بخشی از مقاله
چکیده
بحث پایداری در سالهای اخیر فراگیر شده است. اصول عامی که برای مفهوم پایداری ارائه میشود، سه اصل زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی است. یکی از زمینههای حضور مفهوم پایدارای، منظر پایدار است. این مفهوم انشعابی، به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با ادراک انسانی دارد، نمیتواند تنها، با تکیه بر سه اصل عام پایداری پاسخگو باشد و طالب اضافه شدن اصولی دیگر در این عرصه میباشد. یکی از عرصههای نمود منظر، فضاهای شهری رودکناری است. فضاهایی که به طور همزمان به طبیعت و انسان پاسخگو هستند و دارای شخصیت چندگانه طبیعی، مصنوع، روستایی و شهری هستند. این فضاها، در شرایط کنونی به دلیل تجاوزهای انسانی، توسعه ساختوساز، آلودگیهای محیطی و ... از شرایط پایدار خود خارج شدهاند. طراحی پایدار منظر، راهکاری برای حل چنین معضلاتی میباشد. در مطالعه پیش رو،سه مفهوم منظر، پایداری و رودکنار مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. هر سه مفهوم، مفاهیمی پویا و دارای ساختارهای زمانی، مکانی، فضایی و ماهیتی چندگانه هستند. با تدقیق مطالعات در تعاریفی که نظریهپردازان هر عرصه ارائه داده بودند، منظر پایدار رودکناری چنین تعریف شد؛
مفهومی پویا که هویت خود را مرهون طبیعت است و نقشی مفصلی را بین عناصر متضاد دارد. نقطه تاکیدش بر محیط زیست است و از تعاملات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تاثیر میپذیرد و بر ادراک و تصویر ذهنی جمعی شهروندان تاثیر میگذارد. مطالعه حاضر، به دنبال دستیابی به راهکارهایی برای طراحی مناظر پایدار رودکناری و از طریق آن، ارتقا کیفیت زیستمحیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و زیبایی شناسی در رودکنارها است. در نهایت، پژوهشگران سه بعد زیست محیطی، عملکردی و ادراکی را به صورت جداول اهداف و راهبرد، برای طراحی پایدار مناظر رودکناری عرضه میدارند. در این دستهبندی جدید مجموعه ارزشهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی به عنوان اجزای بعد عملکردی و ارزشهای ادراکی و زیباییشناسی به عنوان اجزای بعد ادراکی و ارزشهای زیستمحیطی و بومی به عنوان اجزای بعد زیست محیطی در نظر گرفته شدهاند. این پژوهش، از نظر نحوه جمعآوری اطلاعات به صورت اسنادی- کتابخانهای و به لحاظ اقدام توصیفی-تحلیلی میباشد.
واژگان کلیدی: منظر، پایداری، رودکنار، ، منظر پایدار، راهکارهای طراحی
مقدمه
مطالعه حاضر، به دنبال دستیابی به پایداری در مناظر رودکناری است. مفاهیم چندگانه و پویا یکی از مسائل روند مطالعه بوده است. بر این اساس در ابتدا تعاریفی در باب مفاهیم منظر، گونهبندیهای منظر، پایداری، توسعه پایدار ارائه شده است. پس از ان به عنوان جمعبندی مبانی نظری، منظر پایدار رودکناری و مولفههای آن ارائه شده است. پس از آن نمونه موردی - رودخانه چشمهکیله تنکابن - برای مکانی کردن مطالعات ارائه شده است. در نهایت نیز، با شناخت مسائل و مشکلات حوزه طراحی، اهداف و راهبردهای طراحی برای منظر پایدار رودکناری چشمهکیله ارائه شده است.
-1منظر
کلمه منظر در فرهنگ لغت دهخدا چنین معنی شده است: جای نگریستن، خوشآیند باشد یا بدنما. از معادلهای این لغت نیز میتوان به چشمانداز و دورنما و سیما اشاره کرد که به فراخور در متون علمی فارسی از هرکدام استفاده شده است. در زبان انگلیسی معادل کلمه منظر، کلمه - landscape - است. با توجه به ریشه این کلمه در زبان انگلیسی، کلمات فارسی معادل، آنچنان مناسب نیستند. مخدوم دراین باره چنین میگوید: "اصطلاح landscape مترادف با چشمانداز نیست که برخی دچار این اشتباه شده اند. این واژه، مترادف سیما یا نما یا منظر و یا زمینسیما و یا زمیننما است." - مخدوم، . - 1388 از میان کلمات ارائهشده - سیمای سرزمین - ، صحیحتر به نظر میرسد.
-1-1گونه بندی مناظر با توجه به تعاریف و دستهبندیهای متعددی که در حوزه منظر ارائه شده است، تبیین گونهبندی دقیقی که مورد اقبال همگان باشد، دستنیافتنی است. بعضی افراد آن را بر اساس مقیاس، به مناظر محلی، منطقهای، ملی و بینالمللی تقسیم میکنند. گروهی دیگر نگاهی جزیی تر نسبت به این مسئله دارند و منظرها را بر اساس ویژگیها و ارزشهای غالب آن بستر، به زیرگروههای طبیعی و غیرطبیعی، فرهنگی و تاریخی، روستایی و شهری و ... تقسیم میکنند - بمانیان و احمدی، - 3 :1393، که در اینجا به دو مورد اصلی، منظر طبیعی و منظر شهری، اشاره میشود.
-1-1-1منظر طبیعی منظر طبیعی به واسطه ارزشهای والای طبیعی موجود در آن، حائز اهمیت است. ویژگیها و ارزشهای ذاتی این بستر موجبات شکلگیری دستههای دیگری از مناظر، را به وجود آورده است. به طورکلی متخصصان در رابطه با تعامل میان انسان و محیط دو نگرش متضاد اتخاذ کردهاند. در یک نگرش منظر طبیعی، منظری تعریف میشود که عاری از حضور انسان باشد و در نگرش دوم، اعتقاد بر این است که، زمانی منظر طبیعی، پویا و زنده است که، انسان در آن حضور داشته باشد و در شکلدهی به آن مؤثر باشد - بمانیان و احمدی، . - 5-4 :1393
-1-1-2منظر شهری واژه منظر شهری اولین بار توسط گوردن کالن عنوان گردید؛ منظر شهری، هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمانها، خیابانها و مکانهایی است که محیط شهری را میسازند - کالن،. - 78 :1387 پاکزاد، منظر شهری را کلیه اطلاعات موجود از فضا که توسط حواس قابل دریافت بوده و در فرآیند ادراک پردازش میگردد، میداند. کلیتی بههمپیوسته از نمادها و نشانهها که به مفاهیم، ارزشها، معانی واقعیت میبخشد. ویژگی اصلی مفهوم منظر شهری آن است که، به عنوان یک پدیده عینی-ذهنی و انسانی-کالبدی و یک ساختار اجتماعی-فضایی مطرح است - پاکزاد، . - 118 :1385 گلکار نیز، منظر شهری را تلفیق سه گانه ای از: منظر عینی شهر، منظر ذهنی شهر و منظر ذهنی-ارزیابانه شهر، که مبنای رفتار است، میپندارد - گلکار،. - 166 :1393 بر این اساس منظر شهری میتواند تجلی عناصر، فضاهای شهر و کیفیتهای مربوط به ادراک انسانها باشد؛ کیفیت جلوههای بصری و جذابیتهای زبیایی-شناسانه مکان، مسائل اکولوژیک، الگوها و باورها، رفتارهای محیطی که نقش مؤثری در شکلگیری و تجلی منظر شهری دارند.
-2پایداری
پایداری به عنوان واژهای که برای جریانات فکری، مفهومی نسبتا جدید محسوب میگردد، بسته به اعتقادات، آگاهیها و جایگاه سیاسی یک فرد به صورتهای گوناگون تفسیر میگردد. با توجه به تنوع شیوههای زندگی و ترجیحاتی که در همه جوامع و کشورهای جهان وجود دارد نمیتوان تعریف واحدی از مفهوم پایداری که برآورنده تمامی نظرات و انتظارات باشد، ارائه داد. اکثر کارشناسان بر این باورند که، جامعه پایدار از توازن عدالت اجتماعی، یکپارچگی اکولوژیکی و رونق اقتصادی حاصل میگردد. به علاوه این جریان باید تساوی حقوق بین نسلها و درون نسلها، ارضا نیازهای اساسی بشری و محافظت از سامانههای طبیعی حیات بشر را مورد توجه قرار دهد - کریزک و پاور، بهزادفر و حبیبی، . - 302 :1392
