بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور تعیین قابلیت هضم سرشاخه دو گونه کنار در گوسفند انجام شد. جهت تعیین قابلیت هضم، سرشاخه هر کدام از گونههاي درخت کنار به نسبتهاي 10، 20 و 30 درصد با خوراك پایه - یونجه خشک - مخلوط شده و هر جیره روي 4 رأس گوسفند نر بالغ، با روش جمعآوري مدفوع مورد آزمایش قرار گرفت. تیمارهاي آزمایش شامل 7 جیره شامل: یک جیره شاهد - یونجه - ، 3 جیره حاوي سرشاخه کنار بومی و 3 جیره حاوي سرشاخه کنار هندي در قالب طرح کامل تصادفی بود.
در بین تیمارهاي کنار هندي و بومی، بهترین ضریب قابلیت هضم مواد مغذي را 10 درصد سرشاخه کنار بومی داشت. ضرایب قابلیت هضم - درصد - ماده خشک، ماده آلی، پروتئین خام، دیواره سلولی، دیواره سلولی منهاي همیسلولز و انرژي خام تیمار 10 درصد سرشاخه کنار بومی بهترتیب، 68، 59/1، 49/6، 76/1، 68/1 و 71/7 بهدست آمد. با توجه نتایج این مطالعه و ترکیب شیمیایی و قابلیت هضم هر دو گونه کنار در مقایسه با یونجه، می تواند در جیره روزانه دامهاي مناطق کنارخیز استفاده شود.
کلمات کلیدي: ارزش غذایی، استان بوشهر، سرشاخه کنار بومی، سرشاخه کنار هندي، قابلیت هضم
مقدمه
نتایج بسیاري از مطالعات نشان میدهد که افزودن علوفه درختان به جیره نشخوارکنندگان میتواند کاربرد علوفه خشبی باکیفیت پایین را عمدتاً از طریق تأمین پروتئین میکروبی شکمبه بهبود بخشد. فزون بر این، ارزش غذایی علوفههاي خشبی کمکیفیت و گراسها میتواند بهطور عمده با کمک علوفه درختان بهبود یابد . شرایط خشک و سخت حاکم بر بیشتر زیست بومهاي ایران و محدودبودن گونههاي بومی و سازگار در این مناطق، اهمیت و ارزش گیاهان قانع، مقاوم و پرطراوت را براي ما بیشتر نمایان میسازد. گونههاي گیاهی موجود در خانواده عناب و جنس Ziziphus که مهمترین آنها در مناطق جنوبی کشور به درختان کنار معروف میباشند، در زمره همین گیاهان محسوب میشوند.
درخت کنار، گیاهی مقاوم به خشکی و بومی مناطق رویشی جنوب ایران است. این گونه بومی، از منظرهاي مختلفی از جمله داشتن خواص دارویی، غذایی، اقتصادي، حفاظت خاك و تأثیر بر مسائل زیست بوم منطقه، قابل توجه و بررسی است. لذا توسعه کشت این درخت در مناطق جنوبی کشور توجیهپذیر میباشد برگ کنار، پروتئین خام بیشتر و الیاف خام کمتري نسبت به گیاهان خانواده گندمیان دارد. مصرف ماده خشک، قابلیت هضم و وزن بدن، با مصرف برگ کنار به طور معنیداري افزایش یافت که نشان میدهد.
برگ کنار میتواند بهعنوان مکمل خوراکی، در فصل خشک استفاده شود ترکیب شیمیایی و خوراکی برگ کنار، به طور پراکنده در مناطق و اقلیمهاي متفاوت در دنیا و ایران بررسی شده است. ماده خشک، انرژي خام، پروتئین خام، کلسیم و فسفر شاخ و برگ کنار منطقه پشت پر، راهدار و چنیر - دشتستان، استان بوشهر - را تعیین کردند. نتایج نشان داد که میانگین کل ماده خشک نمونهها 91/6 درصد، انرژي خام کل نمونهها 4441 کالري بر گرم و میانگین کل پروتئین خام آنها برابر 13/9 درصد بود.
در قسمتی از هند و آفریقاي شمالی، برگهاي کنار بهعنوان خوراك گوسفند و بز استفاده میشوند. قابلیت بکارگیري برگ کنار به عنوان یک مکمل پروتئینی به جیرههاي با کیفیت پایین براي نشخوارکنندگان را و بررسی و ترکیب شیمیایی، قابلیت هضم، کل ترکیبات فنلی و تاننهاي - متراکم و قابل هیدرولیز - آن را تعیین کردند. نتایج نشان داد که برگ کنار، میتواند به عنوان منبع تأمین پروتئین همراه گیاهان فقیر، در تغذیه نشخوارکنندگان استفاده شود.
گزارش کردند که در زمان قحطی، برگهاي کنار هندي منبع مهم غذایی در نیجریه هستند. زیرا آنها منبع مهمی از اسیدهاي چرب ضروري همچون لینولئیک اسید و چند ماده معدنی مثل آهن، کلسیم، منیزیم و روي هستند. در اواخر فصل پاییز - پس از اتمام علوفه مراتع - ، درختان کنار عامل مهمی در حفظ بقاي دامهاي مناطق کنارخیز تا شروع فصل بهار هستند. نتایج مطالعات نشان داد که برگهاي کنار، میتوانند بخشی از کمبود پروتئین و مواد غذایی را در خلال فصل خشک، براي تکمیل علوفه کم کیفیت چرا شده به وسیله بزها، تأمین کنند .
طی تحقیقات انجام شده، برگها و سرشاخههاي بیشتر گونههاي کنار به صورت علوفه، سرشار از مواد غذایی بوده که بهدلیل مقادیر بالاي پروتئین خام در ماده خشک، این گیاهان منبع مهمی از نیتروژن براي حیوانات هستند و عملکرد بزهاي تغذیه شده با سطوح صفر، 10، 15 و 20 درصد برگ کنار را بررسی نمودند. نتایج نشان داد که بزهاي تغذیه شده با 15 درصد برگ کنار، وزن نهایی، میانگین افزایش وزن روزانه، میانگین ماده خشک مصرفی روزانه، ماده خشک مصرفی و ضریب تبدیل غذایی بالاتري نسبت به سایر تیمارها داشتند.
سرشاخه بعضی از گونههاي درختان به ویژه درخت کنار، به دلیل میزان بالاي پروتئین خام، قابلیت هضم زیاد و قابلیت عبور پروتئین، به عنوان بخشی از جیره غذایی مورد استفاده قرار گرفته و هزینه خوراك را کاهش میدهد اثر استفاده از سطوح مختلف کنار هندي را بر قابلیت هضم و عملکرد برههاي نر پرواري بررسی کردند. جیرههاي تنظیم شده داراي مقادیر صفر، 10، 20 و 30 درصد برگ کنار در ماده خشک بود.
نتایج نشان داد که بیشترین درصد ضرایب قابلیت هضم ماده خشک، ماده آلی، پروتئین خام، دیواره سلولی و دیواره سلولی منهاي همیسلولز در تیمار با 10 درصد برگ کنار و کمترین در تیمار با 20 درصد برگ کنار بهدست آمد. معمولاً برگهاي بوته و درختان، داراي هر دو گونه تانن است. هنگامی که تاننهاي متراکم در سرشاخه لگومها وجود داشته باشد شاید اثر معکوس در گوسفندان دیده شود تاننها ظرفیت تشکیل کمپلکسهاي برگشتپذیر یا برگشتناپذیر با پروتئینها - عمدتاً - ، پلیساکاریدها - سلولز، همیسلولز، پکتین - ، آلکالوئیدها، نوکلئیک اسیدها و مواد معدنی را دارا هستند.
هر چند میزان تانن - صفر تا دو درصد جیره - براي مصرف حیوانات مضر نیست بیان کرد که به نظر میرسد ترکیبات فنولیک یک جزء عمده در استفاده از بوتههاي لگومی و درختان بهعنوان خوراك دام بهعلت اثر بر مصرف خوراك، گوارشپذیري و متابولیزم دام است. تاننها براي نشخوارکنندگان هم میتوانند مفید و هم زیانآور باشند و به میزان مصرف آن و وزن مولکولی و ساختمان ترکیبات بر فیزیولوژي گونه مصرف کننده، بستگی دارد .
مشخص شده که مصرف گونههاي گیاهی با میزان تاننهاي متراکم بالا - معمولاً بیش از 50 گرم در کیلوگرم ماده خشک - بهطور معنیداري مصرف اختیاري خوراك را کاهش میدهد، در حالیکه مصرف کم یا متوسط - زیر 50 گرم در کیلوگرم ماده خشک - بهنظر میرسد که آن را تحت تأثیر قرار نمیدهد . ممکن است میزان بالاي تانن به طور غیرمستقیم فعالیت شکمبه را بهوسیله کاهش سطح آمونیاك شکمبه از طریق کاهش تجزیه پروتئین در شکمبه تحت تأثیر قرار دهد و گوارش پذیري فیبر را کاهش دهد .
در برگ کنار، مقداري تانن وجود دارد که میتواند پروتئین جیره غذایی را به صورت نامحلول درآورده و تجزیهپذیري آن را کاهش دهد بهطور کلی مصرف زیاد تانن اثر منفی آشکاري بر تولیدات دارد؛ دسترسی موادغذایی بهعلت تشکیل کمپلکسهایی بین تاننها و چندین نوع از ماکرومولکولها کاهش مییابد و مصرف اختیاري خوراك و قابلیت هضم کاهش یافته و فیزیولوژي گوارش دام تحت تاثیر قرار میگیرد . هدف از انجام این پژوهش، تعیین قابلیت هضم سرشاخه دو گونه درخت کنار - بومی و هندي - و مقایسه ارزش غذایی آنها با یونجه بهعنوان علوفه شاخص بود.
جمعآوري نمونهها و تعیین ترکیب شیمیایی
ابتدا از یک قطعه زمین با پوششی از درختان کنار بر اساس روش تصادفی منظم، از سرشاخهها نمونهبرداري شد. نمونههاي برداشتشده پس از خشکشدن خرد شده و به صورت کوپه آماده شده و از قسمتهاي مختلف آن نمونهبرداري به عمل آمد به نحوي که براي هر گونه 4 نمونه اصلی بهدست آمد. ترکیب شیمیایی نمونه ها شامل: ماده خشک، پروتئین خام، خاکستر خام، چربی خام، انرژي خام، طبق روشهاي متداول و استاندارد آزمایشگاهی با رو ش و دیواره سلولی و دیواره سلولی بدون همیسلولز طبق روش ندازهگیري شد. مقدار تانن طبق روش Makkar و همکاران با استفاده از تفاوت میان ترکیبات فنولیک قبل و بعد از برداشت تانن به روش جذب بر روي پلی وینیل پرولیدون نامحلول به دست آمد.
آزمایش تعیین قابلیت هضم
جهت تعیین قابلیت هضم، سرشاخه هر یک از گونههاي درخت کنار به نسبتهاي 10، 20 و 30 درصد با خوراك پایه - یونجه خشک - مخلوط شده و در تغذیه گوسفند نر بالغ مورد آزمایش قرار گرفت. بنابراین در کل 7 جیره آزمایشی شامل یک جیره شاهد - یونجه - و 3 جیره حاوي سرشاخه کنار از هر یک از گونههاي مورد نظر تهیه شد براي تعیین قابلیت هضم هر کدام از سرشاخههاي کنار، ابتدا در یک آزمایش جداگانه، یونجه به تنهایی مورد استفاده دامها قرار گرفت و سپس یونجه به همراه سطوح مختلف - نسبتهاي 10، 20 و 30 درصد - هر یک از سرشاخههاي کنار مورد نظر، به دامها داده شد تا قابلیت هضم سرشاخههاي کنار و یونجه روي هم بهدست آید.
- روش تفاضل - . هر جیره روي 4 رأس گوسفند بالغ - عربی - با وزن 45 ± 1/5 کیلوگرم و سن تقریبی 2 سال به طور چرخشی به مدت 3 هفته - دو هفته دوره عادتپذیري و یک هفته جمعآوري مدفوع - مورد آزمایش قرار گرفت. دامها در مدت آزمایش، در قفسهاي متابولیکی انفرادي فلزي به ابعاد 100 50 سانتیمتري نگهداري شدند. در طول هفته جمعآوري، هر روز از هر جیره نمونهبرداري شده و مدفوع هر دام نیز بهطور جداگانه قبل از خوراك دادن صبح جمعآوري و توزین شد.
