بخشی از مقاله
چکیده
بلندمرتبهسازی که در قرون پیشین برای پاسخ به تمایلات آرمانگرای حاکمان و در طراحی ساختمانهای خاص آیینی و یا مذهبی به کار میرفت؛ در دورهی معاصر در پاسخ به مقتضیات تحولات شهرها و نیازهای جوامع امروزی، متداول گردید. اگرچه از منظر فنی، با پیشرفت تکنولوژی و گسترش مصالح نوظهور، زمینه برای توسعهی این گونهی ساختمانی مساعد به نظر میرسید و طراحی ساختمانهای بلندمرتبه بعنوان یکی از راهحلهای کلیدی و شاخص برای حل بحرانهای موجود در جوامع شهری پذیرفته شده بود؛ برخی نظریهپردازان، پژوهشگران و متخصصین به برشمردن معایب روانشناسی، جامعهشناسی، زیستمحیطی، شهرسازی، تأسیساتی و معماری این ساختمانها پرداختند و این ساختمانها را، تهدیدی برای جوامع فردا برشمردند.
این امر، موجب گردید تا طراحان و متخصصین حوزهی بلندمرتبهسازی به بازبینی رویکردهای اتخاذ شده در طراحی این ساختمانها بپردازند و با بهینه نمودن ملاحظات کالبدی، سازهای و تأسیساتی، به تأمین کیفیت فضایی مطلوب در فضای داخلی برجها و بر تعامل میان برج و کالبد شهری بستر طرح، توجه ویژه نمایند. در همین راستا، طراحی در تعامل با طبیعت و استفاده از بامهای سبز، به منظور کاهش اثرات مخرب این ساختمانها و افزایش کارآیی آنها در گسترهی شهری پیشنهاد گردید.
این پژوهش ضمن بازشناسایی معایب برشمرده برای ساختمانهای بلندمرتبه و تأثیرات شناسایی شده بامهای سبز، انطباق این اثرگذاری بر تحققپذیری پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیطی در این گروه از ساختمانها را بررسی نموده است. یافتهها نشان داده است از آنجا که تأثیرات استفاده از بامهای سبز با راهکارهای حل ناکارآمدیهای گزارش شده از ساختمانهای بلندمرتبه همسو میباشد؛ استفاده از این راهکار در ساختمانهای بلندمرتبه، با نزدیک شدن به طراحی برج سبز و پایدار، کیفیت فضایی مطلوب را در فضاهای داخلی این ساختمانها و در محیطهای شهری پدید آورده و میتواند زمینهساز تحقق توسعهپایدار در ساختمانها و شهرها باشد.
واژههای کلیدی: بلندمرتبهسازی، بام سبز، توسعه پایدار، منظر سبز شهری.
.1 مقدمه
ظهور مشکلات ناشی از افزایش جمعیت جوامع شهری و لزوم تأمین سریع مسکن و سرپناه برای گروه بیشماری از شهروندان، به گسترش نابسامان بافت شهری و رشد نامتوزان تراکم ساخت در مناطق مختلف شهر انجامید که توسعهی افقی شهرها را با محدودیتهای فراوانی مواجه نمود. این دوران که مقارن با پیشرفتهای تکنولوژی و ظهور مصالح نوین گشته بود؛ با گرایش به بلندمرتبهسازی در شهرهای گوناگون همراه شد. گذشت زمان و تجربهی بهرهبرداری از این ساختمانها، وجوه جدیدی از این گونهی ساختمانی را نمایان نمود تا آنجا که برخی نظریهپردازان معایب روانشناسی، جامعهشناسی، زیستمحیطی، شهرسازی، تأسیساتی و معماری این ساختمانها را نسبت به مزایای آن، برجستهتر دانسته و این نوع از ساخت و ساز را مذموم برشمردند.
از آن پس، طراحان و متخصصین صنعت ساخت و ساز، تلاش نمودند تا با اتخاذ راهکارهایی در راستای توسعه پایدار، ضمن تقویت مزایای این ساختمانها و برطرف نمودن معایب، جایگاه آنها را در شهرهای پایدار فردا تثبیت نمایند. در این پژوهش، که به شیوهی توصیفی- تحلیلی انجام شده؛ ضمن بازشناسایی معایب برشمرده برای ساختمانهای بلندمرتبه با اتکا بر پیشینهی پژوهش، اثرات بامهای سبز شناسایی شده تا سازگاری یا ناهماهنگی این تأثیرات بر تحققپذیری پایداری اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در این گروه از ساختمانها تحلیل و ارزیابی شود.
.2 بلندمرتبهسازی
پدیدهی بلندمرتبهسازی در ایران از اواسط سدهی حاضر در تهران و سپس در شهرهای بزرگ شکل عملی به خود گرفت و به تدریج به سایر نقاط کشور سرایت کرد - حسینزاده و حیدری 1390، . - 5 مشکل گسترش افقی شهر، کم کم نهتنها زندگی مردم تهران را به مرحلهی فلج شدن رسانید؛ بلکه مسئولان امور را نیز به مشکلات فراوان دچار کرد - پویش و رمضانی 1372، - 10؛ تا آنجا که »روند روبهرشد ساختوساز افقی در کلانشهرهای امروزی بنا بر ازدیاد روزافزون جمعیت در آنها از یک سو و وجود محدودیت از نظر فضاهای باز در سطح زمین از سوی دیگر، مهمترین چالشهای کنونی طراحی شهری در سطح جهان به شمار میرود.
این در حالی است که ایدهی ایجاد ساختمانهای بلندمرتبه با عملکردهای سکونتی و تجاری به عنوان یکی از راهحلهای برونرفت از این بحران در بسیاری از کشورهای توسعهیافته و نیز در حال توسعه پیشنهاد شده است« - رزاقیاصل و همکاران 1382، . - 4آنچه در ابتدا موجبات رونق و رواج ساخت و ساز ساختمانهای بلندمرتبه را فراهم آورد؛ مزایای تکنولوژیکی و اقتصادی در این گروه از ساختمانها بود. بعنوان مثال »با استفاده از ساختمانهای بلند سرانهی زمین مسکونی، سرانهی معابر و طول و مساحت آنها و هزینهی تأسیسات زیربنایی کاهش مییابد ...]و...[ امکان اعمال استانداردها و ضوابط مقررات ساختمانی و همچنین بنا به ضرورت استفاده از تکنولوژی پیشرفته و مصالح مدرن استحکام بنا نیز افزایش مییابد« - صادقزاده 1376، . - 106
این مزایای بیشمار باعث شد تا ساختمانهای بلندمرتبهی مسکونی، به عنوان الگویی مناسب برای توسعه و تأمین مسکن در شهرهایی که با محدودیتهای فیزیکی گسترش افقی روبرو هستند؛ تثبیت شوند - حسینزادهدلیر و حیدری 1390، . - 7-6 ساختمانهای بلندمرتبه علاوه بر ملاحظات معماری، بر منظر شهری نیز اثرگذارند. »ساختمانهای بلند شهری، به واسطهی ویژگیهای کالبدی و بصری خود، نقش مهمی در خلق تصویر ذهنی شهروندان از شهر دارند« - فیضی و اسدپور1392، » . - 108در یک بنای بلند، چگونگی قرارگیری روی زمین و تأثیری آن بر خط آسمان مهم است. از طرف دیگر بام آن به عنوان یک »نظرگاه« مطرح بوده و از آنجا امکان دیدهای پانوراما از کل شهر فراهم است.
به این ترتیب یک بنای بلند به عنوان بنایی با جایگاه شهری، علاوه بر خدماتی که به سایت متعلق به خودش ارائه مینماید؛ میتواند به شهر و محیط اطراف نیز خدمترسانی کند« - کریمی و همکاران 1389، . - 91با این وجود، با گذشت زمان و فراگیر شدن ساخت این گروه ساختمانی در شهرها، از سوی منتقدین آنها، به معایبی اشاره میشد که علاوه بر ویژگیهای در نظر گرفته شده برای این ساختمانها در مرحلهی طراحی، بر ناکارآمدیهای گزارش شده در دوران بهرهبرداری نیز تأکید داشت. برخی از عمدهترین مضرات برشمرده برای برجها، عبارتند از: »برهم خوردن مقیاسهای انسانی در محیط شهری، از بین رفتن مناظر طبیعی در دیدگاهها و مناظر شهری، جداسازی انسانها از یکدیگر و ایجاد زمینه برای وقوع جنایات، زیرپا گذاشتن ارزشها و سنتهای قدیمی در کالبد و سیمای شهرها، ایجاد تراکم بیشازحد و ازدحام جمعیت در مناطق شهری خاص« - گلابچی 1392، - 274
و بروز مشکلات در تأسیسات ساختمان و لزوم در نظر گرفتن دیتیلهای بخصوص در طراحی و اجرای سیستمهای تأسیساتی - صادقزاده 1376، . - 110به عبارت دیگر، آنچه در زمرهی معایب این گروه از ساختمانها، دستهبندی میشود؛ عمدتاً ناشی از جانمایی یک ساختمان با ارتفاع زیاد و تراکم بالا در سایت طراحی است که در شعاع وسیعی از محدوهی شهر، تأثیر میگذارد و اگر به جنبههای زیستمحیطی، روانشناختی، اجتماعی، کالبدی، فنی، تأسیساتی و... در مراحل مختلف روند اجرا توجه لازم معطوف نشود؛ میتواند مشکلات بیشماری را برای بهرهبرداران و شهروندان ساکن در محدوده، در پی داشته باشد.
همچنین به دلیل امکان استقرار تعداد بسیار زیاد بهرهبرداران در فضای داخلی برج و ساکنین مجاور آن در آن منطقه از شهر، ضروریست تا مضرات این گروه ساختمانی و آسیبهای احتمالی ناشی از آنها، به حداقل رسیده و در سازگاری با شرایط مطلوب شهرها باشند. با توجه به اینکه در اصول توسعه پایدار، به جنبههای مختلف مؤثر بر طراحی و اجرای ساختمانها نیز پرداخته شده است؛ بکارگیری معیارهای توسعهی پایدار برای آفرینش ساختمانهای بلندمرتبهی بهینه توسط متخصصین این حوزه پیشنهاد گردیده است. به منظور انتخاب راهکارهایی برای تقویت نقاط قوت و برطرف نمودن نقاط ضعف ساختمانهای بلندمرتبه، مروری بر مؤلفههای توسعه پایدار انجام شده و به ابعاد مختلف آن اشاره شده است.
.3 توسعه پایدار و صنعت ساخت و ساز
»در سال 1987، کمیسیون جهانی سازمان ملل برای محیطزیست و توسعه، به ریاست گروهالم برونتلند، نخستوزیر سابق نروژ، گزارشی با عنوان آیندهی مشترک ما منتشر کرد. در این گزارش، ضمن یافتههای دیگر، توسعه پایدار چنین تعریف شده بود: صورتی از توسعه که نیازهای فعلی ما را برطرف کند؛ بدون اینکه در توانایی نسلهای آینده برای برطرف کردن نیازهایشان خللی وارد نماید. افزایش چالشهای زیستمحیطی در نتیجهی تغییر اقلیم و کاستی گرفتن منابع، تداومپذیری را به موضوع مهمی تبدیل کردهاست که نحوهی عمل صنعت طراحی ساختمان را شکل میدهد. تداومپذیری اساساً حیطهی گستردهای دارد و در نحوهی مدیریت منابع و ساخت جوامع تأثیر میگذارد و این موضوع رهیافتی تاریخی را میطلبد که آثار اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی توسعه را درنظر بگیرد و مستلزم شرکت کامل طرحریزان، سازندگان و مؤسسات دولتی و غیردولتی است« - چینگ 1388، . - 11
