بخشی از مقاله
چکیده
اسلام بنای زندگی انسان ها، را بر اخلاق نهاده و حتی رمز بعثت پیامبر را بر آن استوار کرده درسایه اخلاق است که فرمان معاشرت خوب پدید آمده است:»وعاشروهنّ بالمعروف.«ودرسایه اخلاق است که گذشت و نادیده گرفتن خطا و لغزش تفاهم و رعایت حرمت یکدیگر پدید می آید. حسن خلق و گشاده رویی از بارزترین صفاتی است که در معاشرت های اجتماعی باعث نفوذ محبت شده و در تأثیر سخن اثری شگفت انگیز دارد . هدف اصلی از تدوین مقاله حاضربررسی اخلاق نیکو در سبک زندگی اسلامی می باشد که در آموزه های دینی ما از اهمیت خاصی برخوردار است و دارای آثار دنیوی و اخروی می باشد. بنابراین باید در سبک زندگی خود از قرآن و سیره ائمه معصومین - ع - پیروی کنیم. روش تحقیق از نوع کتابخانه ای با مراجعه به آیات قرآن ، تفاسیر و منابع روایی به تحلیل و توصیف آن پرداخته شده است.
مقدمه
دین مقدس اسلام همواره پیروان خود را به نرم خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می کندو آنان را از درشتی و تند ×خویی باز می دارد . قرآن کریم در ستایش پیامبر - ص - می فرماید: و تو اخلاق عظیم و برجستهای داری! - « قلم، . - 4 حسن خلق و گشاده رویی از بارزترین صفاتی است که در معاشرت های اجتماعی باعث نفوذ محبت شده و در تأثیر سخن اثری شگفت انگیز دارد . به همین جهت خدای مهربان ، پیامبران وسفیران خود را انسان هایی عطوف و نرم خو قرار داد تا بهتر بتوانند در مردم اثر گذارند و آنان را به سوی خود جذب نمایند.
این مردان بزرگ برای تحقق بخشیدن به اهداف الهی خود ، با برخورداری از حسن خلق و شرح صدر ، چنان با ملایمت و گشاده رویی با مردم رو به رو می شدند که نه تنها هر انسان حقیقت جو یی را به آسانی شیفته خود می ساختند واو را از زلال هدایت سیراب می کردند ، بلکه گاهی دشمنان را نیز شرمنده و منقلب می کردند . مصداق کامل این فضیلت ، وجود مقدّس رسول گرامی اسلام - ص - است . قرآن کریم ، این مزیت گران بهای اخلاقی را عنایتی بزرگ از سوی ذات مقدس خداوند دانسته ، می فرماید:
به - برکت - رحمت الهی، در برابر آنان ]مردم[ نرم - و مهربان - شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده میشدند. - « آل عمران ، . - 159 بسیار اتفاق می افتاد که افرادی با قصد دشمنی و به عنوان اهانت و اذیت به حضور ایشان می رفتند، ولی در مراجعت مشاهده می شد که نه تنها اهانت نکرده اند ، بلکه با کمال صمیمیت اسلام را پذیرفته و پس از آن ، رسول اکرم - ص - محبوب ترین فرد در نزد آنان به شمار می رفت .
حسن خلق
حسن خلق دو معنا دارد : معنای عام و معنای خاص. - نراقی ،1408 ، ، ج1، صص . - 342-343 حسن خلق به معنای عام عبارت است از مجموعه خصلت های پسندیده ای که لازم است انسان روح خود را به آن ها بیاراید . حسن خلق به معنای خاص عبارت است از خوشرویی ، خوشرفتاری ، حسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران . امام صادق - ×ع - در بیان حسن خلق به معنای خاص فرمود:حسن خلق آن است که برخوردت را نرم کنی و سخنت را پاکیزه سازی و برادرت را با خوشرویی دیدار نمایی - «.مجلسی،1403 ، ج71 ،ص. - 389 در کتاب های اخلاق و روایات اسلامی هر جا سخن از حسن خلق است ، اغلب مراد ، همین معنای دوم است.
حدود حسن خلق
از جمع بندی آیات و روایات و سیره معصومین - ع - به دست می آید ، که حسن خلق از نظر آیین مقدس اسلام ارزش ذاتی ×دارد ، چه در برخورد با مؤمن باشد و چه در برخورد با کافر . دراین قسمت برای روشن شدن حدود حسن خلق ، موضوع را از چند جهت بررسی می کنیم :
حسن خلق مؤمنان با یکدیگر
بدیهی است که خوشرفتاری مؤمنان با یکدیگر ، یکی از ارزش های والای اخلاقی به حساب می آید . قرآن کریم ، یاران رسول ×اکرم - ص - را به این صفت ستوده ، می فرماید : ؛محمّد - ص - فرستاده خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند. - « فتح ،. - 29 بنابراین براساس این آیه انسان ها باید نسبت به عموم مردم مهربان و دلسوز باشند، با آنان خوشرفتاری نمایند ، به کمکشان بشتابند ، در غم و شادیمردم سهیم باشند و با چهره ای متبسم ، مؤدّب و خوش خویی با آنان رو به رو شوند و از این راه ×سبب ترویج دین اسلام و پیوند با مردم شوند .
حسن خلق با مجرمان و منحرفان
جرم و انحراف با روح شریعت ، سر ناسازگاری دارد و از هر کس سربزند زیانبار است و خردمندان موظفند از آن جلوگیری کنند و عقل و شرع می گویند ؛ خندیدن به روی مجرم کاری نابخردانه است . مجرمام و منحرفان شایسته چنین موهبتی نیستند و نباید لبخند را تأئید اعمال ناشایست خود بدانند . بلکه در این گونه موارد وظیفه اسلامی ، عمل به نخستین مرحله نهی از منکر است که رویگردانی و نشان دادن حالت تنفر و انزجار از عمل خلاف است و اگر خلاف کار با ترشرویی و گرفتگی چهره ما دست از خلاف نکشد ، نوبت به امر و نهی زبانی می رسد که البته در این مقام باید محکم و منطقی و در عین حال با خوش خلقی و ادب ، خلافکار را نصیحت و موعظه کنیم چنان که قرآن مجید می فرماید:» ؛ با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! پروردگارت، از هر کسی بهتر میداند چه کسی از راه او گمراه شده است و او به هدایتیافتگان داناتر است. - « نحل ، . - 125
خوش خلقی و پرهیز از چاپلوسی
متأسفانه بعضی از مردم به دلیل عدم شناختو آگاهی لازم ، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملّق و چاپلوسی اشتباه می گیرند و به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می پردازند و در برابر آنان کوچکی می کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را لگد کوب می سازند ونام این رفتار ناشایست را حسن خلق و رفق و مدارا با مردم می گذارند ، نشانه چنین کسانی آن است که وقتی به افراد عادی و تهیدست می رسند ، گشاده رویی و نرم خویی را فراموش می کنند و حتی چهره ای عبوس و خشن به خود می گیرند.
این صفت ناپسند نه تنها یک ارزش نیست ، بلکه گناهی بزرگ است که موجب خشم خداوند می شود . رسول خدا - ص - در این باره می فرمایدإذا:»مدح الفاجر اهتزّ العرش و غضب الرّبّ؛ هرگاه شخص فاجری ستایش شود ، عرش ×الهی می لرزد و خداوند خشمگین می شود «.پس ضروری است که در برخورد های اجتماعی خود ، رفتار پسندیده را با چاپلوسی اشتباه نگیریمو افراد متخلّفی را که گاه در صددند با چرب زبانی و چاپلوسی ، حق و باطل را بر ما مشتبه کنند، طرد کرده و خود را از نیرنگ آنان ایمن سازیم .
خوش خلقی و مزاح
یکی دیگر از موضوعات مرتبط با حسن خلق ، بحث مزاح است .باید دانست که مزاح و شوخی در حدّی که موجب زدودن غم و اندوه و شاد کردن مؤمن باشد و به گناه و افراط و جسارت و سخنان زشت و دور از ادب کشیده نشود ، عملی پسندیده است . آن چه در این باره از پیشوایان دین به ما رسیده ، در همین محدوده است . پیامبر اسلام - ص - ؛ من شوخی می کنم ، ولی جز سخن حق نمی گویم« بنابراین مزاح و شوخی نباید به حدی باشد که ایمان را ازبین ببرد .چنان که رسول اکرم - ص - می فرماید : » از مزاح و شوخی دست بردار که نور ایمان را میبرد. - «
مزاح ، خصلتی مؤمنانه
خستگی جسم و روح ، با تفریحات سالم و مزاح و لطیفه گویی برطرف می شود . پرداختن به نشاط روحی و شادابی روان ، در سایه لطایف و ظرایف ، امری طبیعی و مقبول و مورد حمایت شرع و دین است ، البته با مراعات های خاص . برخلاف تصور یا القاء آنان که می کوشند چهره ای خشن و عبوس از اسلام ارائه دهند ، در فرهنگ دینی مسأله خوشحالی و شادی و خرسندسازی و شاد کردن دیگران ، جزء خصلت های مثبت و پسندیده به شمار آمده است.
از مزاح و شوخ طبعی به عنوان یک خصلت مؤمنانه یاد شده است . اولیای دین و بزرگان مکتب نیز در عمل ، این گونه بوده اند . امام صادق - ع - فرمود: هیچ ×مؤمنی نیست مگر اینکه در او » دعابه« است .از امام پرسیدند: دعابه چیست ؟ حضرت فرمود: یعنی مزاح و شوخی . - همان - . شوخی کردن ، اگر در حد و مرز مجاز و معقول باشد ، شادی آور است و شاد کردن مردم به فرموده حضرت رسول ، کاری پسندیده است و در روایات ، از ادخال سرور در دل اهل ایمان تمجید شده استانّ:» من احبّ الاعمال الی االله عزّوجلّ ادخال السّرور علی المؤمنین «؛ از محبوب ترین کارها نزد خدای متعال ، وارد ساختن شادمانی بر دل مؤمنان است.
