بخشی از مقاله
چکیده
امروزه سرعت و حجم تبادل اطلاعات به قدری افزایش یافته است که عصر حاضر ، عصر انفجار اطلاعات نام گرفته است . اهمیت اطلاعات و تحولات شگرفی که به طور متوالی در این عرصه رخ می دهد و امتیازات بی شماری که از ناحیه دستیابی سریع به اطلاعات حاصل می شود قدرتهای قرن بیست و یکم را به رقابت هرچه بیشتر در این زمینه سوق داده است ، از این رو در شرایطی که پیشرفت سریع فن آوری ارتباطات و رایانه ، رؤیای دهکده جهانی را محقق می سازد ، تنها کشورهایی در مسابقه بهره وری برنده خواهند بود که در عرصه اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی پیشتاز بوده و از سازوکارهای مناسب در این زمینه برخوردار باشند . جمع آوری ، طبقه بندی و پردازش حجم انبوه داده های مورد استفاده به روشهای دستی- سنتی ، موجب اتلاف زمان و هزینه شده و از کارایی و دقت اطلاعات حاصله می کاهد . لذا در زمینه های مختلف ، سیستم های اطلاعاتی ویژه ای طراحی شده است که انجام عملیات را با دقت ، سرعت و کیفیت برتری مقدور می سازد.
کلمات کلیدی: اطلاعات جغرافیایی، ترویج و توسعه روستایی، فن آوری ارتباطات و رایانه.
مقدمه
یکی از سیستم های اطلاعاتی که در سالهای اخیر استفاده از آن رواج روزافزونی یافته و در زمینه هایی از علوم مختلف کاربرد پیدا نموده است ، »سیستم اطلاعات جغرافیایی « است که به اختصار GIS نامیده می شود . توانایی بالای سیستم مذکور در ارائه تجزیه و تحلیل های گوناگون و سرعت فراوان در بازیابی و پردازش اطلاعات آن را به ابزاری مناسب در خدمت کارشناسان ، برنامه ریزان و مدیران در زمینه های گوناگون مبدل ساخته است . با توجه به اینکه سیستمفوِ اطلاعات را بر پایه مکان طبقه بندی می کند ، برای برنامه ریزی های مکانی و در نظر گرفتن ملاحظات محلی در امر برنامه ریزی امکانات خوبی در اختیار می گذارد.
فناوری اطلاعات و ارتباطات برای پیش بینی آب و هوا
امروزه هواشناسی کشاورزی یکی از مهمترین پایه های انتخاب نوع زراعت و اعمال روش های کاشت می باشد بارها شنیده ایم که زراعت های ما در اثر خشکسالی و یا سیل از بین رفته اند و یا بذرهای تازه کاشته شده و محصولات برداشت نشده در اثر سرمازدگی نابود شده اند . تلفیق هواشناسی کشاورزی مبتنی بر تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات این امکان را می دهد که مجامع و سازمان های ذیصلاح با کسب دقیق ترین اطلاعات هواشناسی از دقیق ترین دستگاههای اندازه گیری ، ماهوارههای هواشناسی- تحقیقاتی و ارتباطات مخابراتی در کوتاهترین زمان ممکن قویترین پیش بینی ها را در مورد اوضاع جوی و میزان بارندگی ها و تأثیر آن در زراعت ها و پیشنهادات تخصصی در مورد کاشت ، داشت و برداشت هر یک از محصولات فصل داشته باشند .
پردازش این اطلاعات جامع و انتقال آن به وسیله دستگاههای مخابراتی و الکترونیکی که در ICT پیش بینی شده است ، می تواند بخش اعظمی از شرایط را تحت کنترل و در اختیار کشاورز قرار دهد . محصولات کشاورزی در اقتصاد رو به جهانی شدن به مانند نفت تابع شرایط مختلف اقتصادی و حتی سیاسی دستخوش نوسانات قیمت می شوند . بورس های عمده کشاورزی دنیا در تغییرات قیمت محصولات نقش مؤثری دارند . مسائلی چون تغییرات دفعی آب و هوا ، تحریم های اقتصادی ، تغییرات در تعرفه های گمرکی و ... از جمله عوامل مؤثر در نوسانات بازار هستند از سوی دیگر نهاده های کشاورزی خود دارای نوسانات و تغییرات قیمت هستند و این موجب پیچیده تر شدن مسئله قیمت گذاری محصول خروجی می شود .
در اینجا تلفیق ICT و نظام جامع اقتصاد کشاورزی می تواند مؤثرترین کمک در راه رسیدن به یک کشاورزی شفاف و دور از تنش های بازار باشد ، اگر اطلاعات جامع و به روز از قیمت نهاده ها در اختیار کشاورزان قرار گیرد و آنها بدانند که کشور در یک سال چه میزان واردات و از چه نوع محصولی خواهد داشت و از میزان نیاز داخل به هر محصولی آگاه باشند بدون شک خواهیم توانست استراتژی هدایت تولید ملی را از سطح کوچکترین مزارع پیش ببریم و این هدف فقط با هدایت جامع تولیدکنندگان و تلفیق کلیه عوامل مؤثر در کشاورزی امکان پذیر است . - 1 - در اینجا از مسئله ای که در سالهای اخیر به صورت بغرنج و لاینحل درآمده به عنوان مثالی یاد می شود؛ نوسان متقابل ما بین میزان تولید پیاز و قیمت آن با میزان تولید سیب زمینی و قیمت آن امری است که حتی سیاستگذاران کشاورزی هم دیگر به آن عادت کرده اند ، در یک سال آنقدر پیاز تولید می شود که باعث افت شدید قیمت آن می شود و در مقابل چون تولید سیب زمینی کاهش یافته قیمت آن بالا می رود و در سال دیگردقیقاً بر عکس همین قضیه پیش می آید .
اما شاید خیلی دور از ذهن نباشد که همه این موارد با یک نظام هماهنگ و یکپارچه برنامه ریزی شده بر اصول ICT قابل رفع و هدایت است ، شناخت و تعیین ظرفیت های زراعی و کشاورزی هر منطقه از کشور و تلفیق دقیق این ظرفیت ها با سایر شرایط حاکم بر آن منطقه از قبیل آب و هوا ، مکانیزاسیون و ... می تواند هر ساله در ابتدای فصل زراعی ، کشاورز را برای انتخاب نوع محصولی که بالاترین بازده اقتصادی را برای کشور دارد یاری کند ضمن اینکه اکثر شرایط را تحت کنترل و اختیار کشاورز قرار می دهد . مهمترین چالش در کشاورزی نقش صادرات و واردات و عوامل مؤثر بر آن و همچنین سیاستهای کلی کشور در امر کشاورزی است ، سالهاست که اکثر کارشناسان مسائل اقتصاد کشاورزی داد سخن برآورده اند که ایران با تکیه بر توانایی ها و قابلیت های خود می تواند در اکثر موارد تولید کشاورزی به خودکفایی برسد به گونه ای که کشور را از واردات محصولات مهمی چون گندم ، ذرت یا مرغ بی نیاز کند و از فشارهای اقتصادی و سیاسی وارد شده از جانب کشورهای صادر کننده آن بکاهد .
اخیراً با توجه دولت به پدیده ICT و به جریان افتادن طرح دولت الکترونیکی جای امیدواری بسیاری پیش آمده تا هر یک از وزارتخانه ها و سیاستگذاران با توجه به کارکرد خود فن آوری ارتباطات و اطلاعات را در ساختار برنامه ریزی های خود تزریق کنند و از نتایج آن بهره ببرند . وزارت جهاد کشاورزی به عنوان سیاستگذاری و راهبردی بخش کشاورزی می تواند با برنامه ریزی اصولی به جمع آوری ، پردازش و رسانش اطلاعات نقش مهمی را بازی می کند ضمن اینکه با اتصال به سایر سازمان ها و ارگان های تأثیرگذار در این بخش از جمله وزارت بازرگانی و وزارت ارتباطات و فن آوری کلیه زیرساختهای شکل گیری ICT را در ساختار کشاورزی ایران فراهم کند . توجه به آموزش و ترویج با تکیه بر قابلیت های ICT از دیگر راهکارهای رسیدن به توسعه همه جانبه در کشاورزی می باشد . راهبردی کردن تحقیقات دانشگاهی و توجه به نوآوری های علمی از یک سو و انتقال به هنگام تکنیکهای جدید تولیدی با تکیه بر پایه های فن آوری ارتباطات و اطلاعات می تواند کشاورزی ایران را ظرف چند سال آینده متحول کند و زمینه های عملی شعار »کشاورزی محور توسعه« را فراهم نماید - . - 2
کشاورزان با استفاده از ابزارهای فن آوری به راحتی می توانند اطلاعات دقیقی را در مورد وضعیت خاک ، آب، بذر گیاهان و... به دست آورند تا از طریق محصولاتی با کیفیت بهتر و سازگار با ساختار محیط زیست تولید کنند . در حال حاضر تعامل دو صنعت کشاورزی و IT امروزه به قدری افزایش یافته که تمامی ابزارهای نوین فن آوری نظیر اینترنت ، پست الکترونیکی ، سیستم مسیریاب - GPS - ، سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - و ... به صورت تخصصی در اختیار کشاورزان قرار گرفته است . ورود فن آوری اطلاعات به عرصه کشاورزی باعث شده است تا رقابت میان بخش های مختلف این صنعت با یکدیگر افزایش یابد و در نتیجه افزایش کیفیت محصولات و کاهش قیمت آنها حاصل شود.
تعریف GIS
GIS -1 مجموعه ای از سخت افزار ، نرم افزار کامپیوتری ، اطلاعات جغرافیایی و افراد متخصص است که به منظور اخذ ، ذخیره ، بهنگام سازی ، بازیابی ، پردازش و ارائه کلیه اشکال اطلاعات جغرافیایی طراحی و ایجاد شده است.
-2 سیستم اطلاعاتی است که اطلاعات را بر پایه مکان جمع آوری ، ذخیره ، طبقه بندی ، تصحیح و بهنگام سازی ، تجزیه و تحلیل و پردازش می نماید.
قابلیت ها و توانایی های سیستم
1. ارائه اطلاعات مربوط به یک مکان مشخص؛
2.یافتن مکانی با شرایط مشخص - مکان یابی - ؛
3.ارائه تجزیه و تحلیل - آنالیز - مکانی ، پراکندگی مکانی - - Spatial Query ؛
4.بررسی روند تغییرات یک پدیده در مکان و مقطع زمانی خاص - - Trend ؛
5.استخراج یک الگو یا مدل - - Pattern ؛
6.مدلسازی - - Modeling ؛
تاریخچه و سابقه استفاده از GIS
بسیاری از مفاهیم پایه سیستم اطلاعات جغرافیایی در دهه ی 1950 شکل گرفت ، لیکن استفاده از آن به صورت یک سیستم خودکار از دهه ی 1960 آغاز گردید و مدیون پیشرفت های حاصله در زمینه نقشه کشی ، فن آوری رایانه ای - تکنولوژی کامپیوتر - ، انقلاب کمی در تجزیه و تحلیل های جغرافیایی و پیشرفت در علم جغرافیا بوده است.سیستم اطلاعات جغرافیایی کانادا - CGIS - به عنوان اولین GIS دوره جدید شناخته شده است. راجر تامیلسون کسی که دست اندرکار طراحی و توسعه این سیستم بوده است ، CGISرا به عنوان سیستمی توصیف می کند که مخصوص طرح های توسعه کشاورزی در دولت کانادا طراحی شده است.
این سیستمعملاً در سال 1964 به کار گرفته شد و بعد از آن نیز سیستمهای متعدد در زمینه برنامه ریزی شهری و منطقه ای ، مدیریت منابع طبیعی و... در آمریکا و کانادا مورد بهره برداری قرار گرفت . از دهه ی 1980 به بعد کاربردهای GIS ، اصلاح سیستم های آن و حرکت در جهت اقتصادی تر نمودن سیستم ، مداوم در حال رشد بوده است ، به طوری که تنها در یک ایالت آمریکا در سال 1983 حدود هزار سیستم مشغول به فعالیت بوده اند و پیش بینی می شود که در سال 2000 میلادی میلیونها استفاده کننده از GIS وجود داشته باشد.در سالهای اخیر سیستمفوِ در ایران نیز رو به گسترش بوده و بویژه در زمینه هایی چون مدیریت منابع طبیعی ، آبخیزداری ، حمل و نقل ، برنامه ریزی شهری و منطقه ای و ... کاربردهای فراوانی یافته است . همچنین کاربردها و توانمندی های آن در زمینه هایی چون توسعه روستایی ، مطالعات جمعیتی و ... رو به گسترش می باشد - . - 3
