بخشی از مقاله
چکیده
عناب به دلیل خواص کمنظیر دارویی و مصارف متنوع دیگر، از نظر اقتصادی جایگاه ویژهای را در میان محصولات کشاورزی خراسان جنوبی به خود اختصاص داده است و کشت و کار آن سهم عمده ای از اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در خراسان جنوبی را به خود اختصاص داده است. امروزه امرار معاش هزاران نفر از خانوارهای مناطق روستایی خراسان جنوبی به تولید عناب وابسته است. یکی از عوامل زیان آور در کشت و کار عناب، آفت مگس میوه می باشد.
لاروهای این آفت از بافت میوه تغذیه و باعث ریزش میوه می گردد. تحقیقاتی در خصوص مواد جلب کننده و دورکننده، دشمنان طبیعی، ارقام مقاوم و زیست شناسی برای کنترل این آفت انجام شده است. یکی از مهمترین روشهای مدیریت این آفت، شناسایی و ایجاد ارقام مقاوم یا متحمل به این آفت است. در این خصوص تجربیات مرتبط با خصوصیات فیزیکوشیمیایی ارقام و سطح مقاومت به مگس میوه عناب بررسی شده است.
مقدمه
عناب، یک گیاه دارویی مهم است که با قدمت کشت بیش از 7000 سال در چین کشت میشده است. در ایران به طور عمده در استان خراسان جنوبی، اصفهان، گلستان، مازندران، فارس، یزد، همدان و قزوین کشت می شود. عناب درختی بسیار کم توقع، مقاوم به شوری و خشکی و عوامل اقلیمی است. تا مدتها از میوه عناب صرفا به عنوان آجیل استفاده می شد. شناخت خواص کم نظیر دارویی باعث شد که از نظر اقتصادی جایگاه ویژه ای را در میان محصولات کشاورزی خراسان جنوبی به خود اختصاص دهد.
با پتانسیلهای اکولوژیکی و گیاهشناسی خاص این درخت کم نظیر، آشنایی با خواص دارویی و رونق تجارت آن می توان گفت سهم عمده ای از اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در خراسان جنوبی را به خود اختصاص داده است. امروزه امرار معاش هزاران نفر از خانوارهای مناطق روستایی خراسان جنوبی به تولید عناب وابسته است]عباسی و همکاران، .[1391 یکی از عوامل زیان آور در کشت و کار عناب، آفت مگس میوه عناب - - Carpomyia vesuviana Costa می باشد. لاروهای این آفت از بافت میوه تغذیه - شکل - 1 و باعث ریزش میوه می گردد.
برای کنترل این آفات در حال حاضر بیشتر از سموم شیمیایی فسفره استفاده میشود. همچنین تحقیقاتی در خصوص مواد جلب کننده و دورکننده، دشمنان طبیعی، ارقام مقاوم و زیست شناسی این آفت انجام شده است]امینی و همکاران، ][1393 توکلی کرقند و محمودی، .[1392 کنترل این آفت، با اتخاذ رویکردهای مناسب در قالب یک برنامه جامع مدیریتی امکان پذیر است. یکی از این رویکردها، شناسایی و ایجاد ارقام مقاوم یا متحمل به مگس میوه عناب است.
کنترل با آفت کشها
کنترل مگسهای میوه و از جمله مگس میوه عناب، به روش شیمیایی همواره یکی از اولین اقدامات کنترلی توسط بهره برداران و کشاورزان بوده است. تعدادی از محققین در این راستا تحقیقات پراکنده ای روی سموم فسفره آلی و سموم کم خطرتر و روش های تلفیقی انجام داده اندMahmood et al., 1995 .Alam et al., 1999 ] ،Singh et al., 2000، Abbasi et al., 1994، Gyi et al., 2003، Enzo et al., 2006، Joubert et al., 2004 و .[Mohamed et al., 2007 اما باید توجه داشت که استفاده از آفت کشها برای کنترل مگسهای میوه محدودیتهایی دارد. از جمله اینکه برای گونه های مختلف مگسها قابل توصیه نیست و از طرفی ممکن است خطرات زیست محیطی داشته باشد.[Muhammad, 2015] استفاده نامطلوب و گسترده از آفت کشها برای کنترل مگسهای میوه ممکن است باعث ایجاد جمعیتهای مقاوم و اثرات بد زیست محیطی و تحمیل هزینه های سنگین اقتصادی شود.[Muhammad, 2015]
منابع مقاومت
میوه عناب بر اساس گونه و رقم، ویژگیهای مرفولوژیک و فیزیولوژیک متفاوتی دارد - شکل . - 2 مقاومت ارقام و گونههای مختلف کنار نیز به مگس میوه متفاوت بوده است. در چارچوب مدیریت تلفیقی آفات - - IPM، مقاومت ارقام میزبان، می تواند به عنوان یک روش موثر، کم هزینه، پایدار و بدون هیچ گونه خطرات زیست محیطی[Karuppaiah, 2014] به کنترل آفت کمک کند. پیشرفتها در مسیر معرفی ارقام مقاوم، به دلیل برخی محدودیت ها مانند موانع تلاقی، وراثت صفات مفید و برجسته و دسترسی کم به منابع مقاومت به خوبی محقق نشده است. استفاده از ابزارهای بیوتکنولوژی برای انتقال ژن مقاومت از ژنوتیپ های منبع به ژنوتیپ های کشت شده می تواند گزینه خوبی باشد.[Karuppaiah, 2014]
این آفت علاوه بر عناب - Ziziphus jujube Mill - به کنار Ziziphus spina Christ و سایر گونه های جنس Ziziphus مانند Z. mauritiana ، Z. nummularia ، Z. rotundifolius و Z. sativus از خانواده Rhamnaceae خسارت میزند - . - Norrbom, 2002 بررسی پراکنش، دشمنان طبیعی و زیست شناسی C. vesuviana در منطقه تورپان1 چین نیز نشان داده است که این آفت تمامی رقمهای عناب شامل رقمهای وحشی را مورد حمله قرار میدهدYong et ] .[al., 2009 خسارت وارد شده به گونه های مختلف جنس Ziziphus در هندوستان بین 10/4 و 47 درصد ذکر شده است .
[Agrawal and Mathur, 1991] مقاومت 8 رقم کنار - Ziziphus mauritiana - نسبت به مگس میوه در پنجاب هندوستان بررسی شده و نتایج نشان داده است که بیشترین درصد آلودگی روی میوههای رقم Umran با 30/5 درصد و کمترین روی رقمهای Illaichi و Nazuk به ترتیب 7/16 و 7/66 درصد بوده است.[Arora et al., 2001] در پژوهش دیگری به بررسی مقاومت 11 ژنوتیپ جنس Ziziphus نسبت به C. vesuviana در منطقه جوبنر هندوستان پرداخته شده است. بعضی از ارقام از نظر میزان آلودگی و عملکرد محصول با یکدیگر متفاوت بودند.[Pareek and Dhaka, 2003]
با این حال، تلاشهای زیادی برای شناسایی و ایجاد ارقام مقاوم به خصوص در هند شده است - جدول . - 1 در این راستا ارقام Sanatur-1، Safeda selection، Illachihi، Chinese، Mirchia، Zg-3، Umran و Tikidi همچنین ارقام Cv، Chhuhara جزو ارقام مقاوم شناخته شده اند . مطابق بررسیهای Premanick و همکاران[ 2005 ]، رقم Tikidi یک رقم صد درصد مقاوم به مگس میوه عناب معرفی شده است. تلاشهای [1996] Faroda برای تلاقی بین دو رقم - Seb x Tikidi - منجر به تولید نسل F1 با مقاومت 90٪ ولی کیفیت ضعیف میوه شد. در این تحقیق بک کراس 1 نشان دهنده مقاومت 87 تا 90٪ و ویژگی های میوه مطلوب بود.
شکل-2 تفاوت مرفولوژیک برخی از ارقام عناب
عوامل فیزیکی، بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی از عوامل مهمی هستند که در آلودگی عناب هندی - - Ziziphus mauritiana به مگس میوهی عناب نقش دارند. تحقیقاتی که در این زمینه در ایالت راجاستان هند انجام گرفته، نشان داده است که اندازه میوه، وزن میوه و نسبت پالپ-هسته با آلودگی همبستگی مثبتی داشته است. رقمهای دارای میوه گرد آلودگی بیشتری دارند. اندازهی سطح میوه تاثیری در شدت آلودگی به مگس میوه نداشت.