بخشی از مقاله
چکیده
در عصر جاهلیت واژگان با معنای متفاوتی استعمال می شدند و این واژگان در عهد الرسول - ص - به قرآن وارد شدند زیراکه قرآن به زبان مردم آن زمان نازل شده است و به همین جهت پیامبر با زبان خود آن مردم با آنها به گفتگو می پرداخته است پس بخش اعظم قرآن شامل گفتگوهای پیامبر با همین مردم است و مخاطبان اولیه ی او مشرکین مکه و بازماندگان عرب دوران جاهلیت بوده اند و فرهنگ و ادبیاتشان همان فرهنگ و ادبیات آن دوره بوده است.
از این رو برای فهمیدن قرآن تنها مراجعه به کتب لغت و معجم و بلاغت کافی نیست و ما برای فهم قرآن و واژگانش نیازمندیم که با ادبیات عرب وبه ویژه شعر جاهلی آشنایی داشته باشیم تا بتوانیم معنای آن را بفهمیم. نویسنده در این مقاله بر روش نقلی –تحلیلی تکیه نموده است. در این مقاله سعی شده است که به بررسی برخی واژگان قرآنی ومفهوم آن در قرآن وشعر جاهلی پرداخته و به بررسی تفاوت بلاغت قرآنی و جاهلی پرداخته و با تطبیق و بررسی انها جایگاه شعر جاهلی را در قرآن بررسی بنماییم. ودر این مقاله مشخص میشود که شعر جاهلی در فهم واژگان قرآنی جایگاه ویژه ای دارند زیراکه قرآن به زبان آنها نازل شده است و برای فهم واژگان قرآن باید به شعر وادب جاهلی آگاهی داشته باشیم در غیر این صورت دچار ابهام خواهیم شد..
مقدمه
از آنجایی که قرآن به زبان اعراب نازل گشته است و بخش عظیمی از این کتاب شامل سخنان و سوال جواب هایی بین حضرت رسول - ص - و مشرکین بوده است و از آنجایی که مردم مکه همان بازماندگان دوران جاهلیت بوده اند پس ادبیاتشان و شعرشان وبلاغت وفصاحتشان طبیعتا همانی است که در زمان جاهلیت بوده است و این فصاحت وبلاغت در طول تاریخ بشر رشد نموده و پیشرفت کرده است و الفاظ و کلمات دارای معنای متعددی شده است و قرآن نیز مطابق با همین ذوق و سلیقه نازل شده است تا راحت تر مورد پذیرش قرار گیرد، زیراکه مردمان آن زمان به ادبیات و فصاحت وبلاغت بسیار اهمیت میدادند و قرآن نیز به گونه ای نازل شده است که مورد استقبال آنان قرار گیرد و هر کلمه از آن دارای بار معنایی بسیاری باشد.
پس بدون شک واژگان قرآنی از دل همین مردم بیرون کشیده شده است و برای شناخت و فهم آن نیازمندیم که ادبیات جاهلی را بشناسیم و با واژگان آن ها آشنا شویم وقبل از اسلام ودر عصر جاهلیت، واژگانی که از نظر فصاحت و بلاغت دارای بار معنایی بیشتری بود مطمح نظر شاعران جاهلی قرار میگرفت یعنی آنها از واژگانی استفاده میکردند که دارای معنای متعددی بودند از این رو در تفحص و بحث درباره ی واژگان قرآنی نیازمند به فهم متون وشعر جاهلی هستیم و از این رو، از اوائل اسلام عده ای از مسلمین که عمدتا ایرانی الاصل و ساکن بصره یا کوفه شده بودند، برای اثبات اعجاز قرآن وبرای فهم معنای واژه هایی که دارای معنای متعددی بودند دست به تدوین معجم و فرهنگ لغت زدند تا از این طریق واژگان را با معنای متفاوت آن ضبط و ثبت کنند و برخی نیز برای جمع لغات عرب به بادیه رفتند و به زندگی با عرب بادیه خوی کردند تا بتوانند الفاظ و لغت را از دل این مردمی که زبانشان دست نخورده باقی مانده بود بیرون بکشند . و استشهاد علمای ادبیات عرب برای اثبات و توضیحقواعد لغت عرب، به اشعار عربِ پیش از اسلام،به خصوص مُعلّقات سبع یا عشر و گنجانیدن بخشی از آن اشعار در کتب ادبیات عرب که در حوزه های علمیه تدریس می شود،به همین منظور بوده که خواسته اند با تنظیم و تدوین ادبیاتعربِ دوره جاهلیت، زمینه فهم و درک بهتر قرآن را فراهم سازند.
صحابه در تفسیر آیات قرآن از اشعار جاهلی بهره میبردند و زبان قرآن را در شعر و خطبه ها وضرب المثل های شعر جاهلی می جستند زیراکه یکی از مصادر مهمی که مفسر می تواند در فهم معانی الفاظ وکلمات قرآن از آن بهره بگیرد، لغت وشعر وادبیات عرب است . قرآن به زبان عربی مبین وبراساس لغات عرب، بر مردمی نازل شد که خود ذوق شعری خاص و دارای فصاحت وبلاغتی خاصی بودند و طبیعتا از کلماتی با بار معنایی بالایی استفاده می نموده اند و در این باره شهره ی عام وخاص بودند.
در بازار، گردهمایی ومحافل ادبی تشکیل می دادند وبه قرائت برترین شعرهای خود با لغات و الفاظ شیوا و رسا می پرداختند . قرآن در چنین فضایی و بر چنین مردمی نازل شد.پس طبیعی است که برای فهم آن نیازمند آشنایی با لغت و زبان همان مردم هستیم.همانطور که ابن عباس میگوید:» شعر دیوان عرب است و هرگاه حرفی از قرآن- که خداوند به زبان عرب نازل کرده است- بر ما پنهان ماند، به دیوان آن مراجعه میکنیم - ابن رشیق،1981، ص. - 30 و یا میگفت: » اگر درباره واژگان غریب قرآن از من می پرسید آن را در شعر بجویید که شعر دیوان عرب است - « سیوطی، 1996، ص . - 382
