بخشی از مقاله
چکیده
لزوم توجه به نواحی روستایی بعنوان پایه و اساس توسعه زیربناهای اقتصادی در جوامع در حال توسعه - نظیر کشور ما - در سالهای اخیر بسیار نمایان شده است. ضرورت توسعه و مدیریت شایسته در تخصیص امکانات و استفاده از پتانسیلها و دانش بومی مناطق روستایی از اولویتهای امور مدیریتی کشور به شمار می رود.امروزه برنامهریزی بعنوان مؤثرترین ابزار مقابله با مشکلات پیچیده و ارائه راه حل های کلیدی در مدیریت بحران و امر تخصیص امکانات, مورد پذیرش قرار گرفته است. که این مستلزم شناخت همه جانبه و کامل از پهنه جغرافیایی مکان مورد بررسی از سویی و تجزیه و تحلیل یکپارچه و همزمان تمامی عوامل مؤثر در آن مکان می باشد. این شناخت و تجزیه و تحلیل نیازمند بکارگیری سیستمی است که بتواند تمامی خصوصیات مکانی را در بانک اطلاعاتی ذخیره نموده و با توجه به نیاز برنامه ریز، نمایش خاصی از آنها را در قالب نقشه و جداول اطلاعاتی ارائه نماید.سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - 1 در جمع آوری، تجزیه و تحلیل و نمایش بصری اطلاعات مورد نیاز در امر برنامه ریزی، بعنوان یکی از کارآمدترین ابزار برنامه ریزی در چند دهه اخیر در دنیا مطرح شده است. این مقاله برآنست که به نقش و جایگاه این سیستم اطلاعاتی در امور مختلف مدیریت روستایی و تأثیرات آن بر توسعه نواحی روستایی بپردازد..
کلمات کلیدی: مدیریت روستایی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، GIS، روستا
۱ مقدمه
طبق آخرین اعلام سازمان آمار کشور١ حدود ۵/۱۳ درصد جمعیت کشور در روستاها زندگی میکنند این در حالیست که بیشتر شهرهای کوچک ما فقط اسم شهر را با خود یدک میکشند، ولی تمام آداب و رسوم و نوع معیشت آنها روستایی است. آنچه که بیش از همه جایگاه روستا را در کشور پر رنگ میسازد مسئله کشاورزی و نقش آن در تأمین غذای کشور میباشد. با توجه به رشد فزاینده جمعیت کشور و به تبع آن کاهش سرانه زمین کشاورزی ، افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی یا غذا, اهمیت جایگاه روستا در کشور بیشتر نمایان می شود. قرارگرفتن ایران در کمربند بیابانی نیمکره شمالی عملاﹰ پهنه های زیادی از کشور را در شرایط کویری قرار داده و آنها را از قلمرو اراضی کشاورزی خارج ساخته است. از اینرو مدیریت این اراضی بعنوان زیربنا و بستر جوامع روستایی از اهمیت خاصی برخوردار است.سایر جنبه های خدمات رسانی روستایی از جمله دغدغه هایی است که امروزه تمامی برنامه ریزان و مدیران تصمیم گیر بخش روستایی را بر آن داشته است که با اعمال شیوه های صحیح مدیریتی به کاهش کمبود و در نتیجه حفظ شرایط و کارکردهای روستایی بپردازد.
۲ مدیریت روستایی
مدیریت, فرایند بکارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی, سازماندهی, بسیج منابع و امکانات, هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول , صورت می گیرد - رضائیان ، ۰۷۳۱، ۶ - .مدیریت تنها مربوط به روزگار اخیر نیست چرا که انسان از دیرباز به این امر پی برده است که برای رسیدن به هدفهای خود بایستی به بسیج امکانات و هدایت آنها به سوی اهداف بپردازد. سیر تاریخی جامعه ایرانی نشان می دهد که این جامعه بر پایه تاریخ گذشته خود همواره نظامهای مدیریتی مشخصی داشته و از این بابت در ردیف اولین جوامعی است که از دیرباز دارای بینشهای مدیریتی بوده است .
در رابطه با رهبری و مدیریت ، جوامع روستایی نیز همواره ضرورت وجود مدیری منطبق با احوال مختلف و نیازهای متنوع خود را احساس کرده و کسی را طلبیده است که برخاسته از بطن جامعه و دارای قدرت رهبری آن جامعه باشد، تا همه افراد تحت رهبری خود را در رسیدن به اهداف اصلی یعنی تولید مواد مورد نیاز از زمین و تأمین امنیت خاطر توانا سازد. - - Whyte, 1980,25چنین مدیرانی از دورانهای بسیار قدیم با نامهای دهبان، رئیس ده، کدخدا و ... همواره در روستا حضور داشته اند. بعد از اصلاحات رﮊیم طاغوت کدخدا از مدیریت روستا حذف شد و به جای آن به ترتیب انجمن ده ،
-1 آمار سرشماري نفوس و مسکن سال 1385
تعاونیهای روستایی، سپاهان به اصطلاح انقلاب، دهبان ، شورای اسلامی ده و شورای اسلامی شهر و روستا را گرفتند.افزایش سریع جمعیت در سطح جهان و تشکیل جوامع انسانی گسترده سبب گردید تا نیاز روز افزون به برنامه ریزی در همه ابعاد زندگی به صورت کامل نمایان گردد. جوامع روستایی و روستا نیز از این برنامه ریزی و مدیریت مستثنی نیستند و با توجه به اینکه حدود ۳/۱ جمعیت کشور در مناطق روستایی و بطور وسیع در سطح کشور پراکنده شده اند ، مدیریت دقیق و همه جانبه زندگی این قشر عظیم جامعه ضروری به نظر می رسد.بررسی جنبه های گوناگون برنامه ریزی و مدیریت روستایی و تصمیم گیری در رابطه با آن ، نیازمند داشتن اطلاعات در مورد زمینه های تاریخی، وضعیت کنونی و پیش بینی شرایط آتی محیط های روستایی است - صابری فر, ۱۸۳۱, ۱۵ - .
محل استقرار روستاها، پراکندگی اراضی کشاورزی ، محل استقرار چاهها ، قنات ها و چشمه ها - منابع آبی - ، پراکنش و محل استقرار سکونتگاههای روستایی، راههای ارتباطی، مرزها و محدودههای جداکننده اراضی، نوع کاربری های اراضی و بسیاری از خصوصیات مورد بررسی در خصوص ویژگیهای عرصه های روستایی مبتنی بر خصوصیت مکان مرجع بودن هستند و یا به عبارتی همگی به مکان دقیق قرارگیری آنها وابسته هستند. مدیریت و برنامه ریزی دقیق موارد مذکور بدون در نظر گرفتن خصلت مکان مرجع بودن شاید امری بی اعتبار به بیراهه رفتن باشد. از اینرو بکارگیری ابزاری خاص که توانایی ذخیره سازی، آنالیز و بازیابی این اطلاعات را داشته باشد امری ضروری به نظر می رسد. از اینرو سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS امروزه به عنوان ابزاری توانمند به کمک مدیران و برنامه ریزان در تمامی سطوح مدیریتی که به نحوی با داده های مکان مرجعی سرو کار دارند, آمده است.
۳ سیستم های اطلاعات جغرافیایی
۳۱ مقدمه
برنامه ریزی در خصوص حفظ ، بهره برداری و توسعه پایدار منابع طبیعی موجود در حوزه های مختلف ، مستلزم مطالعه و شناخت عوامل طبیعی و انسانی حاکم بر چگونگی وضعیت آنها می باشد. پیشرفت های روز افزون بشر، به خصوص در دهه های اخیر، در زمینهتکنولوﮊی ، جمع آوری اطلاعات و تهیه نقشه سبب گردیده که مدیران و برنامه ریزان با حجم بسیار زیادی از اطلاعات مواجه گردند. با توجه به اینکه این اطلاعات زمانی ارزشمند است که به شکل صحیح و در زمان و مکان مناسب ارائه گردند، لذا ضرورت تشکیل بانکهای اطلاعاتی به منظور بازیابی و دستیابی سریع به اطلاعات مورد نیاز و همچنین تجزیه و تحلیل آنها مفید می باشد.سیستم GIS به عنوان یک پایگاه اطلاعات ویژه و تخصصی ، به منظور جمع آوری ، ذخیره ، بازیابی و تجزیه و تحلیل و ارائه اطلاعاتی که دارای مختصات جغرافیایی می باشند، ابزاری توانمند و کارآمد در حوزه های
