزه حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار دو محور اساسی در مسیر حیات انسانی است. در این فرآیند بازیگران بین المللی که همانا دولت ها و سازمان های بین المللی هستند ،نقش عمده ای ایفا می کنند. پایبندی به تعدات مشترک بین المللی و لزومcm تابعیت از قواعد آمره دو مبنای بسیار مهم در تبیین نقش دیپلماسی محیط زیست در نیل به سوی توسعه پایدار است. به یقین cm توسعه و حفاظت از محیط زیست در مسیر پایداری قرار نخواهد گرفت مگر آنکه تعاملات منطقه ای و همکاری های بین المللی شکل جدی به خود بگیرد. توسعه پایدار و پایداری توسعه نیز هیچگاه جهت درست را طی نخواهد نمود مگر آنکه تعاملات بین المللی و صلح جهانی چارچوب خود را حفظ نماید. در این راستا دیپلماسی محیط زیست بعنوان رهیافتی موثر در حفاظت از منابع طبیعی و زیست بوم تلقی می گردد. با امعان نظر به مطالب فوق و با هدف تبیین مسیر تحول حقوق بین الملل محیط زیست به بررسی توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست در چارچوب دیپلماسی محیط زیست می پردازیم.
واژههای کلیدی: دیپلماسی محیط زیست، توسعه پایدار،حقوق بین الملل محیط زیست،تعهدات مشترک،مسئولیت بین المللی
-1 مقدمه
امروزه گفتمان های حقوق بشر محیط زیستی از حقوق همبستگی و تعاملات بین المللی سرچشمه می گیرد.حق برخورداری از محیط زیست ، تنوع زیستی ، آلودگی ها ، تغییرات اقلیمی ، گرمایش جهانی ،عدم تحقق توسعه پایدار ،بحران آب ، پس روی سواحل و تمامیت ارضی کشورها ، خشکسالی و امنیت غذائی ، تنش بر سر منابع انرژی ، پناه جویان محیط زیستی همانا از جمله مهم ترین چالش های محیط زیستی جهانی به شمار می رود که هم مدافعان حقوق سیاسی ومدنی و هم مدافعان حفاظت از منابع طبیعی بر آن اذعان داشته و دارند.نظام بین المللی همانند هر نظام دیگری سکون ندارد و همواره در حال تغییر و دگرگونی است و حقوق بین الملل نیز که در ارتباط وحاکم بر جامعه ی بین المللی است، دگرگونی های شگرفی یافته ، زیرااساسًا حقوق بین الملل یک حقوق مبتنی برتحول است.در این مسیر تعاملات جامعه بین المللی در اثر قانونمداری وقانونمندی است . اما این یک شرط لازم بوده اما کافی به نظر نمی رسد چرا که تعاملات قانونمند بایستی حالت تعادل به خود بگیرد و در بستر صلح به پیش برود. این بستر در حالت تعادل قرار نمی گیرد مگر با یک روش مندی در روابط بین الملل که همانا دیپلماسی است. در مقاله حاضر به بررسی مبانی مفهومی دیپلماسی محیط زیست در مسیر مخاطرات زیست محیطی پرداخته می شود .
-2 مفهوم شناسی حقوق بین الملل محیط زیست
آنچنانکه در منابع آمده است رابطه ی بین حق بر محیط زیست، حقوق بین الملل و حقوق بین الملل محیط زیست قابل بررسی و تشخیص است، زیرا تحول و توسعه در مفهوم حقوق بین الملل و توسعه ی میدان عمل آن در نتیجه پیدایش مفاهیمی چون حقوق بشربوده که باعث شده است که قواعدِ حقوقبین المللِ مبتنی منافعِبر بلاواسطه و مستقیم دولت ها به قواعدِ حاکم بر منافع جامعه ی بین المللی و منافع مشترک بشریت توسعه یابد، لذا دل مشغولی های مربوط به حمایت از حقوق بشر موجب گسترش این دسته از قواعد شده است. - مولایی؛1388 ، - 337 تحول تاریخی نشان می دهد که پس از دو جنگ جهانی اول و دوم، حمایت از حقوق بشر، موجب گسترش قواعد بین المللی شدکه، حاوی تعهدات بلاعوض در جهت منافع مشترک بشریت بوده و با طرح مسایل جدید از جمله بهره برداری از فضای ماوراء جو , میراث مشترک بشری و محیط زیست ، اهمیت این قواعد، در نظام بین المللی افزایش چشم گیری یافت، هدف نهایی قواعد حقوق بین الملل محیط زیست نه منافع مستقیم و بدون واسطه دولت ها، بلکه منافع بشریت و بهبود سرنوشت انسانهاست به همین دلیل، بیانیه پایانی کنفرانس استکهلم در سال 1972 ، با اعلام حق انسان به داشتن محیط زیست سالم، پیوند ی بنیادین بین حفاظت از محیط زیست و حقوق بشر ایجاد نمود و سرآغاز تحولی جدید در عرصه حقوق بین الملل گردید. - افتخار جهرمی؛1388 ، - 42
به موجب این اعلامیه،انسان ها رسماً حفاظت و بهبود محیط زیست را برای نسل های حاضر و آینده به عهده دارند و از آن تاریخبه بعد، حق بر محیط زیست سالم پیوسته، در اسناد بین المللی مختلف مورد تأیید و تأکید قرار می گیرد. به همین منظورلازم است مسایل مربوط به محیط زیست با مشارکت کلیه شهروندان ذیربط در سطحی مطلوب مورد بررسی قرار گیرد. در سطح ملی، هر فرد بایدکاملاً به اطلاعاتی که مقامات عمومی محیط زیست در مورد محیط زیست در اختیار دارند، از جمله اطلاعات مربوط به مواد و فعالیتهای خطرناک در منطقه دسترسی داشته باشند و در روند اتخاذ تصمیمات مشارکت نمایند. - وکیل؛1388 ، - 263 بسیاری از فعالان محیط زیست از شناسائی یک حق خاص محیط زیستی بر پایه نیازهای اساسی بشر برای هوای پاک،آب پاک،سیستم پایدار آب وهوائی وبطور کلی یک محیط زیستی که منجر به سلامت وحیات بشر شود بحث می کنند.این زمینه نشانگر تاکید بر تعامل انسان با محیط زیست و تعامل دولت ها با شهروندان خود جهت حفظ محیط زیست سالم است. این همانا دیپلماسی عمومی ملی محسوب می شود که ریشه فرهنگی ، تاریخی ،اجتماعی و اقتصادی دارد.
-3 تعهد دولتها در رعایت محیط زیست
تعهد دولتها به رعایت محیط زیست، یعنی تعهد آنها جلوگیری از آلوده ساختن مناطق واقع خارج از صلاحیت آنها است. دولتها باید با دادن اطلاعات به مردم، حساسیت و مشارکت عموم را تشویق نمایند ، دسترسی مؤثر به مراجع قضائی و اداری و انجامامورات قضائی و اداری از جمله مجازات و جبران خسارات باید تضمین شود. دولت ها با برنامه ریزی و قانون گذاری، می توانند به هدفهای مورد نظر در محیط زیست موفقیت ها ئی بدست آورند.چارچوب نظام یافته در رعایت حفظ محیط زیست و وجود ضمانت های مشترک و الزام آور خود تعامل چند سویه را نشان می دهد که می توان آن را دیپلماسی محیط زیست چند سویه نامید.در این راستا شهروندان می توانند از حق بر محیط زیست سالم استفاده کنند و بدین منظور اولین شرط ، شرط داشتن اطلاعات محیط زیستی است .
اطلاعات زیست محیطی که مقامات دولتی موظف به ارائه آنها هستند، شامل کلیه اطلاعات مربوط به موارد زیر است: وضعیت آب ، هوا ، خاک ، گیاهان ، جانوران ، سایت های طبیعی ، فعالیت ها با تدابیری که، می تواند اثر منفی بر این عناصر داشته باشد و همچنین، کلیه فعالیتهای مربوط به حمایت از محیط زیست، از جمله تدابیر اداری و برنامه های مدیریت زیست محیطی ، به علاوه اطلاعات زیست محیطی، شامل اطلاعات در کلیه اشکال خود از جمله ، اطلاعات مکتوب ، دیداری ، شنیداری یا موجود در بانک های داده ها می شود. در این راستا دولت ها باید اسناد ملی و بین المللی مربوط به محیط زیست ، مانند: راهبردها ، برنامه ها و همچنین، گزارشات مربوط به نحوه اجرای آنها را به اطلاع همگان برساند . دولت ها باید اسناد بین المللی ، قطعنامه ها و توصیه های کنفرانس های بین المللی را، به زبان مادری شهروندان منتشر نمایند، به ویژه، هنگامی که این اسناد موجد، مکانیزم هایی است که حق متقاضیان را، در خصوص اطلاعات زیست محیطی یا مشارکت آنها در امور زیست محیطی روشن می نماید. - فیروزی؛1384 ، - 58
-4 مسئولیت بین المللی دولت ها
ویژگی خاص مسئولیت بین المللی ناشی از خسارات محیط زیستی، یکی از مفاهیم حقوقی است که مبتنی بر روابط بین دولت ها و براساس روابط موثر بین المللی مبتنی بر دیپلماسی رسمی بوده و اصل حاکمیت دولت ها را مبنای کار قرار داده است. مطابق این اصل ، دولتها در استفاده از منابع طبیعی شان در داخل سرزمین خود، آزاد هستند تا حدی که، با حقوق مشابه دولتهای دیگر در این زمینه تداخل پیدا نکنند. از این رو ، اصل حاکمیت دولت ها، تضمین کننده، حق بهره برداری مستقل، از منابع طبیعی موجود خود و نیز حق عدم تعرض به سرزمین دیگران است. بنابراین ، اگر فعالیتی دولتی منجر به خسارت محیط زیستی فرامرزی یا خطر ایجاد چنین خسارتی شود، دولت مزبور، مورد سؤال واقع می شود. به منظور حل چنین مشکلی ، مفاهیم چند در حقوق بین المللی توسعه یافته است که، همه آنها، زمانیکه بر مورد خاص اعمال می شوند ، با مشکلات جدی مواجه شده و برایحلّ اختلافات کافی نیستند. در عمل نیز، احراز مسئولیت ناشی از عمل متخلفانه بین المللی در مورد محیط زیست دشوار است. زیرا، با میزان خسارت قابل توجه نیست، یا اینکه، قواعد مربوط به مسئولیت محض با مسئولیت ناشی از خطا به درستی در سطح بین المللی محقق نشده است. - پورهاشمی،ارغنده پور؛ 1392 ، - 71
-5 دیپلماسی محیط زیست
نگرانی در مورد محیط زیست نباید باعث نادیده گرفتن تعهدات جامعه جهانی، چه در جوامع در حال توسعه و چه جوامع صنعتی گردد . مسئله محیط زیست باید در کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه در دورنمای مناسب خود قرار گیرد. انحطاط محیط زیست به رغم گسترش توافق نامه های زیست محیطی بین المللی ادامه یافته و چالش های زیست محیطی جدیدی همواره پدیدار شده اند .در اینجا این سوال مطرح می گردد که چرا با وجود حجم فراوان رهیافت های حقوق بین الملل
