بخشی از مقاله
چکیده
کلیله و دمنه از زیباترین نمونههای نثر فارسی است که در اوایل قرن ششم توسط نصراالله منشی در سبک مصنوع نوشته شده است. بدیهی است با توصیف عناصر و روابط زبانی این اثر میتوان به معیارها و قوانینی از دستور زبان در چهارچوب سبک نثر مصنوع فارسی دست یافت و از قابلیت-های زبانی آن در پیشبرد و تقویت زبان فارسی معاصر بهره برد. به همین منظور در این پژوهش به بررسی انواع صفت پیشین در نیمه دوم کتاب کلیله و دمنه - بابهای - 9-19 به تصحیح مجتبی مینوی با استفاده از الگوی ارائه شده در کتاب دستور زبان فارسی - - 1 نوشته وحیدیان کامیار و عمرانی پرداخته شد. پس از بررسی روشن شد که در بابهای مورد نظر کلیله و دمنه از برخی گونههای صفتهای پیشین استفاده نشده است. نکته دیگر اینکه کاربرد برخی از صفتهای پیشین در این بابها با الگوی وحیدیان کامیار و عمرانی همخوانیدارد اما کاربرد دیگر موارد صفتهای پیشین با این الگو اندکی متفاوت است.
.1مقدمه
انسان در چهار چوب زبان میاندیشد.زبان مهمترین وسیله ارتباط بین مردم وبزرگترین عامل تشکیل اجتماعها،فرهنگ،تمدن،علم و هنر است. وانگهی زبان علاوه بر آن که وسیله بیان فکر واندیشه است،خود عامل ایجاد آن نیز هست؛یعنی ما بدون زبان قادر به اندیشیدن وفکر کردن نیستیم، علاوه بر این زبان مایه پدید آمدن بزرگترین هنر بشر،یعنی ادبیات است - فرشید ورد، . - 20:1388 زبان علاوه بر آن که توانایی ذهنی هر شخصی است،پدیدهای اجتماعی نیز هست وحاصل زندگی جمعی انسانهاست.
از این رو در طول زمان همراه با تحولهای اجتماعی همواره در حال تغییر وتحول است و »به دلیل ماهیت تحولپذیرش هرگز ایستا نیست؛ به همین دلیل،کاوش در زبان هم ایستایی نمی شناسد.پس اگر پویایی را ویژگی دائمی زبان بدانیم،مطالعه در قوانین آن نیز باید دائمی باشد. - «وحیدیان کامیار وعمرانی، - 1 :1381 زبان فارسی نیز مانند هر زبان دیگردر عمر دراز خود دگرگونیهای فراوانی پیدا کرده است.برای شناختن تحولات دستوری Bتاریخی زبان،»لازم است که هر دورهای از ادوار ادبی با روشی واحد و معیارهایی معین بررسی شودو سپس قواعد موجود در آن ذکر شود تا تحولات هر دوره نسبت به دوره پیشین معلوم شود وبدین وسیله شناسنامه زبان که بخشی از تاریخ تمدن هر ملتی است،فراهم آید.« - صدیقیان، - 13-12 :1383
قرون پنجم و ششم از اهمیت خاصی در ادوار ادبی سرزمین ما برخوردار است وبسیاری از کتابهای مهم نثر فارسی در این دو قرن نوشته شده است.کتاب کلیه ودمنه بهرام شاهی یکی از ممتازترین نمونههای نثر فارسی است که در اوایل قرن ششم توسط نصراالله منشی در سبک مصنوع برای نخستین بار نوشته شده است و به علت کاربرد زیاد و هنرمندانه صنایعی از قبیل انواع اجناس، ترکیبات وترادفات، موازنه، سجع،همحروفی وواجآرایی از توانش زبانی بالایی برخوردار است؛ بدیهی است با توصیف عناصر وروابط زبانی این اثر سترگ ادبی میتوان به معیارها وقوانینی از دستور زبان در چهارچوب سبک نثر مصنوع فارسی دست یافت واز قابلیتهای زبانی آن در پیشبرد وتقویت زبان فارسی معاصر بهره جست.
1.1 بیان مسأله
در بیشتر کتابهای دستور زبان صفت را در زمره ارکان فرعی کلام آوردهاند و با ارائه تعریفی مختصر از آن، صفت را به چند گروه تقسیم نمودهاند. در اغلب این کتابها صفت را با رویکرد سنتی معناشناسانه و در برخی دیگر از آثار آن را بارویکردی زبانشناسانه بررسی کردهاند.»کلیله ودمنه بهرامشاهی بهترین نمودار نحو نویسندگان زبان فارسی است و با این وجود که از عربی ترجمه شده است، قدرت بی نظیر ابوالمعالی توانسته از زیر بار تأثیر جملهبندی تازی رها گردد. - «بهار، ج 2، - 289 : 1381 از این رو این کتاب بهترین منبع برای بحث وکنکاش در مورد عناصر دستور زبان فارسی به خصوص نقش دستوری »صفت« است.
وجود ویژگیهایی سبکی از جمله اطناب، توصیف و کثرت مترادفات، موازنه و قرینه سازی در کلیله و دمنه، زمینهای برای غنای گنجینه صفات این کتاب است. تأمل در کارکردهای گوناگون صفت در نثر این کتاب ارزنده،میتواند زمینهای را برای ایجاد تحولاتی در ساختارهای نحوی زبان فارسی مهیا کند؛و امکانات ودریچههای تازهای را در نثر فارسی برای بیان دقیق جزئیات،توصیف موقعیتها وهمچنین ساختن واژههاو تصاویر بگشاید.به همین منظور در این پژوهش به بررسی انواع صفت پیشین در نیمه دوم کتاب کلیله و دمنه - بابهای - 9-19به تصحیح مجتبی مینوی پرداخته شده است.
.2-1 روش تحقیق
این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلیبا استفاده از ابزار کتابخانه نوشته شده است. نگارنده جهت بررسی وتقسیم انواع صفتهای پیشین در کتاب کلیله و دمنه تصحیح مجتبی مینوی از چهارچوب پیشنهادی کتاب دستور زبان فارسی - - 1نوشته وحیدیان کامیار وعمرانی - 1381 - استفاده کرده است. در این کتاب با استفاده از »نظریه ساختاری« به روش علمی به توصیف وطبقهبندی انواع صفت به کاررفته در زبان فارسی معاصر پرداخته شده است. صفت بنا بر مطالب این کتاب جزو وابستههای اسم است واستقلال نحوی ندارد.
.2 کلیله ودمنه
کتاب کلیله ودمنه در اصل کتابی به زبان سانسکریت بوده است که در خزاین پادشاهان هند نگهداری میشده است. در زمان انوشیروان پزشکی به نام برزویه آن کتاب را از هند به ایران آورد و به زبان پهلوی ترجمه کرد و بابی به نام »برزویه« بر آن افزود اما متأسفانه آن ترجمه به کلی از بین رفته است. اسم اصلی کلیله ودمنه هندی »کرتکادمنکا« بوده است. حرف »ر« در زبان پهلوی تبدیل به »ل« شد و پس از نقل به عربی حرف »ک« تبدیل به»ه« غیر ملفوظ گشته و نام کتاب »کلیله ودمنه« شده است - منشی،. - 6 :1387 هنوز هم در هندوستان بابهایی از این کتاب به زبان سانسکریت موجود است که »پنچاتنترا« نامیده میشود.
کتاب کلیله ودمنه برای نخستین بار به قلم عبداالله بن مقفع از زبان پهلوی به زبان عربی ترجمه شد. پس از آن شاعرانی از جملهبان اللّاحقی، علی بن داوود، ابوالمکارم اسعد بن خطیر نصرانی و جلال الدّین حسن در ادوار مختلف، آن را به نظم عربی درآوردند - همان:. - 7 رودکی نخستین کسی است که کتاب عربی ابن مقفع را به شعر فارسی ترجمه کرده است. پس از او نیز بهاءالدّین احمد قانعی در قرن هفتم بار دیگر آن کتاب ارزشمند را در به بحر متقارب به نظم در آورده است - بهار، ج2، . - 259 : 1381
