بخشی از مقاله
چکیده
برخی تنگهها دارای ویژگیهای ممتاز و بینظیری هستند که این ویژگیها به آنها موقعیت جهانی میدهد. همین عامل، محاسبات استراتژیک و ژئواستراتژیک قدرتهای جهانی و منطقهای را تغییر داده؛ به نحوی که آنها ادعای کنترل کامل بر تنگه یا حداقل داشتن قدرت فرمانروایی بر آن را داشته باشند. وجود دو عامل نظامی و اقتصادی - انرژی و تجارت - روز به روز بر اهمیت آنها افزوده است. این عوامل، اثرات و پیامدهای مختلفی از جمله رقابت قدرتها را در این تنگهها درپی داشته است؛ هرچند با پیشرفتهای تکنولوژیهای نظامی و تغییر الگوهای سیاست جهانی تغییرات زیادی به وجود آمد و از اهمیت آنها به ظاهر کاسته شد، اما با چرخش اولویتهای استراتژیک بعد از جنگ سرد، در حال حاضر، تنگههای مهم حوزه اقیانوس هند از جمله تنگه هرمز از نقشآفرینی ژئواکونومیکی بالایی برخوردار میباشند. اقیانوس هند و تنگههای مهم این حوضه، به لحاظ اقتصادی و نزدیک نمودن مسافت سه حوزه جغرافیایی مهم اقتصاد جهان یعنی آمریکای شمالی، اتحادیه اروپا و جنوب شرق آسیا از جایگاه مهمی برخوردارند. هدف این پژوهش، بررسی جایگاه اقیانوس هند و تنگههای مهم آن در توسعه و رشد اقتصادی سواحل دریای عمان به ویژه چابهار میباشد.
واژههای کلیدی: اقیانوس هند، تنگههای استراتژیک، ژئواکونومی.
-1مقدمه:
سهم حمل ونقل دریایی در جابجایی کالاتقریباً 90 درصد کل تجارت است .این مسئله وقتی خود را نشان میدهد که بدانیم کالاهای حمل شده در عرصه تجارت بین المللی است .این میزان در حدود 6 میلیارد تن میباشد که ثلث آن را مواد نفتی، ثلث دوم آن را کالاهای خشک و فله و ثلث آخر را کالاهای غیر فله تشکیل میدهند - عابدیان، - 42 1386 با توجه به احراز چنین درصدی از جابجایی کالا به حمل ونقل دریایی، اهمیت ارتباط بین جهانی شدن و تجارت بین المللی، و حمل ونقل دریایی، به عنوان دو بخش غیر قابل تفکیک، روشن می شود .از این رو می توان ادعا کرد که تجارت دریایی از عوامل لازم و تأثیرگذار در توسعه تجارت و ابزار اصلی تأمین نیازهای گوناگون اقتصادی بیشتر کشورها در جهان است. تنگه های مهم بین المللی برای اقتصاد جهانی، بخصوص برای بازیگران اصلی آن، بسیار حیاتی هستند .زیرا حمل و نقل دریاییکماکان، ارزانترین وسیله حمل و نقل کالاهای حجیم است و بیش از 80 درصد از تجارت جهانی، بوسیله ترانزیت دریایی انجام می شود - . - Nincic, 2002,144 چابهار یکی از کانون هایی است که می توان مناطق غرب و شرق ، شمال و جنوب کره زمین را پیوند دهد.
-2مهمترین تنگه های منطقه
اقیانوس هند دارای چهار آبراهه بسیار مهم و بحرانی برای تجارت بینالمللی دریایی شامل: کانال سوئز در مصر، باب المندب - مرز جیبوتی و یمن - ، تنگه هرمز - مرز ایران و عمان - و تنگه مالاکا - مرز اندونزی و مالزی - است. این نقاط انسداد یا کانالهای باریک، مسیر مهم در تجارت جهانی نفت میباشند. این مسیرها بدون اغراق، نه تنها بعنوان منبع حیاتی از نظر استراتژیکی و اقتصادی برای بسیاری از ملل قرار گرفته در طول آنها عمل میکنند، بلکه نقش حساسی را بعنوان شاهراه تجارت جهانی و تامین انرژی، که اهم آن از طریق دریا حمل میشود، بازی میکنند. از آنجائیکه بیشتر کشورهای اقیانوس هند به تجارت بینالمللی با همسایگان دور مشغولند، بیشتر کالاهای جهان از طریق اقیانوس حمل و نقل می شود در واقع مسیرهای دریایی بین المللی محدود به گذشتن از موقعیتهای خاص مرتبط با گذرگاهها، و تنگه هاست .تنگه های مورد استفاده در مسیرهای دریایی معمولا یا مسیر جایگزین ندارند و یا در فاصله ای قرار دارند که انحراف مسیر از آنها غیر اقتصادی است .این مسیرهاعمدتا بین نواحی مهم صنعتی از قبیل اروپای غربی، آمریکای شمالی و آسیای جنوب شرقی قرار گرفته اند.
با توجه به نیازهای جهانی برای تجارت دریایی و جریان انرژی و دسترسی به بازارها، استفاده از مسیرهای دریایی اقیانوس هند و تنگه های استراتژیک آن مانند هرمز و باب المندب و تنگه های شرق دور یک ضرورت حتمی است .تنگه هرمز، مهمترین مسیر انرژی جهان بدون جایگزین میباشد. احتمالا در اینده اروپا، ژاپن و ایالات متحده 0/70 ،% 76 و 0/25 از نیازهای نفت خام خود را از خلیج فارس تأمین کنند - . - REIA, 2004 همچنین از 14 کشوری که آسیای شرقی و جنوب شرقی را شکل میدهند، 12 تنگه به شدت وابسته به نفت آسیای غربی هستند. - - Hashimoto, 2000 یک سوم تجارت جهانی و تمام نفت آسیا از تنگه های شرقی، مالاکا، سوندا و..می گذرد . مسیر های دریایی از دریای عرب تا دریای ژاپن ازطریق اقیانوس هند، ملقب به جاده جدید ابریشم می باشدو حفاظت از آن اولویت استراتژیک جمعی برای بسیاری ازکشورها میباشد - - Raja, ,30 ماخذ نسرین خانی ها رساله دکتری جغرافیای ساسی.
-3چابهار واسطه اقیانوس هند و تجارت دریایی جهانی:
مهمترین عواملی که اقیانوس هند را از ویژگیهای تسهیل کننده مهم در تجارت دریایی جهان ساخته شامل تاثیرات تاریخی، جمعیت، موقعیت، تجارت و الگوهای اقتصادی و توسعه سیاسی و... است. ارزیابی اهمیت نقش این اقیانوس بعنوان یک منطقه فعال مهم و تاثیر گذاردر تجارت دریایی جهان، نواحی ساحلی با رشد بیشتر از نواحی درون سرزمینی، حتی در یک کشور از شرایط ویژه ای برخوردارند وصادرات از این منطقهاصولاً بوسیله کشتی در سراسر مناطق با دسترسی گسترده به مسیرهای اقیانوسی، دریایی وابستگی به کشتیرانی در این منطقه از اهمیت برخوردار است بر اساس اطلاعات بانک جهانی در سال 1999 ، تجارت دریایی جهان به مقدار 21480 میلیارد تن بوده است؛ که انتظار می رود تا سال 2010 به 35000 میلیارد تن و تا سال 2014 به 41800 میلیارد تن برسد - . - Ghosh, 2004
از بین 20 بندرکانتینری برتر جهان 15 بندر در حاشیه قیانوس هند قرار داردکه 8 بندر در چین و 7 بندر دیگر در آسیا قرار دارند که تعداد آن همچنان رو به افزایش است. - مشیری، . - 1382:72 در حال حاضر بنادر کانونی یا هاب پورت و کلان بندر ها یا مگاپورت ها نقش ویژه ای در تجارت جهانی و درامد زایی برای کشورهایشان دارند. در حمل و نقل دریایی واژه - هاب پورت - قبل از انکه نوعی بندر یا ساختار خاصی باشد معرف نقش ، موقعیت و عملکرد بندر است . در حال حاضر بنادر کانونی وکلان بندر ها با ویژگیهای مختص به خود از اهمیت بالایی برخوردار هستند .خلیج چابهار به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی ویژه ، خارج بودن از محدوده بحران ، نزدیکترین بنادر به ابهای ازاد ، جنوبی ترین نقطه عبور کریدور - شرق - به غرب در جهان ، اتصال به پیکره
