بخشی از مقاله
چکیده :
توجه به فرهنگ و حقوق شهروندی از طرف حاکمیت و افراد جامعه به عنوان مهم ترین شاخصه توسعه انسانی پایدار در جهان مطرح است.از نگاه اسلام با توجه به مبانی و اهداف الهی و اسلامی،توجه به فرهنگ و حقوق شهروندی کرامت ذاتی و خاستگاه آن فطرت انسانی است.
انسان بر اساس فطرت خدادادی می تواند حرکت تکاملی جامعه را میسر سازد و محور توالی وتسلسل حوادث اجتماعی و سازنده ی سنت های اجتماعی باشد. در این راستا فرهنگ رضوی ابعاد گسترده ای داردکه شامل ارتباطات اجتماعی،اصلاح روابط،اخلاق محوری،برابری و عدم تبعیض،آزادی اجتماعی،مهارت سازگاری - رفتار انطباقی - می باشد.در نتیجهبررسی مًولفه های فرهنگ و حقوق شهروندی از منظر امام رضا - علیه السلام - به عنوان پیشوای شیعیان امری ضروری به نظر می رسد.
پرسش اصلی مقاله حاضر این است که فرهنگ و حقوق شهروندی تا چه اندازه در سیره رضوی تبیین شده است؟
این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با الگوگیری ازسنت رضوی می کوشد به بررسی مؤلفه های فرهنگ و حقوق شهروندی با تأکید بر آموزه های تربیتی امام رضا - ع - بپردازد .
مقدمه
فرهنگ و حقوق شهروندی از جمله مکانیسم های متمایز در جامعه امروز بوده که توجه بسیاری از اندیشمندان علوم مختلف از جمله دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی را به خود جلب کرده است اهمیت سبک زندگی اجتماعی و در ذیل آن رعایت فرهنگ شهروندی مسئله ایست که در دین ما به خوبی به آن اشاره شده است.
هر اجتماعی بر اساس سلسله قواعد و اصول اخلاقی شکل می گیرد.اگر به عمق جوامع بشری وارد شویم،مجموعه ارزش ها و بایسته های را میابیم.سطح کلان جامعه ،التزام به بایسته های اجتماعی است که همه بر پاسداشت آن می کوشند و کنش های خود را بر اساس آن معیارها شکل می دهند.اسلام به عنوان نظام اجتماعی از این قاعده مستثنی نیست.درآیین اسلام ،جامعه بر اساس عقیده بنیان گذاری می شود.بی تفاوتی و بی تعهدی نشانه ی ضعف دین داری است و هم گرایی و هم یاری اصالت دارد.
دین سهم موثری در فرهنگ اجتماعی و ارتباطات میان فردی دارد.فرهنگ اجتماعی که برآمده از دین اسلام است بر پایه ارزش هایی بنا می شود.ارزش های اجتماعی سازنده ی فرهنگ اجتماعی سالم هستند.در صورتیکه ارزش ها برجامعه حکمفرما شوند,حدود الهی رعایت شده ودر سایه آن حقوق شهروندان تحقق می یابد.
هنجارها وقواعد رفتاری دو دسته اند:الزام آور و غیرالزام آور :
ارزش ها و هنجارهای الزام آور,بعد حقوقی روابط اجتماعی را شکل می دهند و هنجار های غیر الزام آور,سلسله قواعد رفتاری هستند که به صورت آداب,اصول و شعائر تحقق می یابند.
کنترل پذیری اجتماعی از طریق هنجارهای حقوقی و اخلاقی صورت می پذیرد.بدون تردید این دو اصل جایگاه ویژه ای دارند,زیرا جامعه به مثابه نظامی مبتنی بر فرهنگ بوده و رعایت حقوق افراد و پابندی به اخلاق اجتماعی عاملی سازنده در فرهنگ است.
بخشی از این اصول و آموزه ها در قرآن کریم بیان گردیده وبخش دیگر در احادیث و شیوه های عملی پیامبر - ص - و امامان معصوم - علیهم السلام - دیده می شود.
بر این اساس هر مسلمانی باید در چارچوب اصول و سنن فرهنگ دین خودش زندگی کند و همه رفتارهایش مطابق الگوی اسلامی ×باشد. این امرتنها باشناخت قوانین الهی و توصیه های معصومین - ع - و به کار بستن آنها در زندگی محقق می شود.
امامان شیعه - علیهم السلام - هر کدام متناسب با زمان،نظامی از بایسته های اجتماعی را پیش کشیده اند و ذهنیت عمومی را برای توافق های اجتماعی مهیا کرده اند.آنان مردم را به عنوان مهم ترین کنشگران اجتماعی برای فرهنگ پذیری و بایسته پذیری تشویق کرده اند تا تعادل در جامعه برقرار شود و قشربندی های اجتماعی به حداقل رسد.حضرت رضا - ع - برای بیان معیارها و بایسته ها در ارتباطات اجتماعی فرصت هایی خلق کردند.ایشان،بالاترین سطح حیات جمعی را عرضه کردند تا از فردیت ها کاسته شود و هم گرایی انسانی جایگزین واگرایی گردد.
امامان معصوم - ع - با شناخت دقیقی که ازماهیت انسیان دارند،الگویی الهی برای هدایت ارایه کرده اند تا هدف خلقت را به انجام رسانند.هریک از این رفتار ها بیانگر یکی از ارزش های اجتماعی است.در این میان،احادیث رضویجایگاه ویژه ای دارند.روایت های نورانی حضرت رضا - ع - فلسفه ی جامعه و زندگی در آن را توضیح می دهد و معیار ها و ارزش های جامعه ی دینی را آشکار می سازد.
در حدیثی از امام رضا - ع - آمده است"خدا بیامرزد بنده ای که امر ما را احیا کند."وقتی پرسیدند:چگونه؟ فرمودند:"علم ما را می آموزد و آن را به مردم تعلیم می دهد زیرا اگر مردم زیبایی های سخن ما را بدانند به یقین از ما پیروی می کنند."
در همین راستا و به منظور ارج نهادن به سخن امام رضا - ع - پژوهش حاضر درصدد است به فراخور بضاعت و گنجایش خویش،با تفحص در زندگی و سیره عملی امام علی بن موسی الرضا - ع - مجموعه آموزه های عنصری فرهنگ اجتماعی را با تأکید بر گفتار و رفتار ایشان ارائه دهد.
×پیشینه ی تحقیق :
به جهت آن که قدمت درباره ی موضوع و مفهوم فرهنگ شهروندی سابقه ی طولانی دارد.لذا مطالعات گسترده و قابل توجهی در حوزه موضوع یاد شده صورت گرفته است،اما پیرامون موضوع ذکر شده-تبیین مؤلفه های فرهنگ شهروندی با تکیه بر نقش تربیتی امام رضا - ع - - کتاب یا جزوه ای یافت نشد،اما با محوریت اختصاصی حقوق شهروندی،به مقالاتی دست یافتیم که توسط برخی نویسندگان محترم گردآوری شده بود و اکثریت این بزرگواران در آثار خویش به مفهوم شهروندی,حقوق شهروند در ایران و حقوق اساسی،حقوق بشر و ...اشاره نموده بودند.از این رو برآنیم تا با رویکرد و نگاهی دیگر به مقوله یفرهنگ شهروندی با توجه به نقش تربیتی امام رضا - ع - بپردازد.
مفاهیم
قبل از ورود به بحث، تبیین مفاهیم مورد نظر ،ضروری است.
فرهنگ:
فرهنگ فارسی معین، فرهنگ را مرکب از دو واژه »فر« و »هنگ« به معنای ادب ،تربیت ، دانش ، علم ، معرفت و آداب و رسوم تعریف کرده است
متفکران درباره فرهنگ ، تعاریف گوناگونی ارائه کرده اند که از میان آنان مرحوم علامه محمد تقی جعفری - ره - فیلسوف مسلمان ، با نقد مهم ترین تعریف ها از فرهنگ ، چنین تعریفی ارائه داده است »:فرهنگ عبارت است از کیفیت یا شیوه بایسته و شایسته برای آن دسته از فعالیت های حیات مادی و معنوی انسان ها که مستند به طرز تعقل سلیم و احساس های تصعید شده آنان در حیات تکاملی باشد
با جمع بندی نظر های گوناگون می توان چنین نتیجه گرفت که فرهنگ ، مجموعه ای باورها ، ارزش ها ، شیوه زندگی ، آداب و رسوم ، نظام های سیاسی ، اجتماعی و حقوقی است که در جامعه نهادینه شده است.
