بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مقولاتی که در ادارهی امور جامعه و رشد و کمال زندگی، نقش اساسی دارد »امنیت« است. به اعتقاد متفکران روانشناس، »امنیت« مهمترین نیازی است که در هرم نیازهای انسان قرار میگیرد و به خاطر حیاتی بودن آن، به شکل گسترده و فراگیر، در ابعاد مختلف اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی، حقوقی، خانوادگی، فرهنگی و ... تجلی پیدا میکند. هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه امنیت فرهنگی در جامعه؛ با تأکید بر اندیشه بزرگان دین اسلام میباشد. پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی است. در این پژوهش معلوم گردید که راه دستیابی به امنیت فرهنگی در جامعه اسلامی؛ ساخت و گسترش مساجد مراکز عبادتی و فرهنگی؛ همبستگی و وحدت با سایر ادیان توحیدی؛ ایجاد محیط فرهنگی مساعد و مناسب برای پرورش فکری و روانی تمامی افراد جامعه؛ تأمین برابر و یکسان امکانات فرهنگی برای پیشرفتهای فکری و پژوهشهای علمی؛ بندگی عبودیت و اخلاص به خداوند، خودباوری و خودسازی و رهایی از اسارت هوی و شهوت، و از میان بردن تعصبات قومی و قبیلهای و اتحاد و انسجام بین مسلمانان؛ از بین بردن حرکات ضد فرهنگی دشمنان و عدم وابستگی مسلمانان به زخارف دنیوی؛ شناخت اسلام و عمل به دستورات آن؛ اسلامی شدن رسانهها، آموزش و پرورش و دانشگاهها و استفاده از متخصصین متدین و متعهد در دستگاه تعلیم و تربیت؛ فراهم ساختن امکانات مورد نیاز برای ادامه تحصیل در همه سطوح؛ و انسجام فرهنگی بین نهادهای ذیربط و پایان دادن به فرهنگ بیگانه و بازگشت به اصالت خویش و هویت اسلامی، میباشد.
کلید واژهها: امنیت فرهنگی، فرهنگ، بزرگان دین اسلام
مقدمه:
بدون شک، توسعه و پیشرفت جامعه و برخورداری از فرصتهای اجتماعی، نیازمند بهرهمندی از حداقلی از امنیت است. از این رو امنیت یکی از عناصر اصلی پیشرفت و تأمین و تضمین آزادی در جامعه است. امنیت از مقولات بسیار مهم و رایج حیات بشری از گذشتههای دور تا امروز بوده و ضمن پشت سر گذاردن تحولات عمده در گذر زمان، نه تنها اهمیت آن کاهش نیافته، بلکه هر روز بر اهمیت آن افزوده گشته و ابعاد وسیعتری یافته است. یکی از دلایل آن، این است که انجام بسیاری از فعالیتهای فردی و جمعی در غیاب امنیت به واقع ناممکن است - تقوی، . - 1391 امنیت، فوریترین، ابتداییترین و ضروریترین نیاز انسان، در سطوح مختلف است. چه آن زمان که به عنوان فرد مطرح است و تعلق و تحقق افعال و امور، نیازمند ضمیمه شدن ارادههای دیگران نباشد، مثل اینکه بخواهد به راز و نیازها با خدای خویش بپردازد و چه آن زمان که نیازمند ضمیمه شدن ارادههای دیگران باشد، مثل اینکه بخواهد دولتسازی یا امتسازی نماید یا استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورش را پاس دارد و یا در سطح وسیعتر، جهانی امن و آرام داشته باشد - لکزایی،. - 1389
در کنار ایجاد شرایط مطلوب برای فعالیتهای آزاد اقتصادی و اجتماعی میبایست بر تحقق امنیت فرهنگی برای آزادیهای فرهنگی نیز تأکید کرد. به عبارت دیگر، دولت میبایست محیط فرهنگی مساعد و مناسبی برای پرورش فکری و روانی آحاد افراد جامعه به وجود آورد. وجود آزادی اندیشه و آزادی بیان در قالبهای گوناگون، برای همه افراد و قشرهای مختلف و تأمین برابر و یکسان امکانات فرهنگی برای پیشرفتهای فکری و پژوهشهای علمی به ویژه در رشتههای علمی علوم انسانی، سبب تأمین امنیت فرهنگی میشود - لکزایی، . - 1385 امنیت فرهنگی، ابزار تجسد روحی، تفاهم فکری و تعاون عملی است. غفلت از چنین امنیتی - امنیت فرهنگی - ، ضرورتا به تمسک ناخواسته به ابزارهای سیاسی و تبلیغی، که تنها از عهده توجیه وضعیت موجود، آن هم برای مقطعی خاص، برمیآیند، منجر میشود - بهداروند، . - 1380
نخستین گام در جهت تأمین امنیت فرهنگی، تقویت بنیانهای فکری و فرهنگی است، یعنی امنیت فرهنگی در جامعه تأمین نمیشود مگر اینکه آگاهیها افزایش پیدا کند و انسانها از چنان رشد و بینشی برخوردار شوند که موجهای مخرب فرهنگی قادر به تخریب اذهان و افکار آنان نباشد. برای به وجود آوردن امنیت فرهنگی، باید نخست فرهنگسازی کرد، بویژه فرهنگ سازان باید نسبت به کودکان و نوجوانان که به خاطر ذهن و ضمیر شفافی که دارند و بیش از دیگران تحت تأثیر قرار می گیرند حساسیت بیشتری از خود نشان بدهند و با ارائه برنامههای مفید و اطلاعات صحیح جان و روانشان را چنان بسازند که منحرفان با افکار شیطانی و باطل خود، نتوانند آنان را به انحراف بکشانند - تقوی، . - 1391
امنیت فرهنگی جز از طریق تحکیم بنیانهای فرهنگی و تقویت و گسترش ابزار فرهنگی تأمین نخواهد شد و لذا در برابر به خطر افتادن امنیت فرهنگی باید با روشها و استفاده از ابزار فرهنگی به مقابله پرداخت. پژوهش حاضر نیز به دنبال بررسی جایگاه امنیت فرهنگی درجامعه، با تأکید بر اندیشه بزرگان دین اسلام، و با بهرهگیری از آراء و گفتههای شخصیتهای بزرگ اسلامی منجمله؛ پیامبر گرامی اسلام - ص - ، حضرت علی - ع - و امام خمینی - ره - ، بوده و برای رسیدن به این هدف به دو سوال زیر پاسخ داده شده است:
.1 چه عواملی در حفظ و برقراری امنیت فرهنگی، در جامعه اسلامی موثرند؟
.2 مهمترین مولفههای مورد تأکید بزرگان دین اسلام، برای ایجاد امنیت فرهنگی کدامند؟
طرح مسأله:
اصولاً در هر جامعهای، محور قرار دادن مسائل اقتصادی و سیاسی با هر وزن و اندازهای، غفلت از عامل مهم تکوین ساختار آنها میباشد که چیزی جز اصلاح نظام تمایلات و به تبع، نظام ادراکات یا فرهنگ جامعه نیست. از این رو، مادامی که انقلاب فرهنگی توسعه نیابد و انوار آن، افق سیاسی و اقتصادی را در تمامی ابعاد روشن ننماید، استفاده از معادلات و مفاهیم ناهمگن با هدف غایی حرکت تکاملی جامعه، نمیتواند تضمینی برای تحقق آرمانهای الهی در جامعه باشد - بهداروند، . - 1380
فرهنگ ٌ یک جامعه با تمام جنبههای آن از قبیل آداب و رسوم و سنن؛ دین و مذهب؛ اعتقادات؛ هنجارها و رفتارهای اجتماعی و غیره از جمله عوامل برون سیستمی است، که در تحقق امنیت فرهنگی - اجتماعی اثر میگذارد. آداب و رسوم یک جامعه؛ دین و مذهب حاکم بر جامعه و اعتقادات مردم در یک محیط میتواند هم امنیت را ایجاد کند و هم محیط را ناامن سازد - تصدیقی، . - 1389 امنیت در اسلام و جامعه اسلامی، درست در نقطه مقابل دنیای امنیت در جهان غرب قرار گرفته است؛ به این صورت که امنیت انسانی ابتدا از حضور در لایه بندگی و عبودیت و اخلاص به خداوند متعال آغاز، و سپس به رهاشدگی از هر بندگی و عبودیت دنیوی ختم میشود و این انسان پس میتواند عضو فعال و امنیت سازی در نظام آزاد و اجتماعی- الهی باشد. از منظر قرآن نیز اساسیترین رویکرد امنیت، ناشی از رابطه بین خودسازی و رهایی انسان از اسارت هوی و شهوت و احساس آسودگی و آرامش است - عصاریاننژاد، . - 1386
امنیت فرهنگی مفهومی وسیع و گسترده دارد. این امر طیف گستردهای را به خود اختصاص داده است. از تبلیغات روزنامهها و رسانههای عمومی گرفته تا افکار عمومی جامعه و تفکرات حاکم بر بخشهای مختلف قدرت، همه در این حوزه قرار دارند. امنیت فرهنگی نیز مانند امنیت سیاسی لازمهی توسعه است و تا امنیت فرهنگی نباشد نباید منتظر توسعه باشیم - تصدیقی، . - 1389 قرآن کریم با تعبیری خاص و منحصر به فرد، پیروان ادیان توحیدی را به ورود در حصار ایمان و امن الهی و یکتاپرستی فراخوانده و آن را اساس رهایی از قید و بند درونی برمیشمارد»قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا االله و لا نشرک به شیئا و لا یتخذ بعضنا بعضا ارباباً من دون االله - «آل عمران، . - 64
بگو ای اهل کتاب، بیایید بر سر سه سخنی که میان ما و شما یکسان است بایستیم که جز خدا را بندگی نکنیم و چیزی را شریک او نشناسیم و بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا، به خدایی نگیریم. هرگاه ما امنیت را بستر رشد، بالندگی و شکوفایی فرهنگ بدانیم و فرهنگ را نیز بستر تعالی و خوشبختی انسان به شمار آوریم تا حدود زیادی ارزش امنیت فرهنگی را مشخص کردهایم. از این منظر، باید به میزان ارزش و اهمیت فرهنگ، ارزش و اعتبار قائل شد چرا که بذر ارزشمند فرهنگ در زمین شورهزار ناامنی هرگز نمیروید و به برگ و بار نمینشیند و لذا اگر امنیت برای فرهنگ جنبه مقدمی داشته باشد از مقدمات واجب میباشد - تقوی، . - 1391
