بخشی از مقاله
چکیده
زبان عربی توسعه و گسررش خود را در قواعد، لغت، آواشناسی و دیگر فنون پس از قرآن کریم مدیون دانشمندان ایرانی است. ابوسعید حسن عبداهلل مرزبان سررافی یکی از مهنن دانشمندان است که در بندر سرراف پا به عرصه جهان گذاشت و نقش بسیار مهمی را در بسط و گسررش زبان عربی ایفا نمود، هرچند شهرت وی به سبب رشحی که بر کتاب سیبویه نگاشته است بیشرر در نحو است ولی با مراجعه به واژه‌نامه‌های مهم زبان عربی در می‌یابیم که در بسیاری از مواد لغوی به اظهار نظر سررافی به عنوان یکی از منابع و مآخذ معترر در معانی کلاات عربی استشهاد شده است. از آنجا که کتاب لغت مستقلی از وی به جا نامنده است این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی-حتلیلی و با مراجعه به اهم کتب لغت به تبینن جایگاه وی در بنن اهل لغت بپردازد. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که اغلب کتب لغت قدیم و جدید به نظرات سررافی استناد کرده‌اند و او در علم لغت شناسی صاحب نظر بوده است. هرچند که برخی از اهل لغت گاهی نظرات او را نقد کرده‌اند ولی توجه آهنا به نظرات وی حاکی از امهیت او در میان اهل لغت است.
واژگان کلیدی: زبان عربی، لغت شناسی، معاجم عربی، ابوسعید سریافی.
مقدمه
با نگاهی به تاریخ زبان عربی از صدر اساام تاکنون در می‌یابیم که ایرانیان در بسط و توسعه علوم مختلف این زبان نقش به سزایی داشته‌اند، سیبویه شیرازی نخستین فردی است که با تالیف اثر ارزشمند خود به نام «الکتاب» قواعد دستور زبان عربی را تدوین کرد و پس از او دانشمندان زیادی شرح‌های فراوانی بر کتاب او نوشتند و حتی دیگران که بعدها به طور مستقل آثاری در علوم مختلف زبان عربی خلق کردند از استناد به آراء او بی‌نیاز نبوده‌اند، بر این اساس می‌توان گفت، زبان عربی توسعه و گسترش خود را در قواعد، لغت، آواشناسی و دیگر فنون پس از قرآن کریم مدیون دانشمندان ایرانی است.
از آنجا که زبان عربی زبان قرآن و اساام است، مسلمانان بدون تعصب قومیتی در مسائل صرفی، نحوی و لغوی آن بسیار کوشیده‌اند. در پی فتوحات مسلمانان و رواج اساام و قرآن در خارج از شبه جزیره عربستان زبان عربی به میان مردمان غیر عربی منتقل شد، بر این اساس نیاز به تدوین کتب لغت آشکار گشت و از قرن‌های نخستین، زبان شناسان و به عبارت دیگر لغویان زبان عربی به آفرینش واژه نامه‌ها پرداختند و این امر در قرن‌های بعدی گسترش یافت تا به تدوین لغت نامه‌های بسیاری انجامید.
مؤلفان این واژه‌نامه‌ها به سبب توثیق آثار و جلب اعتماد بیشتر مخاطبان خود در آثارشان به اظهار نظر بزرگان، دانشمندان و صاحب نظران زبان عربی به عنوان منابع و مآخذ معتبر در معانی کلمات عربی استشهاد کرده‌اند، از جمله این دانشمندان ابوسعید سیرافی است که در بسیاری از کتب لغت به اظهار نظر وی در تبیین معانی کلمات عربی استناد شده است که این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به اهم کتب لغت به تبیین جایگاه وی در بین اهل لغت بپردازد.
ابو سعید سیرافی
قرن چهارم هجری قمری، عصر طالیی تمدن و فرهنگ اساامی نام گرفته است در این قرن شرایطی ایجاد شد تا این که دانشمندان زبده و داری فکر و اندیشه توانستند با ایجاد حلقه‌های درس و ایجاد مراکز علمی به تربیت وپرورش جوانان مشتاق علم بپردازند سیراف در این عصر یکی از مراکزی بود که دانشمندان زیادی در آنجا ظهور کردند؛ ابوسعید سیرافی معروف به قاضی ابوسعید سیرافی یکی از همین دانشمندان است؛ وی معروف به عالمة الزمان و شیخ المشایخ و از اندیشمندان بزرگ سیراف بود.پدرش از زرتشیان بود و نامش در ابتدا بهداد بود که اساام آورد و فرزندش ابو سعید وی را عبداهلل نام نهاد - القفطی، - 348/1 :1986
ابن ندیم در کتاب معروف خود به نام «الفهرست» در باره او به نقل از فرزندش شیخ ابو محمد که او خود نیز از دانشمندان سیراف بود، می‌نویسد: پدرم ابو سعید حسن بن عبداهلل‌بن مرزبان؛ از مردم فارس در سیراف به دنیا آمد و همانجا شروع به تحصیل علم نمود و بیست سال نداشت که به عمان رفت و در فقه به پایه اجتهاد رسید و باز به سیراف برگشت و از آنجا به عسکر رفت و مدتی در آنجا اقامت نمود و محمدبن عمر صیمری متکلم را مالقات کرده و او وی را بر تمام اصحابش مقدم می‌داشت و برتری می‌داد. - ابن ندیم، 1381ش: - 106
وی در حالی به اوج شهرت و اعتبار رسید که نامداران عرصه علم و دانش او را از هر سو احاطه کرده بودند. سیرافی عمر با برکت خود را صرف تعلیم و تالیف کتاب های فراوان و ارزشمند در علوم گوناگون نمود و به عنوان دانشمندی ایرانی از چهره های ماندگار این عصر شد. سیوطی در کتاب «بغیة الوعاة» به نقل از ابو حیان توحیدی می‌نویسد: بسیاری از علوم را فرا گرفت و در اخااق و دین میانه رو بود. - السیوطی، - 508/1 :1979وی در سال 280 هجری در سیراف به دنیا آمد، پس از سال 310 هجری به بغداد رفت لغت شناسی را به نزد ابن درید آموخت و در ماه رجب سال 368 هجری وفات یافت. - عمر فروخ، - 515 /2 :1985 و او را پس از نماز عصر در قبرستان خیزران دفن کردند - القفطی، - 349/1 :1986
وی آثار زیادی را تالیف کرده است که برخی از آنها موجود و برخی دیگر مفقود شده است. آثار برجامانده از وی عبارت است از: -1 اخبار النحویین البصریین -2 شرح کتاب سیبویه -3 ضرورة الشعر. -4 شرح مقصوره ابن درید. -5 رساله ادغام القراء. و آثار مفقود شده او عبارت‌اند از: -1 المدخل الی کتاب سیبویه. -2 کتاب جزیرة العرب. -3 الوقف و االبتدا -4 الفات الوصل و القطع
