بخشی از مقاله
چکیده
در طول تاریخ نیاز به عنوان مهمترین عامل در ابداع و اختراع وسایل گوناگون نقش اساسی داشته است. شکل گیری ارابه نیز جدای از این قائده نمی تواند باشد. بشر به دنبال پی بردن به خاصیت حرکت دورانی و چرخشی، در مرحله نخست توانست چرخ سفالگری را ابداع کند. شکل گیری چرخ ارابه نیز احتماﻻً در طی این روند بوده است. وسیله ای که عﻻوه بر رفع برخی از نیازهای انسان، مقدمات رفاه و آسایش بیشتر را نیز برای او فراهم کرد. این وسیله در طی زمان های بسیار و دوره های مختلف حمل و نقل مورد توجه بود و تا قبل از اختراع اتومبیل و فراگیر شدن آن نیز اهمیت خود را حفظ کرده بود. در طی این زمان طوﻻنی، ارابه سیری تکاملی را پشت سر گذاشت و تغییراتی نیز پیدا کرده است.
در طی این مقاله پس از تقسیم بندی انواع ارابه ، می خواهیم تکامل ارابه از هزاره سوم قبل از میﻻد در بین النهرین باستان در دورانهای سومر و اکد ، سپس سیر تحول ساخت آن در هزاره دوم قبل از میﻻد در مصر ، هی تیت ، آشور میانی ، ایﻻم و لرستان و درهزاره اول ق م در تمدنهای اوراتو ، مانا ، آشور جدید ، گنجینه جیحون و هخامنشی را مورد مطالعه قرار دهیم. همچنین نقش تمدنهای مختلف بر سیر تحول چرخ ارابه از لحاظ تعداد پره و جنس آن ، حیوانات بارکش ، شکل مالبند و لگامهای به کار رفته ، اتاقک ارابه و تزئینات آن بررسی میگردد.
مقدمه
آشنایی انسان باحرکت دورانی و ابزارهای چرخنده پیشرفتی مهم در تمدن انسانی به شمار می رود. پیدایش چرخ و به دنبال آن ارابه یکی از ابداعات مهم بشر بوده که در طی گذر زمان و یک مسیر تکاملی توسعه یافته است. این وسیله موجب تحولی بزرگ در زندگی بشر شد به طوری که با به کارگیری این وسیله جدید، بر آسایش و رفاه انسان افزوده شد چرا که به کمک ارابه، انسان نه تنها دیگر مجبور نبود مشقت حمل بارهای سنگین را بر دوش بکشد، بلکه می توانست این بار را در زمانی کوتاه تر و حجمی بیشتر جا به جا کند .از سویی دیگر با ورود ارابه به صحنه جنگ و ارتش، سپاهی که این ابزار جدید را در اختیار داشت، امتیاز بیشتری به نسبت سپاه مقابل که فاقد این ابزار بود، داشت، چرا که با این وسیله و به کمک اسب های تیزرو، سپاهیان می توانستند با سرعت تا قلب دفاع دشمن پیش رفته و نیروهای دشمن را غافلگیر کنند.
برای مطالعه روند تحولی ارابه مهمترین منبع اطﻻعاتی ما نقوش ارابه است که در میان فرهنگ ها مختلف باقی مانده است. البته در موارد معدودی نیز آثاری از ماکت یا خود ارابه نیز بدست آمده ولی با توجه به محدود بودن آن ها این نقوش بهترین منبع هستند نخستین نمونه های ارابه، چرخ هایی توپر داشتند که نمونه هایی از آن را در بین النهرین که اشاره خواهیم کرد ، وجود داشت. اما در طی زمان این چرخ های توپردر سیری تکاملی و به تناسب پیشرفت در فنون ساخت ارابه، بر تعداد پره در چرخ ها افزوده شد و بر استحکام و ظرافت آن بیشتر تﻻش شد. در طی این مسیر تکامل و توسعه، می توانیم بهترین نمونه های ارابه را در نقوش برجسته هخامنشی در پلکان آپادانای تخت جمشید ببینیم. در واقع با این فرضیه که ارتباط دولت-شهرها و یا پادشاهی های هزاره سوم به بعد در تکامل ارابه تا دوره هخامنشی نقش بسزائی داشتند ،در پی آن هستیم به دو سوال زیر جواب داده شود.
-1انواع ارابه را طبقه بندی نموده و کاربرد هر کدام توضیح داده شود؟
-2سیر تحول ارابه از قدیم به جدید در طول هزاره سوم تا پایان دوره هخامنشی چگونه بود ؟
روش تحقیق :
در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای ،آثار هنری تمدنهای مختلف که بصورت هنر حجاری سنگی ، اشیاء دستی مانند مجسمه ها و غیره باقیمانده است بررسی میگردد و تاثیر و تاثرات هنر و فرهنگ تمدنهای مختلف از شکل گیری ارابه های اولیه تا تکامل آن مورد نقد قرار میگیرد. و نیز میزان استفاده از تکنولوژی های امروزه که در راه سبک سازی وسایل نقلیه چرخ دار و نیز افزودن سرعت حرکت وسایل استفاده میشود را در زمان گدشته بررسی میکنیم و نقش هر تمدن را در شکل گیری توسعه این وسیله مورد کنکاش قرار میدهیم.
فصل اول : کاربرد و طبقه بندی ارابه
اختراع ارابه یکی از ابداعات مهم بشری بوده که در راستای رفع نیاز بشر شکل گرفته است. این که چگونه انسان توانست به این سطح از دانش برسد تا بداند با قرار دادن دو چرخ متحرک بر یک محور ثابت می تواند وسیله ای بسازد که موجب سهولت حمل و نقل شود، چندان مشخص نیست، ولی شاید بتوان این پدیده را فرایندی در ادامه پیدایش چرخ سفالگری دانست. به هر تقدیر پیدایش ارابه موجب تحوﻻت زیادی در سطح جوامع شد. این وسیله جدید نه تنها موجب افزایش سرعت حمل و نقل کاﻻها شد بلکه این امکان را نیز فراهم آورد تا حجم بیشتری از کاﻻ را در یک زمان بتوان جا به جا کرد .
بر مبنای نقوش و شواهدی که از ارابه در نقاط مختلف بدست آمده است، می توان ارابه ها را از نظر کارکرد و عملکرد به سه دسته ارابه های جنگی ، ارابه های شکاری و ارابه های باری تقسیم کرد . - 1- 1 ارابه های جنگی : مهمترین وجه مشخصه این دسته از ارابه ها ابزار و یراق جنگی از جمله تیردان است که به آن متصل می شود. این تیردان ها گاهی به صورت تکی و گاهی به صورت جفت - وضربدری - بر دیواره راست بیرون اتاقک ارابه قرار می گرفته است. این ارابه ها دارای دو سرنشین هستند که یک نفر به عنوان راکب ارابه را هدایت می کند و دیگری به عنوان جنگجو و تیرانداز بر روی ارابه قرار می گیرد. ویژگی ارابه های جنگی در این است که می تواند با سرعت تا قلب سپاه دشمن نفوذ کند و با توجه به این که کماندار بر روی ارابه قرار می گیرد، هم دید بهتری نسبت به هدف پیدا می کند.
این ارابه ها اصوﻻً ساده و شامل یک فضای مکعب شکل بر روی محور چرخ هستند که دو نفر بر روی آن قرار می گیرد. با توجه به این که سرعت یکی از ملزومات ارابه های جنگی است، تمامی ارابه های جنگی توسط اسب کشیده می شود. نکته دیگری که در ارتباط با ارابه های جنگی قابل ذکر است این که که معموﻻً دو شخص سوار بر ارابه به صورت ایستاده در ارابه قرار می گیرد.
-1-2 ارابه های شکاری این: دسته از ارابه ها کامﻻً مشابه ارابه های جنگی هستندخصوصاً. از نظر ویژگی های فنی شباهت زیادی به ارابه های جنگی دارند. تنها تفاوتی که میان این دو نوع از ارابه ممکن است مشاهده شود این است که دربرخی نمونه ها، ارابه هایی که در شکار مورد استفاده قرار گرفته اند دارای تزیین هستند
