بخشی از مقاله
چکیده
رنگ یکی از مؤثرترین عوامل آفرینش تصاویر تازه و از مهمترین ابزارهایی است که میتواند اندیشهها و احساسات شاعر را به مخاطب منتقل کند. محمدرضا شفیعی کدکنی، آدونیس و عبدالوهاب البیّاتی سه تن از شاعران نوپرداز معاصر هستند که اشعارشان سرشار از تصاویر و اندیشههای گوناگون است. با توجه به آشنایی نزدیک - م.سرشک - با این دو شاعر و وجود همانندیهایی در اشعار آنها، این پژوهش در صدد پاسخگویی به این پرسش است که رنگها چه جایگاهی در تصاویر شعری این سه شاعر دارند؟ و آیا تصاویر شعری آنها از لحاظ رنگ نیز همانندیهایی دار ند؟ به نظر می رسد در تصاویر شعری این سه شاعر همانندیهایی دیده میشود که محور برخی از آنها رنگ است. پرکاربرد-ترین رنگها در شعر - م.سرشک - رنگ سبز و سرخ، در شعر آدونیس رنگ سبز و سیاه و در شعر البیّاتی رنگ سرخ و سیاه است. در مجموع طبیعت در شعر - م.سرشک - و آدونیس طبیعتی زنده و رنگارنگ است؛ اما طبیعت شعر البیّاتی طبیعتی افسرده و رنگباخته است که این مسأله ناشی از برخی تفاوتها در زندگی و اجتماع آنها است.
واژههای کلیدی: تصاویر شعری، رنگ، شفیعی کدکنی،دونیس،آ عبد الوهاب البیّاتی.
مقدمه
شفیعی کدکنی 1939 - م.- - شاعری با پیشینه فکری و فرهنگی بسیار گسترده است. وی از سویی با ادبیات قدیم فارسی و عربی کاملا آشناست و از سوی دیگر با تحولات زمانه خویش و ادبیات جدید فارسی، عربی و غربی هم آشنایی کامل دارد؛ از این رو اشعار وی با مجموعه گستردهای از متون قدیم و جدید در تعامل است؛ از جمله شاعران معاصری که در اشعارشان، ویژگیهای مشترکی با اشعار شفیعی کدکنی دیده میشود، آدونیس 1930 - م.- - و عبد الوهاب البیّاتی 1926-1999 - م. - هستند. شفیعی کدکنی در رابطهاش با شاعران عرب زبان، بیش از همه با این دو شاعر پیوند دارد و خود نیز احساس می کند که به آنها نزدیک تر است :
»با همه احترامی که برای امثال شوقی و بارودی و شاعران مهجر، از قبیل ابوماضی و نعیمه قائلم و در سالهای نوجوانی متغنی و مترنم به شعر آنان بودهام و هنوز هم حافظهام از شعرهای آنان به کلی تکانده نشده است؛ اما به حکم طبیعت روزگار، خویشتن را به شعر یّاتیالب و آدونیس نزدیکتر از آن استادان میبینم.« - شفیعی کدکنی، - 12 :1359از جمله مسائلی که ویژگیهای مشترک یا متفاوتی را در اشعار این سه شاعر ایجاد کرده، مسأله رنگ است. رنگ یکی از مهمترین ابزارهایی است که در تصویرسازیهای شاعران نقش دارد. »بعضی شاعران رنگهای خاصی را بیشتر در صور خیال خویش به کار بردهاند و از بعضی رنگهای دیگر غافل ماندهاند؛ بیشک ریشههای روانی در این امر نقش دارند ؛ زیرا هر کس در زندگی ]خویش[ و در دورههای مختلف آن، ممکن است از رنگهای خاصی لذت ببرد و یا نسبت به رنگی حساسیت داشته باشد« - شفیعی کدکنی، . - 267 : 1388از آنجاکه - م.سرشک - ،دونیسآ و البیّاتی در اشعارشان به تصویرسازی، اهمیت بسیاری دادهاند و پیوسته برای خلق تصاویر ژرف و تازه تلاش میکنند، بررسی عنصر رنگ در شعر این سه شاعر از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این جستار سه رنگ سبز و سرخ و سیاه در اشعار سه شاعر بررسی می شود.
بررسی این سه رنگ میتواند نکات مهمی درباره احساسات، تجربهها و شیوه تفکر سه شاعر دراختیار پژوهشگران قرار دهد؛ البته تا کنون مقالههای بسیاری به زبان فارسی و عربی درباره رنگ و زیباشناسی آن در اشعار شاعران نوشته شده است؛ از جمله: مقاله »کاربرد رنگ در تصویر پردازیهای محمود درویش از مقاومت فلسطین« نوشته مرتضی قائمی و همکاران، »بررسی رنگ در حکایتهای هفت پیکر نظامی« نوشته زرین تاج واردی و همکاران و »دلالتهای نمادین رنگ در شعر عبد المعطی الحجازی« نوشته طیبه سیفی و همکاران و ... به زبان فارسی و مقاله »الأداء باللون فی شعر المتنبی« نوشته عدنان محمد عبیدات، و »الألوان المکتوبه، مدخل إلی الألوان فی الشعر« نوشته جهاد عقیل و ...به زبان عربی و همچنین یکی از مهمترین منابعی که فصلی دقیق در باب رنگ دارد، کتاب» صور خیال در شعر فارسی« شفیعی کدکنی است. وی همان طور که در شعرش به رنگها اهمیت ویژهای میدهد، در متون پژوهشی نیز به این پدیده اهمیت بسیاری داده است.بسیاری از پژوهشگران، زیباشناسی یا رمزگشایی رنگ را، تنها در اشعار یک شاعر مدّ، نظر قرار داده-اند؛ اما در نوشتار حاضر، عنصر رنگ در شعر سه شاعر، با سه ملیت متفاوت ایرانی، سوری و عراقی بررسی میگردد.
رنگ سبز
رنگ سبز در زبان عربی، رنگی مثبت و نشانه وسعت و گشایش است؛ به عنوان نمونه: »عیش أخضر« - زندگی سبز - به معنای وسعت رزق و »کتیبه خضراء« - گردان سبز - کنایه از کثرت سلاح است و »سبز بودن دریا« کنایه از کثرت هدایای آن برای بشر است - ر.ک: خلیل، 2008م.: - 40؛ بنابراین رنگ سبز، نشانه آرامش، خوشبختی و رفاه است. در قرآن کریم نیز زیباترین رنگها سبز است؛ چراکه در این کتاب بزرگ، بسیاری نعمتهای بهشتیان به رنگ سبز توصیف شده است - - ر.ک: شفیعی کدکنی، 1388، صور خیال در شعر فارسی: - 270؛ از جمله در آیات زیر:عَلِیَهُمْثِیابُ»سُندسٍ خُضرٌ« - بر اندام بهشتیان جامههای حریر سبزرنگ است - .1
