بخشی از مقاله
چکیده:
تاریخ داوری بین المللی، از نیمه دوم قرن بیستم با حقوق قراردادهای نفت و گاز و تحولات آن ممزوج و درهم تنیده شده است به طوری که رویههای داوری این دوران، انعکاس وسیعی است از تحولات ژئوپولتیک و تغییر در معادلات سیاسی، اقتصادی روابط بینالملل، که لزوم تغییر و تجدیدنظر در ساختارها و ماهیت قراردادهای بینالمللی نفت و گاز را آشکار مینماید. بسیاری از معاهدات نفت و گاز روال عادی خود را طی میکنند اما در بعضی از قراردادها، طرفین قرارداد دچار اختلاف میگردند و یکی از مکانیزم های حل و فصل اختلافات داوری است. پس از سیر و گذار از مراحل متعدد در گنجاندن شرط داوری در معاهدات مذکور و تجربه اندوزی ناشی از تحولات ایجاد شده در زمینهی قراردادهای بینالمللی نفت و گاز و حتی خدمات انرژی، هنوز هم ضرورت حل و فصل اختلافات قراردادی با استفاده از روشهای داوری مورد نظر طرفین کلیه قراردادهای بینالمللی در این زمینه میباشد.
در راستای اثبات این موضوع میتوان به تصویب معاهده منشور انرژی که توسط تعداد قابل توجهی از کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت - WTO - که یکی از بزرگترین و جدیدترین سازمانهای جهانی در زمینه تجارت میباشد اشاره نمود و با توجه به اهمیت دادن به روش داوری در حل و فصل اختلافات در مفاد این منشور میتوان دریافت که روش داوری و طرق مختلف آن یکی از بهترین روشهای حل اختلافی است که در نظریات و عقاید دولت مردان و بازیگران موثر عرصه تجارت بینالمللی خصوصاً تجارت نفت و گاز و خدمات انرژی همچنان از الویت ویژه و خاصی برخوردار میباشد.
مقدمه:
در جهان مدرن، انرژی یکی از مقولههاییاست که نقشی اساسی در کیفیّت زندگی بشر امروزی بازی میکند و عنصری کلیدی در اقتصاد مدرن به حساب میآید. کمتر کشوری را میتوان یافت که در تأمین انرژی خودکفا باشد؛ لذا انتقال بینالمللی سوخت یکی از ویژگیهای تجارت جهانی است. نفت و گاز به عنوان دو کالای - انرژی - ارزشمند جهانی، نقش مهمی در مواضع سیاسی و جناحبندی کشورها در روابط بینالملل داراست - جهانی، . - به طوری که برخی بر این باورند که کلید پیروزی در جنگها در دست طرفی قرار دارد که منابع بیشتری از انرژی نفت و گاز را در اختیار دارند.
- موحد، . - به همین جهت حقوق نفت و گاز یکی از پیچیدهترین و مفصلترین بخشهای حقوقی کشورهای نفتخیز و سرمایهگذاران داخلی و خارجی آنهاست که از طریق آن در صنعت نفت و گاز در این کشورها مشارکت و فعالیت اقتصادی دارند - جلالی،. - 1382 در همین راستا قواعد حقوقی مرتبط با تجارت و قراردادهای نفت و گاز از زمان تولید آن به تدریج به وجود آمدهاند. بسیاری از موافقتنامهها و قراردادهای نفت و گاز بدون هیچگونه مشکلی به پایان میرسد ولی تعدادی از آنها دچار اختلاف می-شوند و در این زمان است که سیستم حل و فصل اختلافات آنها مهم جلوهگر میشود.
وقوع اختلاف و طرح دعوا محتملترین فروضی است که در قرارداد قابل تصور است و در این میان داوری به عنوان یکی از محتملترین روشهای حل و فصل اختلافات به دلایل همچون سرعت، سهولت، کم هزینه و تخصصی بودن از جایگاه ویژهای در میان سازو کارهای حل و فصل برخوردار است - آریان کیان، . - در این پژوهش تلاش گردیده به بررسی نقش داوری در معاهدات بینالمللی نفت، گاز - انرژی - ، خدمات انرژی و اهمیت آن در نزد کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت پرداخته شود.
پیشینه تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش پیشینهای که تمام ابعاد پژوهش را پوشش دهد، مشاهده نشد، اما میتوان به چند پژوهش اشاره نمود که عبارتند از: رضا آریانکیا پژوهشی با عنوان شروط داوری در سیر تحولات حقوق قراردادهای بینالمللی نفت و گاز به تحولات حقوق قراردادهای بینالمللی نفت و گاز، رویه های قراردادی و پروندههای داوری پرداخته است و نشان داده است که با متحول شدن ساختارهای قراردادی بین کشورهای نفت- خیز توسعه نیافته یا در حال توسعه و شرکتهای بین المللی، شروط داوری نیز راه تکامل را در پیش گرفتهاند.
محمد تقی ابراهیمی در پژوهشی با عنوان حل و فصل اختلافات بین دولتها از طریق داوری بینالمللی عمومی به بررسی شیوههای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بینالمللی و بخش داوری تجاری بینالمللی در حیطه حقوق خصوصی پرداخت. محسن محبی در پژوهشی به بررسی رویه داوری بینالمللی درباره غرامت - دعاوی نفتی - متذکر شده که رویه داوری اگر درست اجرا شود میتواند به سرمایهگذاران و دولتهای طرف قرداد در پیش بینی آثار اقدامات خود در مقابل قراردادهای مزبور یاری رساند. لعیا جنیدی در پژوهشی با عنوان دادگاه صلاحیتدار رأی داوری در داوری بینالمللی نشان داده است که تعدد معیارها موجب تعارض مثبت و منفی صلاحیتهای قضایی رسیدگی به درخواست ابطال رأی داوری گردیده است.
شیروی در بررسی خود با عنوان تنظیم قراردادهای داوری با توجه به قانون داوری تجاری بینالمللی ایران مشخص نموده است که باید در تنظیم قراردادهای داوری توجه شود که طرفین از امتیازات آن بهرهمند میشوند گرچه ممکن است این قواین بعضاً با قانون نمونه آنسیترال هماهنگی نداشته باشد اما این قانون قدمی است به سوی اعتبار تقویت داوری و محدود کردن دخالت دادگاهها در آرای داوری. علی حسنپور در بررسی خود با عنوان مقایسه داوری با دادرسی قضایی در رفع اختلافات بین دولتها مشخص نموده است که اراده طرفین اختلاف در داوری بینالمللی در تمامی مراحل بر ماهیت اختلاف تأثیر بسزایی دارد.
نگرشی حقوقی بر تحولات مرتبط با بخش انرژی
در ادامه تحولات و رخدادهای حقوقی بینالمللی که در حوزه نفت و گاز و انرژی صورت پذیرفته است به تازگی تحولات جدیدی نیز در حال شکلگیری و پیدایش میباشد. توجه دولتها به مسائل گوناگون در زمینه همکاریهای اقتصادی مشترک در خصوص مدیریت، استفاده و تجارت انرژی که در سالهای اخیر از توجه خاصی برخوردار گردیده است موجب ایجاد زمینههای سیاسی در ارتباط با امنیت انرژی شده و اصرار دولتها در کسب منافع اقتصادی و سیاسی ملی تنشهای جدی در این حوزه به وجود آورده است.
