مقاله کتاب شناسی ابوسعید ابوالخیر

بخشی از مقاله

چکيده
ابوسعيد ابوالخير(٣٥٧-٤٤٠ ق ) عارف نام آور و پرآوازة ايراني چنان تأثيري بر انديشۀ صوفيان و شاعران پس از خود گذاشت که از قرن پنجم به بعد نام و ياد و حکاياتش در کتاب ها و دواوين شعري بر سر زبان ها افتاد. او انديشه هايي مثل ملامتيه داشت و ترک ريا و نفي تکبر از اصول مسلک عرفانياش به حساب ميآمد. نظر به شهرت و شخصيت اين بزرگ مرد ايجاب کرد که يک کتاب شناسي از وي ارائه بدهم و آثاري که مربوط به او هستند و دربارة افکار، احوال و طريقتش نوشته شده اند را در اين مقاله بياورم تا براي پژوهشگران سودمند افتد. در اين کتاب شناسي اسامي اشخاص به ترتيب الفبايي تنظيم شده تا دسترسي به آن به سهولت انجام گيرد.
کليدواژه : ابوسعيد ابوالخير، کتاب شناسي، کتب ، مقالات ، پايان نامه و رساله
١.درآمد
شيخ ابوسعيد ابوالخير در ٣٥٧ قمري در ميهنۀ خراسان که امروز در خاک ترکمنستان قرار دارد متولد شد. (رک. شفيعي کدکني، ١٣٨١ مقدمه : شصت و پنج ). او پس از آموختن مبادي علومي همچون فقه و حديث و کلام ، (همان . سي- سي دو). در خود داعيۀ تصوف ديد و آستين به دست يکي از عرفاي شوريده ، به نام لقمان سرخسي داد. لقمان وي را به نزد شيخ ابوالفضل سرخسي برد و ابوسعيد نزد او مشرف به فقر شد. (رک. محمد منور، ١٣٨١: ٢٤-٢٦). او پس از آن به مجاهده و رياضت پرداخت (همان . ٢٧-٣٢) و مراتب احوال را دريافت و به مقامات بالاي عرفاني دست يافت . در اين مدت به مصاحبت مشايخ بزرگي مثل ابوعبدالرحمن سلمي (همان . ٣٢) و ابوالعباس قصاب آملي (همان . ٣٨ و ٤٤) رسيد. پس از آن که از تلوين و دورنگي به مرحلۀ تمکين و يکرنگي رسيد مدت اندکي در ميهنه اقامت کرد و سپس به نيشابور رفت و در کوي عدني کويان در خانقاه بوعلي طرسوسي فرود آمد. (نک . همان . ٦١). ابوسعيد اولين کسي بود که اصول و قواعد خاصي را براي خانقاهيان وضع کرد (رک. ماير، ١٣٧٨: ٣٥٦). همچنين (نک . شفيعي کدکني، ١٣٨١ مقدمه : صد و سي و سه تا صد و سي هفت ). و در اندک مدت مريدان فراواني در حلقۀ ارادت او گردآمدند. (رک. محمدبن منور، ١٣٨١: ٦٢).
و بزرگاني چون حسن مودب و ابوعلي فارمدي نزد وي کسب فيض کردند. رفتار و سخنان خارق العاده و کرامات و پيش گوييهاي ابوسعيد در نيشابور سبب پيدايي بدخواهان و دشمناني نيز شد. از مشايخ معاصرش ، ابوالحسن خرقاني با وي روابط حسنه اي داشت و حتي چند روز با وي به خلوت نشست . اما عده اي از صوفيان نامدار که بيشتر در قلمرو شريعت گام برميداشتند و تاب برخي رفتارهاي رندانۀ وي را نداشتند به مخالفت با او برخاستند. از جملۀ آنها يکي ابوالقاسم قشيري است که هيچ نامي از ابوسعيد در رسالۀ خود نياورده و ديگر خواجه عبدالله انصاري و شيخ عبدالله باکويۀ شيرازي معروف به باباکوهي بودند. ابوسعيد پس از عمري مجاهدت و کوشش در احياي اخلاق و عرفان و انسانيت سرانجام در ٤٤٠ هجري قمري وفات يافت . (نک . شفيعي کدکني، ١٣٨١ مقدمه / بيست و هشت ). و بنا به وصيت خويش در ميهنه دفن شد. اقوال عارفانۀ فراواني از او در دست است که در دو کتاب ثبت و ضبط شده اند. نخست کتاب «حالات و سخنان » تأليف جمال - الدين ابوروح لطف الله که به اختصار نوشته شده است و پس از آن کتاب ارزشمند اسرارالتوحيد تصنيف محمدبن منور.
اين هر دو از نوادگان ابوسعيد بوده اند. بيشتر حکايات و روايات اخلاقي و عرفاني ابوسعيد در اسرارالتوحيد ذکر شده است .
اين اثر بهترين و جامع ترين کتاب دربارة احوال و اقوال شيخ ابوسعيد است و هميشه در ميان کتب ادبيات فارسي مورد توجه و توغل قرار گرفته است . محمد بن منور کتاب عموزادة خود لطف الله را اساس و مأخذ اسرارالتوحيد قرار داد و آن را با اخبار و روايات جديد تا شش برابر حجم آن گسترش داد. (رک. ماير،١٣٧٨: ٢٦).
ذکر يک نکته در باب ابوسعيد لازم آمد و آن رباعي حورائيه اي است که ابوسعيد براي شفاي استاد بوصالح روي کاغذ نوشت و بر بالين وي نهادند تا او بهبود حاصل کرد. (نک . محمد منور،١٣٨١: ٢٧٥). شهرت اين حورائيه و محبوبيت آن نزد عرفا به قدري زياد شد که تعدادي از بزرگان صوفيان پس از آن به نوشتن شرح و تأويل براي آن رباعي پرداختند. از آن جمله شرح حورائيه عبدالله برزش آبادي است که ژوکوفسکي آن را در چاپ خود ضميمۀ کتاب اسرارالتوحيد قرار داده است . در اين کتاب شناسي چون خود ابوسعيد و تعاليم وي مورد نظر بوده است ، از ذکر شروح رباعي حورائيه صرف نظر شده است . حکايت هاي دلنشين و پرمحتواي اخلاقي در اسرارالتوحيد باعث شهرت فراوان اين اثر شد و صيت آن تا اروپا و آمريکا نيز زبان زد اهل تحقيق و عرفان گشت . تا جايي که امروزه اين اثر به زبان هاي عربي، انگليسي، روسي، فرانسوي و زبان هاي ديگر ترجمه شده است . مثلا خواکين روديگز اسرارالتوحيد را به زبان اسپانيايي ترجمه و در انتشارات ماندلا به چاپ رساند. همچنين ترجمۀ بوسنيايي اين کتاب توسط درکيچ منتشر شد. علاوه بر اين ترجمۀ گزيده اي از اشعار منسوب به ابوسعيد ابوالخير تحت عنوان «هيچ کس بن هيچ کس » «No body son of No body» در غرب به چاپ رسيده است .
در اين مقاله نخست به کتاب هايي که دربارة ابوسعيد نوشته شده اند پرداخته ام . ابتدا کتاب هاي مستقل و سپس کتب منسوب به او و همچنين تاريخ و تذکره که بحثي در باب زندگي و مقامات او دارند را ياد کرده ام . در وهلۀ دوم مقاله ها را آورده ام .
هم مقالاتي که در مجلات به چاپ رسيده اند و هم مقاله هاي مدخلي که در دانشنامه ها به شرح زندگاني ابوسعيد پرداخته اند.
در مرحلۀ سوم هر چه پايان نامه و رساله که دربارة وي تنظيم و دفاع شده است را ذکر کرده و اگر طرح پژوهشي يا گفتاري پراکنده راجع به او موجود بوده است نيز در آخر کار نقل کرده ام .
٢. کتاب ها
٢-١. کتب مستقل
- ابوروح لطف الله ، جمال الدين .(١٣٧١). حالات و سخنان ابوسعيد ابوالخير. مقدمه ، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي کدکني. چ سوم . تهران : آگاه .
- ____.(١٣٤٩). حالات و سخنان شيخ ابوسعيد ابوالخير ميهني. به کوشش ايرج افشار. تهران : فروغي.
- ____.(١٨٩٩م ). حالات و سخنان شيخ ابوسعيد فضل الله بن ابيالخير الميهني. به سعي و اهتمام والنتين ژوکوفسکي.
پطرزبورغ : مطبع الياس ميرزا و شرکا.
- اصفهاني، فرزانه .(١٣٨٨). انديشه هاي زرين ابوسعيد ابوالخير. تهران : بديهه / ليوسا.
- اي زوکا، پاتو استورانو.(١٣٨٠). گزيده اسرارالتوحيد[روسي]. ترجمه رحيم مسلمانيان قبادياني و منيژه رحيم زاده . تهران : الهدي.
- بابايي، محسن .(١٣٩١). بوي دل خوشي: گزيده اسرارالتوحيد. تهران : معين .
- بهشتي، محمد.(١٣٩٤). ابوسعيد ابوالخير. به مقدمه امير اسماعيل آذر و خوشنويسي ايوب محمدي. مشهد: همسايه آفتاب .
- پارساي، کيومرث .(١٣٨٦). ابوسعيد ابوالخير. تهران : نشر دبير/ سمير.
- تهراني، جواد.(١٣٤٦). عارف و صوفي چه ميگويند؟ چ دوم . مشهد: چاپخانۀ خراسان .
- دامادي، محمد.(١٣٧٤). ابوسعيدنامه . چ دوم . تهران : دانشگاه تهران .
- درويشاني، علي.(١٣٩٣). بررسي تطبيقي حکايات پردازي هجويري با ابوسعيد ابوالخير. تهران : آپ .
- رئيسي، محمدصادق .(١٣٩٤). طعم خوش وقت : ابوسعيدابوالخير گزينش و بازسرايي. تهران : سولار.
- رستمي، شهلا.(١٣٩٤). رد پاي سلوک در سه اثر عرفاني (رساله قشيريه ، اسرارالتوحيد، کشف المحجوب ). تهران : راشدين .
- رضوانيان ، قدسيه .(١٣٨٩). ساختار داستاني حکايت هاي عرفاني (کشف المحجوب ، اسرارالتوحيد، تذکره الاولياء). تهران : سخن .
- رياضي، حشمت الله .(١٣٩٢). داستان ها و پيام هاي اسرارالتوحيد. به اهتمام معصومه امين دهقان . تهران : حقيقت .
- ژوليت ، عزتي.(١٣٨٩). باده مغانه : شرح احوال و برگزيدة اشعار ابوسعيد ابوالخير. تهران : انديشه آفاق .
- سپاهي، عبدالحکيم .(١٣٩٥). اسامي شهرها و محلات در اسرارالتوحيد. اصفهان : دارخوين .
- شبان ، مرتضي.(١٣٩٠). ابوسعيد ابوالخير و مهنه . تربت حيدريه : دانشوران رشيد.
- شعار، جعفر.(١٣٦٢). برگزيده اسرارالتوحيد. چ دوم . تهران : اميرکبير.
- شفيعي کدکني، محمدرضا.(١٣٧٢). آنسوي حرف و صوت (گزيده اسرارالتوحيد). تهران : سخن .
- ____.(١٣٨٥). چشيدن طعم وقت (مقامات کهن و نويافته بوسعيد). تهران : سخن .
- صالح مرام ، اکرم .(١٣٨٨). دستارت را بده (دربارة ابوسعيد). تهران : آبگين رايان .
- عزيزي، ناظم ؛ سليمان آبادي، شيما.(١٣٩٦). شيخ ابوسعيدابوالخير. زير نظر يوسف بيگ باباپور. تهران : شعباني/ منشور سمير.
- عسگرنژاد، مرضيه .(١٣٩٠). عارفانه هاي ابوسعيدابوالخير. کاشان : شاسوسا.
- عليزاده ، حسين ؛ نوعي، مصطفي.(١٣٩٠). از قطره تا دريا: عارفانه هاي شيخ ابوسعيد ابوالخير. کاشان : کتابيار.
- غفارزادگان ، داوود.(١٣٨٧). به رنگ طاووس به رنگ کلاغ : برگزيده اسرارالتوحيد. تهران : افق .
- فطوره چي، مينو.(١٣٩١). فرهنگ واژه نماي اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابيسعيد به انضمام فرهنگ بسامدي بر اساس اسرارالتوحيد ويراسته دکتر محمدرضا شفيعي کدکني. تهران : پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
- کيوان قزويني، عباسعلي.(١٣٨٥). شرح حال ابوسعيدابوالخير و وضعيت صحن شاه نعمت الله ولي. با مقدمه و حواشي نورالدين مدرسي چهاردهي. تهران : آفرينش .

- ماير، فريتس .(١٣٧٨). ابوسعيد ابوالخير حقيقت وافسانه . ترجمه مهرآفاق بايوردي. تهران : مرکز نشر دانشگاهي.
- محمدبن منور.(١٣٧٨). اسرارالتوحيد. تهران : نشر اميرمستعان .
- ____.(١٣٣٢). اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابيسعيد. به اهتمام ذبيح الله صفا. تهران : اميرکبير.
- ____.(١٣٦٦). اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابيسعيد. مقدمه ، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي کدکني. تهران : آگاه .
- ____.(١٨٩٩م ). اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابيسعيد- با رساله حورائيه . تصحيح والنتين ژوکوفسکي. پطرزبورغ : مطبع الياس ميرزا و شرکا.
- ____.(١٣٥٧). اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابيسعيد- به انضمام رساله حورائيه تأليف عبيدالله احرار. به تصحيح احمدبهمنيار. چ دوم . تهران : کتابخانه طهوري.
- محمدي وايقاني، کاظم .(١٣٨٤). ابوسعيد ابوالخير پير دانش و بينش . تهران : سازمان چاپ و انتشارات .
- مرادي، سارا.(١٣٩٣). بررسي و تبيين جنبه هاي مشترک در عرفان ابوسعيد ابوالخير و عين القضات همداني . تهران : برايند پويش .
- مرتضي پور، اکبر.(١٣٩٢). شرح حال ابوسعيد ابوالخير. تهران : عطار.
- مشيري، مهشيد.(١٣٩٢). عشق آمدني بود نه آموختني: عاشقانه هاي ابوسعيدابوالخير. تهران : آگاهان ايده . - مهدوي، يحيي.(١٣٣٣). فهرست مصنفات ابن سينا. تهران : دانشگاه تهران . [تعدادي از مکاتبات ابوسعيد و ابن سينا در بخشي از اين کتاب ذکر شده است ]
- ميرکريمي، سيد عباس .(١٣٨٩). ابوسعيد و فيزيک نوين . تهران : پاسارگاد.
- ناظمي، حميدرضا.(١٣٩٢). حکايت هاي شيرين اسرارالتوحيد (مصور). تهران : پيدايش .
- وکيلي، محمد.(١٣٨٩). در جستجوي دشت خاوران . مشهد: نشر الف .
- همايي، جلال الدين .(١٣٦٦). تصوف در اسلام (نگاهي به عرفان شيخ ابوسعيد ابوالخير). چ دوم . تهران : نشر هما.
- يزداني، زينب .(١٣٨٧). گزينش و شرح اسرارالتوحيد. تهران : تيرگان .
- يوسفي، غلامحسين .(١٣٥٥). ديداري با اهل قلم . ج ١. [مدخل عارفي از خراسان ، صص ١٧٢-٢١٦]. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد.
Nicholson, Reynold A.(1980). Studies in islamic mysticism. Cambridg: cambridgy
( نيکلسن اين کتاب را دربارة ابوسعيدابوالخير، عبدالکريم جيلاني و ابن فارض تاليف کرده است .) .
Okane, john.(1992). The spiritual stations of sheikh Abusaid. California/New York: university press (اين اثر ترجمۀ انگليسي اسرارالتوحيد به کوشش جان اوکين است .) .costa mesa
Jamnia, Mohammad Ali; Bayat, Majdeh.(1995). Under the sufi,s cloak of Abusa'id and his mystical teachings. Beltsville: writers inc international.
(محمدعلي جم نيا و مژده بيات ، نسبت خرقۀ ابوسعيد و تعاليم عارفانه اش را در کتاب بالا به زبان انگليسي نوشته اند.)
٢-١-١. آثار منسوب به ابوسعيد
اين دسته آثار به شعرهاي ابوسعيد و بعضي از مقامات او مربوط ميشوند. به تصريح سخنان دکتر شفيعي کدکني، ابوسعيد تنها دو رباعي سروده است . اما «براي بسياري از مردم ، دشوار است پذيرفتن اين حقيقت که ابوسعيد جز دورباعي شعر ديگري نسروده باشد اما چه ميتوان کرد که مؤلفان زندگينامۀ او ... همه تصريح دارند بر اينکه وي جز دو رباعي شعر ديگري نسروده است و از سوي ديگر معاصران يا نزديکان به عصر وي که به زندگينامۀ او پرداخته اند و همۀ فضايل او را از علم و کرامت يادآور شده اند، اشاره اي به شاعري او ندارند» (شفيعي کدکني، ١٣٨١ مقدمه : صد و شش ).
- ابوسعيد ابوالخير.(بيتا). چهل مقام . در مجموعه ٤٧٩٢ اياصوفيه با عنوان : هذا الرساله المختصره الموسومه به چهل مقام من انشاء الشيخ العارف ابي سعيد ابيالخير.
- ____.(١٣٧٧). دوبيتيهاي ابوسعيد ابوالخير. ويرايش ونگارش منوچهر آدميت . به خط عباس مستوفيالممالکي. تهران : آتليه هنر.
- ____.(١٣٦٩). ديوان ابوسعيد ابوالخير. به کوشش محمد عالمگير تهراني و پيشگفتار رحيم چاوش اکبري. تهران : نشر محمد.
- ____.(١٣٨٤). رباعيات . تهران : جمهوري./ ___. (١٣٨٩). تهران : راه معاصر.
- ____.(١٣٩٠). رباعيات . خوشنويس نفيسه سادات سيدي. تهران : آواي منجي.
- ____.(١٣٩٢). رباعيات [برگزيده ]. به کوشش عباس يزدي. تهران : فرهنگ دانشجو.
- ____.(١٣٢٠ق ). رباعيات ابوسعيد. بمبئي [چ سنگي].
- ____.(١٣٨٦). رباعيات ابوسعيد ابوالخير. به تصحيح و مقدمۀ صابر کرماني و اهتمام جواد اقبال . چ ششم . تهران : اقبال .
- ____.(١٩٣٤م ). رباعيات ابوسعيد ابوالخير. حسب فرمايش ظفر بگ . لاهور [چ سنگي].
-____.(١٣٢٠ق ). رباعيات ابوسعيد ابوالخير. گردآوري علي بن طيفور بسطامي. تهران : علميه اسلاميه [چ سنگي].
- ____.(١٣٠٦ق ). رباعيات ابوسعيد ابوالخير [برگزيده ]. به کوشش محمدباقر کتاب فروش اصفهاني. طهران [چ سنگي].
- ____.(١٣٩٢). رباعيات شيخ ابوسعيد ابوالخير. مقدمه و گردآوري هنگامه دولتشاهي. تهران : جام زرين .
- ____.(بيتا). مقامات شيخ ابوسعيد ابوالخير. در مجموعه خطي ٤٧٨٧ دانشگاه تهران . کتابخانه مرکزي.
- جوان بخت ، جعفر؛ پرهيز جوان ، مقصود.(١٣٨٣). رباعيات منسوب به ابوسعيد ابوالخير. تهران : عابد.
- شاملو، احمد.(١٣٧٩). ترانه ها (ابوسعيد ابوالخير، عمر خيام ، باباطاهر). تهران : نگاه .
- فهيمي، رضا.(١٣٩٦). گزيده برترين اشعار ابوسعيد ابوالخير. قم : نظاره .
- منصور، جهانگير.(١٣٨١). رباعيات ابوسعيد ابوالخير، خيام ، باباطاهر. تهران : ناهيد.
- [موسيقي]. (١٣٨٤). از ميان سايه ها (رباعي واقعه از ابوسعيد ابوالخير). تهران : موسسۀ آواي باربد.
- [موسيقي]. (١٣٥٣). شعرهاي ابوسعيد ابوالخير. با صداي بيژن مفيد. موسيقي کامبيز روشن روان . تهران : کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان .
- [موسيقي]. (١٣٨٤). صوفيان و گون ها- با رباعيات خيام ؛ ابوسعيد ابوالخير. تهران : موسسۀ آواي باربد.
- نفيسي، سعيد.(١٣٣٤). سخنان منظوم ابوسعيد ابوالخير. تهران : انتشارات کتابخانه شمس .
- وحيدالاولياء تبريزي، احمد.(١٣٦٢). شرح حال خواجه عبدالله انصاري... و رباعيات شيخ ابوسعيدابوالخير، شرح حال و آثار گمنام . شيراز: کتابخانه احمدي.
٢-٢. کتب تذکره و تاريخ
٢-٢-١. منابع قديمي
مقصود از منابع قديمي، نخستين کتاب ها و تصانيفي است که دربارة ابوسعيد ابوالخير چه به تفصيل و چه به اختصار سخن گفته اند. جاي بسي خوشوقتي است که استاد ارجمند دکتر محمدرضا شفيعي کدکني در مقدمۀ ارزشمند خويش به اين منابع اشاره کرده و راه را براي نگارنده اين مقاله هموار ساخته است . به دليل آنکه ذکر کامل مشخصات اين آثار از حوصلۀ اين مقاله بيرون است با کسب اجازه از استاد شفيعي کدکني منابع قديمي زندگاني ابوسعيد را از مقدمۀ ايشان بر اسرارالتوحيد نقل کرده ام .
الف ) منابع غير تصوف : السياق لتاريخ نيشابور از عبدالغافر فارسي، انساب و تحبير از سمعاني، مشيخۀ ابن عساکر دمشقي، الفصل في الاهواء و الملل ابن حزم اندلسي، قابوسنامه ، معجم البلدان ياقوت حموي، المنتظم و تلبيس ابليس از ابن جوزي، طبقات الشافعيۀ سبکي، طبقات الشافعيه اسنوي، تبين کذب المفتري از ابن عساکر، التدوين في ذکر اهل العلم بقزوين از رافعي. به گفتۀ دکتر شفيعي کدکني کتب تذکره يا تاريخ در دوره هاي بعد، غالبا از روي همين منابع نقل شده است و عملا غير قابل احصاء به نظر ميرسد (رک. شفيعي کدکني، ١٣٨١ مقدمه : بيست و پنج ).
ب ) منابع تصوف : حالات و سخنان ، اسرارالتوحيد، کشف المحجوب هجويري، مقامات عبدالله انصاري، تمهيدات و نامه ها از عين القضات همداني، کيمياي سعادت و احياء علوم الدين از محمد غزالي، ترجمۀ احياء از مويدالدين خوارزمي، روضه الفريقين ابوالرجاء چاچي، تذکره الاولياء عطار، کشف الاسرار ميبدي، مرصاد العباد نجم رازي، نورالعلوم و مقامات خرقاني، سلسله الاولياء نوربخش ، اورادالاحباب باخرزي، بستان القلوب و روضه القلوب منسوب به شهاب الدين سهروردي، فصل الخطاب محمد پارسا، نفحات الانس جامي، خلاصه المقامات احمدجام ، مقامات ژنده پيل از سديدالدين غزنوي، چهل مجلس علاءالدوله سمناني، خيرالمجالس از شيخ نظام الدين اوليا، سيرالاقطاب اثر الله ديه چشتي و ...
«اين منابع نيز غير قابل استقصاست زيرا در هر کتابي که در تصوف نوشته شده باشد، سخني يا حکايتي در باب او آمده است » (همان . بيست و پنج ). براي آگاهي با کتب ديگر رجوع کنيد به کتاب فرهنگ سخنوران ، ج ١. ص ٢٦. به منابع بالا ميتوان اين آثار را که آقاي دکتر يدالله جلالي پندري در دانشنامه زبان و ادب فارسي نام برده است ، افزود: احسن التقاسيم از ابوعبدالله مقدسي، تاريخ گزيده و نزهه القلوب هر دو از حمدالله مستوفي، النجوم الزاهره في ملوک المصر و القاهره اثر ابن تغري بردي، شرح شطحيات روزبهان بقلي، عرفات العاشقين از اوحدي بلياني اصفهاني، طرايق الحقايق از معصومعليشاه شيرازي. ميزان توجه شعراي بزرگ ايراني به داستان هاي ابوسعيد نيز قابل توجه است . مثلا در منطق الطير عطار در حکايت پاياني : «بوسعيد مهنه در حمام بود...» و در مثنوي معنوي ماجراي کودک حلوا فروش که يکي از منابع آن را اسرارالتوحيد ذکر کرده اند.
٢-٢-٢. منابع جديد
منابع جديد نتيجۀ تحقيق و تفحص پژوهشگران تاريخ ادبيات ، محققان ادبيات عرفاني و استادان سبک شناسي است . از مهمترين اين منابع ميتوان به اين موارد اشاره کرد: تاريخ ادبي ايران تاليف ادوارد براون ، تاريخ ادبيات هرمان اته ، تاريخ ادبيات ايران اثر يان ريپکا و ديگران ، تاريخ ادبيات در ايران ذبيح الله صفا، تاريخ ادبيات رضا زادة شفق ، سرچشمۀ تصوف در ايران اثر سعيد نفسيي، تصوف و ادبيات تصوف برتلس ، سبک شناسي نثر از محمدتقي بهار، سبک شناسي نثرهاي صوفيانه از محمد غلامرضايي، و موارد ديگري که ذکر کردن آن در اين مجال اندک ممکن نيست .
٣. مقاله ها
٣-١. مقالات علمي پژوهشي، ترويجي، ادواري، همايش و کنفرانس
- آجوداني، ماشاالله .(١٣٦٧). « اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابي سعيد» [تصحيح محمدرضا شفيعي کدکني]. مجله فصل کتاب . ١. (٣/٢). صص ٣٩-٢٥.
- آريان ، قمر.(١٣٥٦). «چند نکته دربارة اسرارالتوحيد و شيخ ابوسعيد». هفتمين کنگره تحقيقات ايراني. ج ١. تهران . صص .140-150
- آموخته نژاد، علي.(١٣٨٣). «نظري به چند ويژگي مقامات نامه هاي عرفاني». در مجموعه مقالات همايش عرفان : پلي ميان فرهنگ ها. بزرگداشت پرفسور آنه ماري شيمل . ج ٢.
- احمدي کيان مهر.(١٣٨٢). «از خانقاه صفي عليشاه تا ابوسعيد ابوالخير». روزنامه ابرار. ٧بهمن ٨٢. ص ٦.
- اژه اي، تقي و غلامي، محمدمهدي.(١٣٩٣).«سير راهيابي مفاهيم شيعي در رباعيات منسوب به ابوسعيد ابوالخير و ديگران ».
مجله متن شناسي ادب فارسي(اصفهان ). دوره جديد.(٤) (پياپي ٢٤)، زمستان ١٣٩٣. صص ١٠٢-٨٥.
- اسلامزاده دزفولي، ظهير.(١٣١٤). «شرح رباعي شيخ ابوسعيد ابوالخير». مجله ارمغان . (١٧٠). شهريور١٤. ص ٤٧٢.
- اسميث ، مارگرت . «تصوف زمان قديم در ايران » (شيخ ابوسعيد ابن ابيالخير). مجله روزگار نو. ج ١. (٤). صص ٥٠-٤٤.
- اصفهاني، غلامرضا.(١٣٩٢). «آيروني زباني در مقامات ابوسعيد ابوالخير». مجله پژوهش هاي ادبي بلاغي. (٤). پاييز٩٢. صص ١٤٣-١٢٦.
- افشار، ايرج «اسرارالتوحيد». مجله جهان نو. (٨). صص ٢٥٠-٢٤٩.
- افشاري، مهران .(١٣٨٨). «عشق و شباب و رندي (يادداشت هاي پراکنده دربارة متون )». مجله گزارش ميراث . (٣٢/٣١).
صص ١٧-١٥. ش (٣٣). صص ٢٨-٢٧. ش (٣٤). صص ٢٢-٢٠. ش (٣٥). صص ٢١-١٨.
- اميدسالار، محمود.(١٣٦٨).«فرزندان ما جگرگوشه مااند» (اضافاتي بر حواشي اسرارالتوحيد تصحيح دکتر شفيعي - کدکني). مجله ايرانشناسي.(٣)، پاييز. صص ٥٣١-٥١٥.
- اويسي کهخا، عبدالعلي.(١٣٩٢). «آزادانديشي ابوسعيد و سهراب سپهري». مجله ادبيات عرفاني و اسطوره شناختي. (٣٣). زمستان ٩٢. صص ٣٢-١١.
- بابايي دزفولي، ليلا.(١٣٩٥). «بررسي مکتب کشف و شهود ابوسعيد ابوالخير در اسرارالتوحيد». مجله مطالعات ادبيات ، عرفان و فلسفه . دوره دوم . (٢/١). تابستان ٩٥. صص ٢٤١-٢٣١.
- باخرزي، سيف الدين .(١١٩١ق ). «رباعيات باخرزي، خيام و ابوسعيد ابوالخير ». خدابخش لايبرري جرنل . (٦٣-٦٨). صص .927-930
- باقري، مرتضي؛ افشاريان ، محمدصابر.(١٣٩٥). «جايگاه سياست در انديشه هاي عرفاني ابوسعيد ابوالخير». مجله مطالعات ادبيات ، عرفان و فلسفه . دوره دوم . (٢/١). پاييز٩٥. صص ٤٦-٣٣.
- بايبوردي، مهرآفاق .(١٣٧٨). «از ميهنه تا سوئيس [گفتگو]». مجله کتاب ماه ادبيات و فلسفه . (٢٨). بهمن ٧٨. صص ٦-٤.
- برهاني، مهدي.(١٣٦٦). « اسرارالتوحيد...» [تصحيح محمدرضا شفيعي کدکني]. مجله آدينه . (١٩). دي٦٦. صص ٣٢- .28
- بشري، جواد.(١٣٨٥). «چشيدن طعم وقت » [به کوشش محمدرضا شفيعي کدکني]. مجله آينه پژوهش . (٩٩/٩٨). خرداد و شهريور٨٥. صص ١٠٣-١٠١.
- بوزوورث ، ادموند.(١٣٧٨). «شيخ ابوسعيد ميهني از متقدمان صوفيان ايراني». ترجمه علي پيرنيا. مجله معارف . ١٦. (٣). صص ١٢٧-١١٠.
- بهرامي قصرچمي، خليل .(١٣٩٥). «شرح احوال عارف بزرگ شيخ ابوسعيد فضل الله ابيالخير مهنه اي». مجله مطالعات ادبيات ، عرفان و فلسفه . دوره دوم . (١). بهار٩٥. صص ١٤-١.
- پاول ، يورگن .(١٣٩٥). «ساختار اوليا نامه هاي فارسي؛ نگاهي به مقامات ژنده پيل همراه با ملاحضاتي پيرامون اسرارالتوحيد ابن منور». ترجمه محمد غفوري. مجله آينه پژوهش . (١٥٨). خرداد و تير٩٥. صص ٣٧-٢٥.
- پورجوادي، نصرالله .(١٣٨٢). «دو دستينه کهن در تصوف ». مجله معارف . (٦٠). آذر-اسفند٨٢. صص ٣٨-٣.
- پورنامداريان ، تقي.(٧٨-١٣٧٧). « ابوسعيد ابوالخير از نگاه عطار». مجله ادبيات تربيت معلم . (٧/٦). صص ٢٧-٥.
- جبري، سوسن .(١٣٩٠). «حکايت و جهان بيني صوفيانه ». مجله بوستان ادب . ٣. (٨). صص ٩٨-٦٩.
- جعفري، حسين .(١٣٨٢). «نظري ديگر دربارة تنبليت ». مجله رشد. (٦٥). بهار٨٢. صص ٢٥-٢٤.
- جلالي پندري، يدالله .(١٣٨٧). «شاعرانگيهاي ابوسعيد ابوالخير». در جشن نامه استاد اسماعيل سعادت . زير نظر حسن حبيبي. تهران : فرهنگستان زبان و ادب فارسي.
- _____.(١٣٧٨). «گفتگو و توصيف در حکايت هاي اسرارالتوحيد». کتاب ماه ادبيات و فلسفه . (٢٨). بهمن ٧٨. صص .38-43
- جمال زاده ، محمدعلي.(١٣٥٤). «مراحل عرفاني شيخ ابوسعيد» [ترجمه اسرارالتوحيد به وسيله محمد آشنا]. مجله راهنماي کتاب . (١٨). صص ٦٥٨-٦٥٠.
- جواد علي.(١٣٦٤ق ). «ابوسعيد ابوالخير و شطحات المتصوفه ». مجله الرساله . جمادي الاولي ١٣٦٤ق . صص ٤٧٣-٤٧١ و .499-502
- جوان بخت ، جعفر.(١٣٨٦). «شيخ بيت گو. تأملي در رباعيات منسوب به شيخ ابوسعيد ابوالخير». مجله رشد. ٢٠. (٨١). صص ٣٩-٣٧.
- جهانگيري، محسن .(١٣٨٣). «عرفان ابن سينا». مجله فلسفه . (٤٢٩). پاييز و زمستان ٨٣. صص ٤٨-٧.
- چالاک، سارا؛ مرادي، ايوب .(١٣٩٥). «بررسي جلوه هاي اساطيري در اسرارالتوحيد». مجله ادبيات عرفاني و اسطوره شناختي. ١٢. (٤٤). پاييز٩٥. صص ٨٣-٥٣.
- چترايي عزيزآبادي، مهرداد.(١٣٨٠/٨١). «آموزه هاي اخلاقي ابوسعيد ابوالخير». مجله بام ايران . (١٢-١٣). زمستان ٨٠ و بهار٨١. صص ١٢-٩.
- حاتمي، سعيد؛ قاسم زاده ، سيدعلي؛ امري، نجمه .(١٣٩٢،بهار). «تحليل رويکرد تعليمي ابوسعيد ابوالخير بر مبناي نظريه ارتباطات کلامي ياکوبسن ». پژوهشنامه ادبيات تعليمي. ٥ (١٧)، صص ١١٤-٨٧.
- حاکمي والا، اسماعيل .(١٣٥٤). « اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابي سعيد». مجله ادبيات تهران . (٥). دي٥٤. صص .172-174
- ____.(١٣٦٧). «سيري در رساله هاي حورائيه . شرح يک رباعي از ابوسعيد ابوالخير». مجله ادبيات تهران . (٢٦). صص .23-32
- حسيني، سيدعلي.(١٣٩٥). «نکاتي از اسرارالتوحيد». مجله رشد. (١١٧). بهار٩٥. صص ١٨-١٧.
- حسيني، مريم .(١٣٧٨). « ابوسعيد ابوالخير، حقيقت و افسانه از فريتس ماير؛ ترجمه آفاق بايبوردي». مجله کتاب ماه ادبيات و فلسفه . (٢٨). صص ٩-٧.
-____.(١٣٨١). «مقايسۀ کرامات ابوسعيد ابوالخير در اسرارالتوحيد و کرامات شيخ احمدجام در مقامات ژنده پيل ». مجله پژوهش ادبي. (١). بهار ٨١. صص ٢٣٧-٢١٨.
- حسيني، هاشم .(١٣٨٨). «بررسي روند شکل گيري مجموعه هاي آرامگاهي در معماري ايران دورة اسلامي بنا بر آراء ابوسعيد ابوالخير». مجله هنرهاي زيبا. (٣٨). تابستان ٨٨. صص ٢٤-١٥.
- حيدري، حسين (١٣٨٠). «تصوف نزد ابوسعيد». مجله رشد. (٦٠). زمستان ٨٠. صص ٢١-١٤.
- خسروي نيا، رضا؛ اسپرهم ، داوود.(١٣٩٤). «تحليل روانکاوانۀ ابعاد شخصيتي بزرگان تصوف » (اسرارالتوحيد). مجله عرفانيات در ادب فارسي. (٢٥). زمستان ٩٤. صص ١٢٠-٩٨.
- خليل پور، عليرضا.(١٣٩٠). «رباعي محبوب من ». کتاب ماه ادبيات . (٥٥). آبان ٩٠. صص ١٠٠-٩٨.
- خوانساري، محمد.(١٣٨٩). «روانشناسي ابوسعيد ابوالخير». مجله پژوهشگران . ١٧. (٢١/٢٠). صص ٩-٤.
- خوشحال دستجردي، طاهره و نظرياني، عبدالناصر.(١٣٨٦). «اثرگذاري تحولات سياسي و اجتماعي قرن پنجم بر رفتار و گفتار ابوسعيدابوالخير». مجله پژوهش زبان و ادبيات فارسي. (٨)، بهار و تابستان ١٣٨٦. صص ٦٧-٤٥.
- داداشي، احمد.(١٣٨٣). «گورجاي شيخ ابوسعيد ابوالخير». مجله اباختر. ٣. (١٠/٩). صص ١٧٢-١٧١.
- دامادي، محمد.(١٣٥٠). « ابوسعيد ابوالخير و سماع ». مجله هنر و مردم . دوره جديد. (١٠٣/١٠٢). صص ٧٥-٧٠.
- ____.(١٣٥٣). «اسرارالتوحيد يکي از منابع بررسي اوضاع اجتماعي». نخستين کنگره تحقيقات ايراني. ج ٢. تهران .
صص ٤٢٤-٤٢٠.
- ____.(١٣٥٥/٦). «تأثير ابوسعيد ابوالخير در ادبيات فارسي». مجله ادبيات اصفهان . (١٤/١٣). صص ٢٧٤-٢٣٥.
- ____.(١٣٥٠). «جلوه هايي از زندگي ابوسعيد ابوالخير». مجله تلاش . (٣٠). صص ٤٥-٤١.
- ____.(١٣٥٣). «لغات و ترکيبات و اصطلاحات خاص اسرارالتوحيد». سومين کنگره تحقيقات ايراني. ج ٢. تهران . صص .117-141
- ____.(١٣٥٦). «نقد حکايات و روايات مربوط به کرامات و خوارق عادات ابوسعيد ابوالخير». جشن نامه مدرس رضوي. تهران . صص ١٩٩-١٨٣.
- ____.(١٣٥٣). «نکات و مسائل صرفي و نحوي و دستوري اسرارالتوحيد». مجله وحيد. (١٢). صص ١٠٠٩-٩٩٣.
همان .(١٣٥٤). چهارمين کنگره تحقيقات ايراني. ج ٣. شيراز. صص ٧٧-٥٩.
- دانش پژوه ، محمد تقي. «پاسخ ابن سينا به شيخ ابوسعيد ابيالخير». مجله فرهنگ ايران زمين . ١. صص ٢٠٤-١٨٩.
- ____. «پاسخ خواجه رئيس ابوعلي سينا به پرسش ابي سعيد ابيالخير دربارة راه دين درست با گزارشهاي سعدالدين کازروني و...». مجله دانش . (٣). صص ٣٣٠-٣٢٥.
- دروديان ، وليالله .(١٣٦٧). « اسرارالتوحيد...». [تصحيح دکتر شفيعي کدکني]. مجله فرهنگ . (٣/٢). صص ٥٦٧-٥٦١.
- دهباشي، علي.(١٣٨١). «ابوسعيد ابوالخير در پژوهش هاي فريتس ماير. گفتگو با دکتر مهرآفاق بايبوردي». مجله بخارا.
(٢٧). آذر و دي٨١. صص ٥٣-٦٥.
- ذاکرالحسيني، محسن .(١٣٨٥). «در حواشي اسرارالتوحيد». مجله معارف . (٦٥/٦٤). فروردين -آبان ٨٥. صص ٥٧-٢٩.
- رشيدي فرد، عطاءالله .(١٣٨٢). «توضيحي دربارة واژه تنبليت ». مجله رشد. بهار٨٢. (٦٥). صص ٢٣-٢٢.
- رضازاده شفق ، صادق . «کتاب اسرارالتوحيد». مجله مهر. (٤). صص ٣٣٤-٣٢٥ و ٤٨٢-٤٧٣.