بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که سخن ، آمیزه ای از لفظ و معناست، این دو عنصر تشکیل دهنده، همواره مورد توجه علمای بلاغت و ناقدان ادبی بوده است. در ادب عربی، اغلب ناقدان گذشته به جدایی لفظ و معنا اعتقاد داشته واصالت را به لفظ می دادند و به عبارت دیگر برتری سخن را به برتری الفاظش می دانستند اما در این پژوهش به بررسی رابطه لفظ و معنا در قرآن پرداخته شده وضمن تاکید اینکه لفظ و معنا را نمی توان از هم جدا کرد دلایل منطقی و علمی برای اثبات این موضوع آورد می شود که لفظ بیرون از چار چوب معنا و نظم نمی تواند هیچ مفهومی داشته باشد. لفظ ومعنا در کلمات و آیات قرآن آنقدر باهم رابطه تنگاتنگی دارند که نمی توان بین آنها فاصله انداخت یا نمی توان یکی از آنها را برترازدیگری دانست .
واژگان کلیدی: اعجاز قرآن، بلاغت، فصاحت، لفظ، معنا
مقدمه
پیشرفت علم زبان شناسی، به ویژه معنا شناسی نکات جدیدی از ساخت زبانی و تبیین ها ی معنایی قرآن را بدست می دهد. "لفظ "و "معنا " از بنیادی ترین مفاهیم حوزه نقد ادبی،به ویژه در ادبیات عربی است. در نقد و ادبیات کهن عربی بیش از آن که به معیار زیبایی شناختانه بپردازند به تقسیم بندی ها، حصرها و قاعده های خشک عقلی و منطقی پرداخته اند به طوری که نخستین ناقدان ادب عربی بدون توجه به زیبایی ها و ظرافت های موجود در الفاظ و معانی نه تنها رابطه ای بین آن قایل نشده اند بلکه دیوار بلندی بین لفظ و معنا کشیده اند و دراغلب موارد به جانب لفظ گرویدند و معنا را نا دیده گرفته اند نتیجه این چنین مرز بندی و جداسازی لفظ و معنا، از میان رفتن یک پارچگی و وحدت اثر ادبی می شود در حالی که قرآن یک معجزه الهی است که از هر کدام از این دیدگاه ها مبری می باشد.
الفاظ در عین زیبایی ظاهری ،بسیار مانوس با معنی می باشند، نه لفظ به تنهایی می تواند خود نمایی کند و نه معنا بلکه این دو جدایی ناپذیراند و در کنار هم کامل شده و افاده معنا می کنند..ویژگی الفاظ قرآن، انتخاب دقیق و تناسب آنها با معانی وقرار گرفتن در جایگاه مناسب خود در جملات و هماهنگی آنها با واژه های قبل و بعد از خود است.الفاظ و معانی آنها به گونه ای خود نمایی می کنند که تصویرو تابلوی هنری واضح و زنده ای را در مقابل چشم مخاطب متجسم می کنند، به گونه ای که مخاطب خود را درون آن قصه و داستان می بیند گوییا خود هم یکی از نظاره گران می باشد و همه این ویژگی ها فقط در کتاب مقدسی به نام قرآن وجود دارد.که نویسنده آن خالقی عالم و بی همتا به نام خداوند است و این چنین تناسب لفظ و معنایی را در هیچ کتابی جز قرآن نمی توان یافت.
ضرورت انجام تحقیق :
از آنجایی که کتاب آسمانی قرآن چشمه جوشانی است پژوهش درحیطه آن هیچ گاه پایان پذیر نیست. ضروری است هر پژوهشی که در فهم و ترویج آن موثر باشدانجام گیرد. بررسی بافت آیات و سوره ها و وجوه زیبایی شناختی ساختار قرآن از جمله: تناسب در لفظ و معنا آن به درک و فهم بهتر مخاطب از مقصود مورد نظر خداوند در متن قرآن کمک می کند. به طور کلی کارهای زبان شناختی در این زمینه کم بوده گرچه به معنی شناسی وموسیقی قرآن که به حیطه آواشناسی اختصاص دارد ، توجه بیشتری نشان داده شده اما این حیطه باز جای کار دارد. در این مقاله به موضوع تناسب لفظ و معنا پرداخته شده است.
اهداف پژوهش :
هدف کلی بررسی تناسب لفظ و معنا و مطابقت الفاظ و معانی در قرآن کریم است تا درکی عمیق تر از وحیانی بودن این کتاب و معجزه بودن آن به مخاطب داده شود و تاثیرموسیقی الفاظ وتجسم تصویری آن بر مخاطب وهمچنین نشان دادن انسجام لفظی با معنایی در قرآن هدف اصلی این پژوهش است.
پرسش های تحقیق :
.1 زیبایی ظاهرالفاظ تا چه حد در انتقال معانی موثر است ؟
.2موسیقی موجود در الفاظ و عبارات قرآن چه تا ثیری در دلالت لفظ بر معنی دارد؟
.3چرا با وجود اعجاز لفظی و رسا بودن متن گاهی معنی باطنی آیه از ظاهر عبارت فهمیده نمی شود ؟
فرضیه ها
.1 صور بلاغی به کار رفته در قرآن جدا از جنبه زیبایی شناختی و جذب مخاطب معنی را به بهترین وجه ممکن به مخاطب القا می کند.
.2نظم آهنگ قرآن اعم ازآهنگ درونی و موسیقی بیرونی در القای معنی مورد نظر آیات نقش دارد .
.3 فهم بعضی از آیات قرآن به دلیل فاصله فرهنگی ما با زمان نزول مشکل است و برای تحلیل متن قرآن ،بافت موقعیتی و شان نزول نیز لازم است.
پیشینه پژوهش
پژوهشگر با توجه به تحقیق های انجام شده به این نتیجه رسیده است که مقاله هایی که در حیطه تناسب لفظ و معنا نگاشته شده عبارتند از: مقاله نظم آهنگ پلی میان الفاظ و معانی نوشته مصطفی مقدم که به بررسی ارتباط موسیقی بین لفظ و معنا پرداخته و بیشتر تمرکز خود را بر نقش موسیقی در تناسب لفظ و معنی گذاشته است، در مقاله دیگری با عنوان نقد و بررسی اعجاز محتوایی قرآن نوشته غلام رضا بهرامی فرد - یوسف فرجی، جوانب محتوایی و معانی الفاظ را مورد بررسی قرار داده است. مقاله دیگری با عنوان تناسب لفظ و معنا در قرآن نوشته دکتر حامد صادق قنیبی که نویسنده درمقاله خود به صورت تخصصی تری به این موضوع پرداخته ودر آخر پایان نامه ای با عنوان مطابقت لفظ و معنی نوشته زهره آسوده که به بررسی تطابق لفظ و معنی و ارتباط بین آنها را مورد واکاوی قرار داده، درمقاله حاضر محقق سعی بر آن داشته، کلیاتی از موضوع را با استفاده از کتابهایی که در حیطه تناسب لفظ و معنا در قرآن در سترس وی بوده به رشته ی تحریر در آورد.
