بخشی از مقاله
چکیده:
اندیشه انتظار و سخن دربارهی منجی موعود مسلمانان در آیینه شعر شاعران از دیرباز تا کنون، به ویژه در شعر دوره معاصر به خوبی نمایان گشته و گستره وسیعی را از ادبیات معاصر به خود اختصاص داده است. انتظار موعود در شعر عربی معاصر رنگ و بوی خاصی پیدا کرده، به ویژه جهان عرب که شاهد قیامهای مردمی و اعتراضات آنان نسبت به سردمداران زور می باشد. بنابراین شعر انتظار شعر اعتراض است که خواستار جامعه آرمانی در سایه مصلح جهانی است.در این پژوهش با استناد به شواهدی از اشعار شاعران عصر معاصر، به بررسی وجوه مختلف سیمای حضرت مهدی - عج - پرداخته است و با روش تحلیلی- توصیفی به انعکاس مفاهیمی همچون غیبت، انتظار ، ولادت، مدح، علائم ظهور، غیبت صغری و کبری، پاسخ به بعضی انحرافها و همچنین بازتاب اشعار سیاسی که خود شامل موضوعاتی مانند دعوت به قیام، سکوت سران عرب و انتظار منفی آنها، نوید آینده ای روشن در فلسطین اشغالی، آرمانخواهی، آرمانشهر، مصائب کشور عراق و ... می شود را در اشعار شاعران این عصر مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
واژگان کلیدی: ادبیات معاصر، شعر عربی، مهدی موعود - عج - ، انتظار
مقدمه
انسانها با همهی اختلافاتی که در عقیده و مذهب خود دارند، بهعنوان یک باور به منجی معتقدند بر این اساس برای انسان در روی زمین، موعودی خواهد بود که با ظهورش هدف همه ی ادیان الهی تحقق مییابد. اندیشه انتظار و ظهور مصلح و برقراری حکومتی جهانی زیر لوای یک دین واحد و رهبری عادل که بتواند مدینهی فاضله را بنیان نهد، بهعنوان اصل اساسی در اعتقادات دینی میباشد.»همه در درون خود انتظاری را احساس میکنند؛ انتظار اینکه از وضع موجود به در آیند و به وضعی ایدهآل دست یابند. این اعتقاد کهن در فطرت انسان و در دعوت تمامی پیامبران ریشه داشته و در ادیان مختلف به شکلهای گوناگون معرفی شده است؛ زرتشتیان در انتظار سوشیانت، یهودیان در انتظار ماشیح، مسیحیان در انتظار مسیح و مسلمانان چشم به راه مهدی - عج - هستند.« - سیفی و دیگران، - 142:1392
منجی موعود مسلمانان حضرت مهدی - عج - ، همان کسی است که برای نجات بشر و برانداختن بساط ظلم قیام میکند. این اندیشه در شعر معاصر متجلی گشته در نتیجه شاعران بابی جدید بهعنوان ادبیات مهدویت در اشعار خود گشوده اند. هر چند که ادبیات مهدویت در دوره های قبل شاید از همان دوره آغاز رسالت به دلیل بشارتهای پیامبر - ص - درباره قائمی که از سلاله او قیام می کند در اشعار عربی جای گرفته بود. اما امروزه، به دلیل بیداری اسلامی در قرن معاصر، توجه بیشتری را به خود جلب کرده و شاعران زیادی در این باره لب به شعر گشودهاند.شاعران عرب در کشورشان که امروزه اکثر آنها تحت سلطه متجاوزانند ندای آزادی و رهایی سر میدهند چرا که از ظلم و بیداد به تنگ آمده و خواستار نیروی غیبی است که بتواند کشورش را از چنگال ظلم برهاند. از این رو شعر آیینه افکار و دردهای شاعر می شود و از سیاست های ظالمان مینالد و امید آزادی و نجات در سایه منجی را در سر میپروراند و در کلام خویش بر زبان میآورد.
بیان مسأله:
منزلت انتظار در اعتقادات اسلامی و نقش سازنده آن، از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبراکرم و ائمه اطهار - ع - آن را برترین عبادات و نیکوترین اعمال دانستهاند. ازسویی دیگر برای اشاعه چنین معانی عالیقدری بایسته است، درحالیکه منزلت رفیع آن ترسیم میشود، نقش سازنده و تأثیرات آن در عمل نیز نمایانده گردد. در طول تاریخ شاعرانی هستند که با باور و اعتقاد قلبی به ظهور حضرت مهدی - عج - امام دوازدهم شیعیان به مدح آن حضرت پرداختهاند و یا با عجز و زاری خواستار ظهور وی هستند و آن را در اشعارخود وارد نمودهاند. در اشعار مهدوی میتوان اشارتهایی را یافت که بیانگر ناهنجاریها و آزمونهای سخت بشری در آستانه ظهور است همچنین به خوبی میتوان باور به ظهور منجی و نیز شرایط عصر طلایی ظهور را در ابیات برخاسته از دل و جان شاعران بازیافت.
پیشینه و اهمیّت تحقیق:
توجه به بررسیهای انجام شده کتابی با عنوان سیمای حضرت مهدی در آیینه اشعار عربی توسط محمود عبدالهی به نگارش درآمده این کتاب اشعاری که درباره امام مهدی - عج - و اثبات آن در مکتب اهل سنت و نیز اشعاری قبل از ولادت امام - عج - در اعصار مختلف پرداخته است. همچنین به اشعاری درباره مفاهیم بارز اشعار مهدوی سده سیزدهم و چهاردهم اشارهای دارد.پایان نامهای با عنوان بررسی تطبیقی اندیشه انتظار در شعر محمود درویش و قیصر امینپور نوشته زینب امینی پژوه در دانشگاه اصفهان که به بررسی انتظار بهصورت عام پرداخته است، همچنین مقالهای با عنوان تجلی امام مهدی - عج - در اشعار معاصر عربی نوشته محسن سیفی، اسما سلطانی فر که به بررسی مفاهیمی مانند ولادت، غیبت، امام واسطهی فیض الهی پرداخته است.بررسی فلسفه انتظار و نقش آن در اشعار سیاسی معاصر عربی و بررسی و تحلیل آنها هیچ پیشینه پژوهشی ندارد.
هدف تحقیق:
·واکاوی مناقب و فضایل حضرت مهدی - عج - دراشعار معاصر عربی
·گسترش معارف مهدویت در زمینه اشعار کلاسیک و نو
·استفاده پژوهشگران برای درک ظهور حضرت مهدی - عج - درخلال اشعار معاصر عرب
·بررسی تأثیر انتظار در اشعار معاصر عربی
شفاف سازی معنای منجی برای پژوهشگران در زمینه موعود و منجی در عصر معاصر
سؤالهای تحقیق:
1.فلسفه پرداختن شاعران معاصر به موضوع مهدویت چه بوده است؟
2. آیا مسائل سیاسی معاصر انگیزهای برای پرداختن به موضوع مهدویت بوده است؟
3.تحلیل محتوا و مضمون شعر معاصر درباره حضرت مهدی - عج - مبتنی بر چه مفاهیمی است؟
روش انجام تحقیق:
در این پژوهش سعی شده است اشعار در زمینه مهدویت و منجی استخراج، سپس به ترجمه و تحلیل اشعار پرداخته شود و با تحلیل محتوا و ارزیابی و تطبیق دادهها با موضوع مورد نظر، نتیجه لازم اسخراج گردد.
جهان شمولی موضوع انتظار
مقوله موعودگرایی کهتقریباً میتوان گفت در تمام ادیان و همینطور تمدنهای کهن نیز به چشم میخورد، بهعنوان انگارهای مذهبی و ابرملّی، به شدت انگیزه و رسالت جهانی شدن را دارد و به عنوان یک حقیقت مشترک بین الادیانی در همه ادیان بشری، از ادیان توحیدی گرفته تا ادیان غیر توحیدی، به دلیل وجود مفاهیم مشترک نظیر» نجات« از قابلیت ایجاد تعاملی مناسب در میان تمام جوامع، بهرهمند است. موعود و ظهور منجی، مقولهای است که همه ادیان، حتی ادیان غیر الهی بشارت آن را دادهاند؛ حتی مکاتبی که به نوعی الوهیتزدایی شدهاند نیز باز به شکلی به این مسأله اندیشیدهاند. آثاری که از نگاه به آینده با موعودگرایی حتی در ابتداییترین سطوح آن متصور است، شامل ایجاد امید و انگیزه برای ثمربخش بودن تلاشهای بشری به جامعهای بهتر است. - درویشی متولی، - 173:1388
