بخشی از مقاله
چکیده
محیط چند فرهنگی و تنوع بالای قومی کشور ایران ایجاب می کند که معلمان و دبیرانی که به تدریس اشتغال دارند، علاوه بر داشتن صلاحیت های حرفه ای، مجهز به شایستگی هایی باشند که آنها را در مواجهه با چالش های چندفرهنگی یاری نماید. یکی از رهیافت های بدیع در زمینه مسائل چندفرهنگی، کلان شایستگی چابکی فرهنگی می باشد. چابکی فرهنگی در اصل از سه استراتژی مینیمالیسم فرهنگی، انطباق فرهنگی و نیز یکپارچکی فرهنگی تشکیل یافته است که افراد بایستی آنها را در زمان و موقعیت مناسب به کار گیرند تا بتوانند با چالش های فرهنگی به خوبی مواجه شوند.علاوه بر این، چابکی فرهنگی دارای 9 شایستگی دیگر است که از اصل »هر چه بیشتر، بهتر« تبعیت می نمایند.این مقاله در نظر دارد با معرفی اجزای این کلان شایستگی و نیز بررسی توصیفی - تحلیلی آن به چارچوبی دست یابد تا بتوان بر اساس آن برای ارزیابی معلمان و در نتیجه جذب، حفظ و توسعه آنها پیشنهاداتی ارائه نمود. از آنجا که چابکی فرهنگی قابلیت آموزش و بهسازی دارد می توان با ایده گرفتن از آن، آموزش هایی را نیز برای معلمان در نظر گرفت تا بتوانند تنوع فرهنگی محیط های خود را بهتر و شایسته تر مدیریت نمایند.
واژگان کلیدی: چابکی فرهنگی، مینیمالیسم فرهنگی، انطباق فرهنگی، یکپارچگی فرهنگی، شایستگی های چندفرهنگی.
مقدمه
شایستگیٌ قابلیتی است که رویکردی کل نگر نسبت به انسان داشته و دانش، مهارت، نگرش و انگیزه های فرد را به طور سیستمی در نظر می گیرد. این ویژگی ها می توانند افراد را در قبال عملکرد و زمینه شغلی شان مهیا نموده و موجبات مزیت رقابتی آنها را فراهم نمایند.توجه به شایستگی ها ، قابلیت ها و یا صلاحیت های افراد انقلابی بود که نگاه ها و دیدگاه ها را نسبت به افراد حرفه ای در زمینه کاری مربوطه شان دستخوش تحول نمود. واقعیت این بود که، آنچه آزمون های هوش می سنجیدند، تمام آن چیزی نبود که یک فرد حرفه ای را قادر به انجام عملی با کیفیت در محیط کار نماید.از اینرو رویکرد »شایستگی« با آن دید همه جانبه نگرش توانست در زمینه های شغلی جایگاه خود را باز یابد.تقریباً در تمامی زمینه های کاری به خوبی می توان بین افراد دارای شایستگی و یا افرادی که از این توانایی به میزان کمتری برخوردارند، تمایز قائل شد.
معلمان و دبیران نیز به عنوان افراد حرفه ای نیاز دارند از شایستگی هایی برخوردار باشند تا بتوانند در زمینه های کاری خود به صورتی موفق ظاهر شده و به نحو شایسته ای عمل نمایند.از جمله شایستگی های مورد نیاز معلمان مخصوصاً در کشور کثیر القومی همچون ایران که با زبان ها، قومیت هاو فرهنگی های مختلف مفروش شده است، برخورداری از شایستگی های چند فرهنگی و فرهنگی می باشد.با عنایت به این که، اسناد بالا دستی نظام همچون قانون اساسی - مخصوصاً اصول سوم، چهاردهم و نوزدهم - ، قانون برنامه پنجم توسعه - فصل اول: مفاد ماده - 19 و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش - راهبردهای کلان: 13، - 4 به مسائل چند فرهنگی توجه داشته و آن را در زمره سیاست های کلی نظام در نظر گرفته اند؛ تعریف ، تعیین و تبیین شایستگی های فرهنگی که بتوان افراد را بر اساس آنها گزینش، جذب و نگهداری نمود، بسیار حائز اهمیت می باشد.
از اینروست که انتظار می رود آموزش و پرورش کشور ایران معلمانی را در اختیار داشته باشد که دارای شایستگی هایی برای مواجهه با این تنوع فرهنگی باشند.به نظر می رسد کلان شایستگی چابکی فرهنگی یکی از پاسخ هایی باشد بتواند ما را در تعیین چارچوب شایستگی های مورد نیاز معلمان در زمینه های چندفرهنگی یاری نماید. در واقع » چابکی فرهنگی توانمندی افرادی است که در فرهنگ های متفاوت و با افرادی از فرهنگ های گوناگون به طور سریع، راحت و مؤثر کار می کنند. - Caligiuri & Associates, « Inc.,2013:2 - زیرا، این شایستگی » به توانایی های نیروی کار به طور مؤثر و با موفقیت در محیط های بین فرهنگی و بین المللی با مسائل فرهنگی پیچیده، آداب و رسوم، رفتارها، نگرش ها، ارزش ها، الزامات قانونی و حقوقی و رقابت اشاره دارد.« - Mukerjee.,2014:58 -
افرادی که از چابکی فرهنگی برخوردارند از این خصیصه برخوردار می باشند؛ طوری که قادر خواهند بود به دقت موقعیت چندفرهنگی یا بین فرهنگی را بخوانند، و تفاوت در رفتارها و نگرش ها و ارزش ها را ارزیابی نمایند و یا پاسخ موفقیت آمیزی در یک زمینه بین فرهنگی ارائه دهند.چابکی فرهنگی به عنوان یک شایستگی مادر که در چند سال اخیر توسط کالیگیوری ابداع و وارد فرهنگ واژگان مدیریت منابع انسانی شده است، متشکل از جهت گیری ها و استراتژی هایست که افراد سازمان ها بایستی به فراخور مسئله و چالش فرهنگی که با آن مواجه هستند، از آن استفاده نموده و گاه گاهی بنا بر ضرورت، جهت گیری، تاکتیک و استراتژی خود را عوض نمایند.» این جهت گیری ها شامل انطباق فرهنگی، مینیمالیسم فرهنگی و یکپارچگی فرهنگیCaligiuri.,et al., - « - 2011:7 می باشند.
در حقیقت افرادی که از چابکی فرهنگی برخوردارند، می توانند در محیط های چند فرهنگی و با افرادی از سایر فرهنگ ها به راحتی کار نموده و پاسخ های متناسبی به موقعیت ها و مسائل بدهند. - Caligiuri, 2012 - به عبارتی، این مدل برای سازمان هایی طراحی شده که با مسائل چند فرهنگی و میان فرهنگی عجین شده اند.از آنجا که دانش آموزان در کلاس های درس از نظر فرهنگیکاملاً همگون نبوده و دارای قومیت ها، گرایش ها و یا در مناطق قبیله ای و عشیره ای، متعلق به طایفه های متفاوت هستند، معلمان بایستی این تفاوت ها را به خوبی درک نموده و حساسیت بالایی در تشخیص موقعیت و ارائه پاسخ مناسب داشته باشند.زیرا این حقیقت وجود دارد که »هر معلم با خودش تجارب فردی، عقاید، نگرش ها و روش های نگریستنش به جهان را به کلاس می آورد.به عبارت دیگر، هر معلم از یک چارچوب فرهنگی فردی هم در طراحی و هم در ارائه برنامه درسی و آموزش/ در کلاس هایش استفاده می کند. - Chambers.,2012: « 5 -
بنابراین ناگفته پیداست که » یک معلم ماهر در پداگوژی فرهنگی مربوطه باید قادر باشد نیازهای دانش آموزانش را ارزیابی نموده و بداند که کدام استراتژی ها را استفاده کند و چگونه رویکرد پداگوژیکی خود را به منظور بهترین حالت دخالت درکلاس تغییر دهد- بدون این که بر پیش فرض هایش درباره طبقه، نژاد و یا فرهنگ دانش آموز به عنوان تنها عامل تعیین کننده متکی باشد. - ibid:7 - «به نظر می رسد که شایستگی های تشکیل دهنده چابکی فرهنگی می تواند معلمان را آماده ارائه پاسخ های مناسب در این زمینه های چند فرهنگی نماید؛زیرا چابکی فرهنگی علاوه بر سه استراتژی اصلی مینیمالیسم فرهنگی،انطباق فرهنگی و یکپارچگی فرهنگی شامل یکسری شایستگی های فرهنگی و بین فرهنگی است که افراد را در زمینه های بین فرهنگی بیشتر یاری می رسانند.می توان این شایستگی ها را به عنوان شایستگی های یاری رسانی تلقی نمود کهعمدتاً از شایستگی های بین فرهنگی و هوش فرهنگی تشکیل یافته اند .
» شایستگی میان فرهنگی به توانایی فکر و عمل به شیوه های مناسب بین فرهنگی اشاره دارد؛ - MacDonald.,2012: 7 - « که » دانش و مهارت های مورد نیاز به منظور تعامل با افرادی از سایر گروه های طبقاتی، مذهبی، فرهنگی ، ملی و جغرافیایی - ibid:12 - « را به فرد دارنده آن اعطا می کند.به زعم کالیگیوری و تاریک، این شایستگی ها » می توانند از طریق آموزش و توسعه کسب شده و ارتقا یابند. - Caligiuri & Tarique.,2012: 2 - « شایستگی فرهنگی نیز شامل » تعهدی برای پیکار با نژادپرستی و همه اشکال پیشداوری و تبعیض از طریق توسعه درک، نگرش ها و مهارت های عمل اجتماعی متناسب« است - Chambers.,2012: 14 - که به چابک تر شدن فرد از لحاظ فرهنگی کمک می نماید.
شواهد نشان داده اند که » برخورداری از شایستگی فرهنگی برای حرفه معلمی لازم و ضروری به نظر می رسد.در حوزه آموزشی، شایستگی فرهنگی به عنوان »توانایی تدریس موفق به دانش آموزانی که از فرهنگ های دیگری غیر از فرهنگ خود معلم هستند« تعریف می شود. - نیئتو ٍ و بود، - 2008 چنین معلمانی در مدیریت کلاس به دنبال راه هایی هستند که به واسطه آن بتوانند، با اختلافات و تنوعات فرهنگی کلاس درس به گونه ای احترام آمیز برخورد نموده، با دانش آموزان دارای پیشینه های فرهنگی گوناگون به راحتی ارتباط برقرار نمایند و مانع تحقیر و به حاشیه رانده شدن این دانش آموزان شوند. - «حمیدی و همکاران، - 7 :1391
» از آن جایی که هوش فرهنگی توانایی رفتار به شیوه ای مناسب در موقعیت های دارای تنوع فرهنگی می باشد، می توان آن را از مؤلفه های اصلی در ارزیابی شایستگی فرهنگی قلمداد کرد.« - همان - زیرا »هوش فرهنگی نوعی بدیع از هوش است که ارتباط بسیار زیادی با محیط های کاری متنوع فرهنگی دارد. - «رحیم نیا و همکاران، - 67 :1388 اهمیت هوش فرهنگی تا بدانجاست که همواره مورد توجه و تأکید پژوهشگران بوده است.به عنوان مثال، حمیدی وهمکاران - - 1391 در این باره پیشنهاد نموده اند که بهتر است »در دانشگاه های تربیت دبیر و تربیت معلم برای عملیاتی شدن درس »آشنایی با ویژگی های اقوام و فرهنگ های ایرانی« طراحی تفصیلی به عمل آید و همچنین توصیه نموده اند که توجه به هوش فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه های صلاحیت فرهنگی معلمان به عنوان یک پیش نیاز و ملاک ضروری در گزینش و ارزشیابی معلمان در نظر گرفته شود.« - حمیدی و همکاران، - 23 :1391
