بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات عرب در عصر معاصر با گرایشهای ادبی مختلف مواجه شده است که از مهمترین آنها آشنایی با ادبیات و مکاتب ادبی غرب است و رمانتیسم یکی از مکاتب مهم ادبی است که اساس و شالودهایی غربی دارد و تاثیر آن را بر دیگر ادبیاتها نمیتوان نادیده گرفت بنابراین در این تحقیق سعی شده است که بصورت تحلیلی و توصیفی، به بررسی جایگاه مکتب رمانتیسم و مضامین آن در شعر معاصر عرب پرداخته شود، که مشخص شد رمانتیسم در جهان عرب به گونهای گسترده در تار و پود شعر و ادب عربی نفوذ کرده استو انعکاسی از تحول فکری، تجدّد و پیروی از جنبههای زندگی اروپایی بوده است. این مکتب، مکتب ابتکار و خلاقیت است و بر آزادی تعبیر و پرداختن به عشق، عاطفه و احساس تاثیر دارد و هر چند موضوعات مهم آن در ادبیات عرب طبیعت، عشق، دین، حزن و اندوه، مرگ، غربت و تنهایی است اما مفاهیم و مضامین رمانتیک عربی در میان شعرای مهاجر و شاعران مقیم کشورهای عربی تا حدودی متفاوت است.
کلیدواژهها: ، ادبیات عرب، مکاتب ادبی، رمانتیسم، شعرای عرب
مقدمه
از اواخر قرن هفده و نیمه قرن هیجده میلادی که اوضاع اجتماعی و افکار عمومی مردم اروپا دستخوش تغییرات شگرفی شد، مردم اروپا دریافتند که ادبیات کلاسیک و قالب و اندیشههای ادبی و هنری اصحاب آن که به تقلید از شاعران و ادبای یونان و روم باستان به آفرینش هنری و ادبی میپرداختند، قادر به انعکاس و انتقال اندیشهها آنان نیست و اسلوب کلاسیک که مبتنی بر تقلید از نویسندگان سنتی و قدیم بود، مانع آزادی تفکر و بیان شده است. به همین دلیل در پی آن بر آمدند تا در کیفیت احساس و ذوق، سلیقه هنری و شکل تخیل خود تغییراتی را ایجاد نمایند. به دنبال این احساس نیاز، به تدریج نویسندگان مطرح اروپایی با کنار زدن قواعد و اصول خشک مکتب کلاسیک که به تبعیت از عقل و خرد، تقدیس سنت قدما و حقیقت نمایی استوار بود، راه نوی را به سوی استفاده از تخیل، احساس گرایی و رهایی از قید و بندهای گذشتگان فراروی خود قرار دادند.
با تأمل در اصول فوق، مشاهده میشود که در تقابل با مکتب کلاسیک، مکتب رمانتیسم پا به عرصه نهاد که احساس را بر عقل برتری داده و تخیل و رهایی از سنتهای قدما و توجه به رمز پردازی در مقابل حقیقت نمایی و تقدیس سنتها قرار دارد. رمانتیسم ضرورت و نیاز زمانه بود و همین ضرورت باعث شد بسیاری از نویسندگان و شاعران منتسب به نجبا اشراف بدان روی آوردند. رمانتیسم به شعر جان تازهای بخشید. شعر را از حالت رسمی اشرافی بیرون آورد و فضاهای تازهای بدان بخشید، اجازه داد تا خیال هر چه میتواند پر و بال بگیرد. و در سایه این میدانهای جدید خیال پردازیها بود که واژگان پربارتر و عاطفی و حساستر شد.
این مکتب در حقیقت نهضتی ادبی- فلسفی است که جایگاه احساس و تخیل در آن بسیار فراتر است و بر عقل و منطق ترجیح داده میشود. این مکتب منادی آزادی مطلق هنرمند از قیود شعری از جمله قافیه است و به فردیت شاعر بهای ویژهای میدهد. اما بحث رومانتیسم و مضامین آن موضوع جدیدی در ادبیات عرب بخصوص شعر عربی نیست. ادب عربی از دوران قدیم آن را تجربه کرده است به طوریکه شعر قدیم عرب اگرچه به لحاظ اسلوب و ساختار مطابق با اصول و قواعد شعر کلاسیک است و التزام به وزن و قافیه و عبارت در آن مشهود میباشد اما از لحاظ روح و مضمون شعر، بیشتر صبغهی رومانتیکی دارد.ادبیات عرب در عصر حاضر با گرایش های ادبی مختلف مواجه گشت.
از مهمترین آنها آشنایی با ادبیات و مکاتب ادبی غرب است. موضع ادبا در برخورد با این مکاتب یکسان نبود. برخی به محض روبروشدن با این مکاتب، در برابر آن دچار خودباختگی گشته وسعی نمودند تا آن را با تمام ویژگیهایش در ادب عربی واردکنند .برخی هم به نفی و انکار وجود مظاهر هر نوع مکتبی در ادب پرداختند. عدهای هم بعد از آشنایی با مکاتب غربی تلاش نمودند تا به شکلی بنیادی و اصولی، ویژگیهای این مکاتب را در ادب عربی در قالب جریانی مشخص ساماندهی کنند. به هر حال در اینجا سعی شده است که به جایگاه مکتب رمانتیسم و مضامین آن در شعر معاصر عرب و تاثیر آن بر شاعران عرب زبان معاصر پرداخته شود.
پیشینه تحقیق
درباره مکتب ادبی رمانتیسم در شعر معاصر عربی، کتاب ها و مقالات فراوانی به زبان عربی تألیف شده است. از آن جمله: دو کتاب »الرومنسیه فی الشعر العربی و الغربی« و »خلیل مطران طلیعه الشعراء المحدثین« نوشته ایلیا الحاوی، و کتاب »الرومنتیکیه« نوشته محمد غنیمی هلال، و کتابهای بسیاری تحت عنوان »المذاهب الادبیه« از جمله: مذاهب الأدب، یاسین الأیوبی، و »الأدب، انواع و مذاهب « نوشته فایز ترحینی، و کتاب تحلیلی »الإتجاهات الجدیده فی الشعر العربی المعاصر « نوشته عبدالحمید الجیده، و نیز در کتابها و مقالات مربوط به نقد ادب معاصر عربی، درباره این موضوع بحث شده است، اما در زبان فارسی آثار اندکی در این زمینه به نگارش در آمده است از جمله: کتاب ارزشمند استاد شفیعی کدکنی »شعر معاصر عرب« که بخشهایی از آن به تأثیر مکتب رمانتیک در شعر معاصر عربی اختصاص یافته است.
و مقاله »رمانتیک در شعر معاصر عربی « نوشته نجمه رجایی و »رمانتیک در شعر بدر شاکر السیاب« نوشته حسن داد خواه و مقاله »تأثیرپذیری شاعران معاصر عرب از مکتب ادبی رمانتیک.« از علی سلیمی و حسین رضا اختر سیمین بر تاثیر این مکتب بر شاعران عرب اشاره دارند. اما در مجموع میتوان گفت، تأثیر مکتب رمانتیک بر شعر معاصر عربی، به اندازهای گسترده و فراگیر بوده است که هنوز جای پژوهشهای فراوانی، بویژه به زبان فارسی، خالی میباشد. بر این اساس، این مقاله سعی دارد که جایگاه مکتب رمانتیسم و تاثیر مضامین آن در شعر معاصر عرب را بررسی نماید.
بحث تعریف رمانتیسم
تعریف واژه رمانتیسم کار چندان سادهای نیست و قدم نهادن در آن بسیار دشوار است گستردگی مکتب رمانتیسم و دستاوردهای متفاوت آن ، مانع از ارائه تعریف واحد از رمانتیک میگردد. - جعفری، - 1377:22 در باور بعضیها این ادبیات بر عکس ادبیات مکتب کلاسیسمبیشترتکیه به ذوق و تخیّل و عواطف قلبی دارد تا بر عقل که اساس کار مکتب
