بخشی از مقاله
چکیده
مکتب رمانتیسم، از گرایشهاي مهم ادبی در جهان معاصر است که بسیاري از شاعران و ادیبان را به سوي خود فرا خوانده است. ادبیات معاصر فارسی نیز، از چنین اثرپذیري بیبهره نبوده است. محمدرضا شفیعی کدکنی متخلص به - م. سرشک - ، سرایندة معاصر ایرانی، از جمله شاعرانی است که اشعارش داراي لطیفترین درون مایهها و مفاهیم رمانتیکی است. بازگشت به دامن طبیعت و همنوایی با آن، روستا ستایی، رویکرد شدید عاطفی به معشوق، احساس غم و تنهایی و...، از بارزترین موارد اشتراك در مضامین رمانتیکی است. گرایش به عاطفه و احساسات عمیق، همراه با نوعی اندوه و درد رمانتیکی در بیشتر اشعار شفیعی کدکنی دیده میشود. در این جستار، ضمن اشارة کوتاهی به پیشینه رمانتیسم در ایران، اصول کلی شعر رمانتیسم در اشعار شفیعی کدکنی بررسی و در هر مورد، همراه با تعریف هر یک از مؤلفههاي رمانتیسم که در شعر شفیعی کدکنی نمود دارد، به تناسب، شواهدي از مجموعه اشعار او ذکر میشود.
واژههاي کلیدي: شفیعی کدکنی، رمانتیسم، شعر معاصر
1 مقدمه
رمانتیسم یکی از مکاتب مهم ادبی در جهان معاصر است که اساس و شالودة غربی دارد و »ظهور آن، همزمان با فروپاشی نظام کهن، وقوع انقلاب صنعتی، رشد شهرنشینی، رشد طبقه متوسط، گسترش سوادآموزي و تحولاتی دیگر بود که همگی، پدیدههاي نو و بیسابقه بودند و انسان کلاسیک با آنها مأنوس نبوده است« - جعفري، . - 160 :1378 از این رو رمانتیسم به یک اعتبار، زاییدة بحران تقابل میانسنّت و مدرنیسم است؛ زیرا آرزوي بازگشت اشتیاقآمیز و نوستالژیک به گذشته، در عین حال که از مبانی معرفتی ویژهاي سرچشمه میگیرد، مبتنی بر ارزیابی رمانتیکها، از تیرگی حال و چشمانداز آینده است.
از اواخر قرن هجدهم میلادي که وضع اجتماعی و افکار عمومی مردم اروپا دستخوش تغییرات شگرفی شد، اروپاییان دریافتند که زبان ادبی مکتب کلاسیک، قالب و اندیشه هاي ادبی و هنري نویسندگان یونان و روم باستان، قادر به انعکاس و انتقال اندیشه ها و مکنونات آنان نیست و شیوة کلاسیک که مبتنی بر تقلید از نویسندگان سنتی بود، مانع از آزادي فکر و بیان شده است؛ به همین جهت در پی آن شدند تا در کیفیت احساس و ذوق، سلیقه هنري و شکل تخیل خود تغییراتی را ایجاد نمایند. - وان تیژم،57 :1370 و . - 58»شعر رمانتیک ایران از حدود سال - 1300 اواخر مشروطه- با اشعار عشقی و به خصوص »افسانه نیما« شروع می-شود.
جنبش مشروطه عرصه را بر رشد بورژوازي نوپا گشود و بر اشرافیت کهن فئودالی ضربههاي گران فرود آورد. ادیبان و نویسندگانی وابسته به لایههاي زیرین اجتماع آثار و افکار خود را به گستردهترین طیف اجتماع عرضه کردندامّا. در اواخر عهد مشروطه که شرایط اجتماعی از شور و سرور انقلابی و اصلاحگري افتاد و شاعران روشنفکر دریافتند که این روي و آن روي »سنگ انقلاب« یک حالت داشته، نشستند و به »مهتاب و شب علیل« لعنت کردند و به چشمهایشان و گوشهایشان و زبان-شان نیز. در اینجا بود که زمینه اجتماعی روانی ظهور رمانتیک فراهم آمد. در عصر رضاخانی تناقضی آشکار در ذات فرهنگ به وجود آمد و از همه جاي آن سر بر آورد، منتهی بروز ظهور تأثیرات این تناقض را در شعر رمانتیک اواخر این دوره و سراسر دورة بعدي ]از سقوط رضاخان تا کودتاي 28 مرداد [1332 مشاهده میکنیم.
در واقع در دهه سی و پس از شکست نهضت ملی است که شاعران میان واقعیت و آرمان تفاوتی آشکار میبینند و لذا رمانتیسم در آن دهه است که ناگهان اوج میگیرد و به بالاترین سطح خود در سراسر دوران معاصر میرسد. - زرقانی، 218 :1383 و . - 217در این مقاله بر آنیم، ابتدا با مروري کوتاه بر زندگی م.سرشک و درنگی در اشعارش، به عنوان شاعر رمانتیک در ادب معاصر فارسی، به تحلیل و واکاوي برجستهترین مؤلفههاي رمانتیسم در شعرش پرداخته و درونمایههاي مشترك رمانتیکی را در سرودههاي این شاعر بررسی نماییم؛ به دیگر بیان، جستار حاضر در صدد پاسخگویی به این سوال است که: آیا میتوان اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی - م.سرشک - را، جزو دسته اشعار رمانتیکی گنجاند؟
2 پیشینه پژوهش
مقالات و پژوهشهاي مختلفی دربارة شفیعی کدکنی و اشعارش نوشته شده است اما علی رغم حضور رمانتیسم – به همه خصیصه هایش – بسیاري از پژوهشگران از تحلیل این جنبه از آثار او غافل مانده اند. طبق بررسیهاي انجام شده در حوزه بررسی مکتب رمانتیسم در اشعار شفیعی کدکنی، تاکنون کاري صورت نگرفته است. برخی از مقالات که زوایایی ادبی از شخصیت و شعر این سرایندة بزرگ ادب معاصر را مورد بررسی قرار داده به قرار زیر است: »موسیقی بیرونی در شعر م. سرشک« از فروغ صهبا - مجلهي پژوهشهاي ادبی شمارة 6 زمستان - 1383؛ »موسیقی قافیه در شعر م. سرشک« از محمدرضا عمرانپور - مجله پژوهشهاي ادبی، شمارة 6 سال - 1383؛ »تجلی اسطوره در شعر م. سرشک« از ملیحه کریمی پناه و ابوالقاسم رادفر - مجله ادبیات پارسی معاصر، شمارة 1 بهار و تابستان - 1390؛ نگاهی به فراهنجاري دستوري در اشعار م. سرشک« از محمد بامدادي و فاطمه مدرسی - مجله پژوهشهاي ادب عرفانی، شمارة 10، تابستان - 1388؛ »بررسی هنجارگریزي در شعر شفیعی کدکنی« از مسعود روحانی و محمد عنایتی قادیکلایی - مجله پژوهشهاي ادب عرفانی، شمارة 11، پاییز - 1388؛ »مؤلفههاي هویت ملی در شعر معاصر، مطالعه موردي شعر محمدرضا شفیعی کدکنی« از مسعود روحانی و محمد عنایتی قادیکلانی - جمله مطالعاتملّی، شمارة 42، تابستان - 1389؛ »نشانههاي سبک خراسانی در شعر شفیعی کدکنی« از مسعود دلاویز - کتاب ماه ادبیات، شمارة 64، مرداد . - 1391
-3 نظري اجمالی به زندگی محمدرضا شفیعی کدکنی - م.سرشک -
