بخشی از مقاله
چکیده:
ادبیات در اندیشه دفاعی مکتوب و ملفوظ امام خامنهای - مدظلهالعالی - مشحون از گزارههایی است که گستره آن، از وحی و شریعت تا کلام بشری، تمدن، جنگ و صلح، همه را در بر میگیرد و آگاهی ایشان از ظرفیتها و ارزشهای زبان و ادبیات به کرات پرده از لایهها و کارکردهای ادبیات برداشته و نقشه جامعی در این زمینه فرا روی پژوهشگران قرار داده است. معظم له با دیدی درمقیاس ملّی به جایگاه ادبیات توجه داشته و زبان فارسی را یکی از ارکان هویت ملّی ایرانیان و ابزاری قدرتمند در عرصه جنگ نرم و عاملی توانمند جهت انتقال معارف والای دینی می دانند و همین امر حاکی از ترابط وثیق ادبیات و فرهنگ و زبان فارسی با مفاهیم کلیدی دیگر در اندیشه دفاعی امام خامنهای - مدظلهالعالی - همچون معنویت و فناوری است. این نوشتار بر آن است تا به تبیین زوایای جایگاه ادبیات و ارزش وجودی آن و چگونگی ارتباط آن با دیگر ارکان مطرح در اندیشه دفاعی امام خامنهای - مدظلهالعالی - بپردازد.
واژههای کلیدی: امام خامنهای - مدظلهالعالی - ، ادبیات، اندیشه دفاعی، دفاع، زبان فارسی، فناوری، معنویت.
-1 مقدمه:
ادبیات در خلال اعصار و قرون جاری بر این مرز و بوم، در دفاع از عقاید و مرزهای ایدئولوژیکی، نقشی بنیادین داشته است و نظر به همین کارکرد استراتژیک و راهبردی ادبیات است که متفکران و اندیشمندان بسیاری نه برای التذاذ صرف، بلکه به عنوان یک رسالت، گام در این وادی نهاده و مأموریت دفاع هنرمندانه از تمامیت هستی یک ملت یعنی فرهنگ و اعتقادات آن را مشتاقانه برعهدهگرفته و به انجام رساندهاند.دفاع آمیخته به هنر و یا دفاع هنرمندانه، در نهان و زیرساخت خود، تهاجمی است ملازم با ظفر؛ و در بین همه عناصر دفاعی تنها عنصری که متصل به این صفت است، عنصر ادبیات است؛ عنصری که از دیرباز در منظومه اندیشههای دفاعی امام خامنهای - مدظلهالعالی - به وزان و اهمیت آن اشارت رفته است.
این پژوهش بر آن است تا از منظر اندیشههای دفاعی امام خامنهای - مدظلهالعالی - فرآیند دفاع هنرمندانه ادبیات در عرصه جنگ نرم را واکاوی نماید و از دیدگاه معظم له به تبیین رسالت ادیب و ادبیات در لایه دفاعی و ترسیم عرصههای آن با نظر به هرم هستی و تعیین وزن و درجه اهمیت آن بپردازد.در این پژوهش، مشخص خواهد شد که چگونه عنصر ادبیات در فرآیند دفاعی خود با مقولات بنیادین دیگر در عرصه دفاع یعنی دین، معنویت و فناوری تعامل برقرار کرده و نقش بیبدیل خود را در ایجاد تمدن اسلامی ایفا میکند.
-2 ادبیات در نظام دفاع ربانی:
آنگاه که هِرم هستی را در نظر بگیریم، در رأس این هرم، االله جل جلاله، در اندیشه ادبی امام خامنهای - مدظلهالعالی - کلام خود را نشانهای از جمال خود قرار می دهد و با لحاظ دو عنصر فصاحت و بلاغت، کلام خود را ادیبانه عرضه میدارد: »سخن زیبا نشانهای از خداوند جمیل است و خداوند، زیباترین گفتهها را که کلام الهی ست، بر بالهای فصاحت و بلاغت نشانیده، به پروازی جاودانه درآورده و همه تاریخ را با فروغ درخشان آن، منورساخته است. - «امام خامنهای،:1365پیام به کنگره شعر جنگ اهواز - کلام زیبا بر جان مینشیند و اثر میکند و بالعکس کلام ناهنجار، ولو آن که متضمن اعلی مراتب علم باشد، نه تنها تأثیر ندارد بلکه خستگی و بیزاری میآورد.
عرضه ادیبانه و هنرمندانه قرآن از آن جهت است که هر انسانی بنا به فطرت الهی و ناموس طبیعی، از هر شیء ملائم و مناسب با نفس خود متلذذ میشود و جذبهای به سوی آن پیدا می کند و یکی از این چیزها، کلام ادیبانه و هنرمندانه است لذا: ارزش» هنر اساساً در همین است. هنر یک شیوه بیان است، یک شیوه ادا کردن است، حقیقت هنر چیزی جز این نیست. منتها این شیوه ادا و این شیوه بیان وقتی که هنر به معنای حقیقی کلمه شد، از همه چیز دیگر، از هر تبیین دیگر، رساتر، دقیقتر، نافذتر و سازگارتر است، ارزش هنر در این است. - «امام خامنهای،:1365بیانات در دیدار با اعضای سومین کنگره شعر و ادب دانشجویان - بر همین اساس است که خداوند بنا بر همان ناموس و قانونی که خود واضع آن است، کتاب خود را در اکمل صور فصاحت و بلاغت نازل فرمود: خود» اسلام از اوّل در یک قالب صد درصد هنری ارائه شده و آن قرآن است.
قرآن از لحاظ زبان هنری، پدیدهای بینظیر و استثنایی است.« و »اهل زبان یعنی شعرا، فصحا، بلغا و کسانی که در ادبیات و هنر صاحب نظراند، همه متفقاً از اوّل تا امروز در مقابل اوج هنری قرآن اظهار عجز کردهاند. - «همان - خداوند یکی از وجوه اعجاز کتاب خویش را بلاغت ادبی آن قرارداد و امر، آن گونه است که دیگر وجوه اعجاز قرآن نیز در سایه همین اعجاز ادبی قرآن نمود و ظهور می یابد، و اگر نبود بلاغت قرآن و مایهور بودن آن از بُن مایههای ادب، بعثت نبی و انزال کتاب، بالکل عبث مینمود. لذا دین، کلام ادیبانه و سعادتبخش ارائه میدهد و کلام ادیبانه و ادیب سعادت آفرین را ارج مینهد: »اسلام کلام والا، و نیز سخن سرای خداجوی را ارج مینهد. - «امام خامنهای،:1365پیام به کنگره شعر جنگ اهواز - زیرا کلام ادیبانه هماهنگ با ترنم خلقت است.
سَلْنَا مِن رﱠسُولٍبناإِلﱠابرآیهبِلِسَانِ» قَوْمِهِ لِیُبَیﱢنَ لَهُمْ» :1 «و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم، تا حقایق را برای آنان بیان کند،«در نظام ادبیات ربانی، مبلغ و معلّم که در نهان، دفاع از مرزهای شریعت را عهدهدار است:-اولاً؛ باید به زبان و ادبیات قوم خود آشنا باشد؛ -ثانیا؛ً تسلط او بر فرم تبلیغ، بنا بر آیه مذکور باید به گونهای باشد که تبیین حقایق کند و نه اینکه حقایق را به سبب عدم شناخت ادبیات قوم خویش مهدور سازد. پس ناآشنا بودن با ادبیات در نظام دفاع ربانی، یعنی دفاع ناشیانه از محتوا و این یعنی تباه ساختن حقیقت و جریحهدار ساختن جاذبه فرهنگ اسلام و محدود ساختن گستره معنویت. دو مؤلفه اساسی فوق، که مأخذ از آیه مزبور است، در اندیشه امام خامنهای - مدظلهالعالی - ظهوری چشم گیر دارد که در فقرات آتی به آن اشاره خواهد شد.
-3 ادبیات در سیره دفاعی رسول اکرم - صلی االله وعلیه وآله وسلم - :
با در مرتبه پایینتر از رأس هِرم هستی، اندیشه دفاعی امام خامنهای - مدظلهالعالی - متوجه جایگاه ادبیات در سیره رسول مکرم اسلام - صلی االله علیه وآله وسلم - است. ایشان سیره رسول خدا - صلی االله علیه وآله وسلم - در تعامل با ادبیات و کلام ادیبانه را هماهنگ با نظام ادبی خالق متعال معرفی کرده و نمونهها از این دست فرا روی قرار می دهند.در کلامی که متضمن تشبیه شاعران از سوی رسول خدا - صلی االله علیه وآله وسلم - به فرمانروایان کشور سخن است ایشان می فرماید: »رسول امین پروردگار... شاعران متعهد را فرمانروایان کشور سخن میخواند. - «امام خامنهای،:1365پیام به کنگره شعر جنگ اهواز - و با این بیان، به تبیین جایگاه عظیم ادیب متعهد و به تبع آن ادبیات نزد رسول خدا - صلیاالله علیه وآله وسلم - میپردازد.ظرفیت ادبیات و برندگی این ابزار فرهنگی امری نبوده است که بتوان ساحت قدس نبوی را به غفلت از آن منسوب کرد و به همین دلیل »رسول اکرم - صلیاالله علیه وآله وسلم - از ظرفیت های بالای ادبی استفاده می کرده-
