بخشی از مقاله
چکيده
از جملــه پيامــدهاي گســترش لجــام گســيخته ي شــهرها در دهــه هــاي اخيــر الحــاق روســتاها و ســکونتگاه هــاي پيرامون بـه شـهرها اسـت . شـهر اصـفهان نيـز بـه دليـل اسـتقرار در موقعيـت جغرافيـايي مناسـب ، همـواره بـا پديـده ي فضايي فوق همـراه بـوده و بخشـي از رشـد کالبـدي ايـن شـهر ناشـي از الحـاق روسـتاهاي همجـوار بـه آن بـوده اسـت ، که در برخي مـوارد عـدم توانـايي بافـت هـاي مـذکور جهـت پاسـخ گـويي بـه نيازهـاي سـاکنين منجـر بـه ظهـور شـکل جديـدي از حاشـيه نشـيني شـده اسـت . بـا الحـاق روسـتاي کلـم خـواران بـه شـهر اصـفهان و پـذيرش کـارکرد جديـد روستايي –شـهري، نظـام سـاختاري و عملکـردي ايـن دو سـکونت گـاه در ابعـاد مختلـف دچـار تغييـر و تحـول گرديـده است . در واقـع تحميـل نقـش هـا و کارکردهـاي جديـد از سـوي شـهراصـفهان بـه فضـاهاي پيرامـوني از جملـه روسـتاي کلم خواران منجر بـه شـکل گيـري و بـروز نابـه سـامانيهـايي در عرصـه هـاي اجتمـاعي، اقتصـادي و کالبـدي و .... شـده و بخـش زيـادي از زمـان و سـرمايه مـديريت شـهري را بـه چـالش طلبيـده اسـت . پـژوهش حاضـر نشـان مـيدهـد کـه توانمندسـازي روسـتاي پيراشــهري کلـم خـواران بــا رويکـرد مشــارکت مردمـي در کنـار بهســازي محـيط از مهمتــرين سياست هاي اثرگذاري هستند کـه در طـي يـک فراينـد مشـخص بـه سـازمان يـابي فضـايي و تکـوين منطقـه اي مطلـوب جهت اسکان ساکنين بومي و مهاجران در حاشيه شهر منجر ميگردد.
کليد واژه ها:توانمندسازي اجتماع محور-محيط پيرا- شهري - سکونتگاه هاي روستا-شهري - مشارکت -روستاي کلم خواران
١-مقدمه
تداوم پيشروي شهرهاي بزرگ به سمت پيرامون به تدريج محيطي را شکل ميدهد که درآن سيستم هاي شهر و روستا در هم آميخته شده و در برخوردگاه شهر و روستا پديده ي پيراشهرنشيني شکل ميگيرد،که طي اين فرايند روستاهاي پيراشهري به تدريج ويژگيهاي عام روستايي را از دست داده و برخي از ويژگيهاي شهري را اختيار ميکنند. روستا-شهرهاي مذکور با داشتن خصوصيات ذاتي طبيعي روستا و شرايط جديد زندگي شهرنشيني به عنوان ناحيه اي ميانه يا منطقه گذار با فضاي اجتماعي انتقالي محسوب شده و ماهيتي چندعملکردي مييابند. مروري بر روند توسعه و شکل گيري سکونتگاه ها نشان ميدهد که شکل گيري چنين پديده اي به خصوص در محيط پيراموني شهرهاي بزرگ که با سرعتي فزاينده رشد مييابند، امري گريزناپذير است و در بسياري موارد کم توجهي به اين واقعيت ، باعث تبديل اين روستا- شهرها به يک سکونتگاه حاشيه اي با ساختار فضايي نابرابر شده است ،که تداوم اين نابرابريهاي فضايي موجب بروز مشکلاتي از جمله کيفيت نازل شرايط زندگي، به هم خوردن تجانس اجتماعي، بورس بازي زمين و مسکن و ...ميگردد.
در شهر اصفهان نيز به عنوان يکي از کلان شهرهاي در حال رشد، يکي از شقوق توسعه ي شهري، الحاق روستاهايي است کـه در هم جواري آن قرار داشته و در طول زمان با گسترش فضايي اين شهر، براساس پديده ي خزش شـهري در بافـت شـهر ادغـام شده و هويتي دگرگون يافته اند. از جمله سکونت گاه هايي که با پيشروي سريع شهر اصفهان در ناحيه تحت نفوذ مسـتقيم شـهر به عنوان ناحيه پيرامون شهري يا منطقه گذار قرار گرفته است ، روستاي کلم خواران ميباشد. ساختار فضايي ناپايدار اين روستا- شهر و قرار گرفتن آن در حاشيه ي کلان شهر اصفهان ، اين ناحيه روستا-شهري را بـا مسـائل اجتمـاعي، اقتصـادي، کالبـدي و زيست محيطي و افت کيفيت زندگي روبرو کرده است . روستاي پيراشهري کلم خواران بدون آن که آمادگي و توانـاييهـاي لازم براي حضور در عرصه ي شهري با مقتضيات گسترده و پيچيده را به لحاظ ابعاد اجتماعي، اقتصادي و کالبدي کسب کرده باشـد، در اين عرصه حضور يافته است . براي درک و تعديل نابرابريها و تعاملات ضعيف ميان شهر و روسـتا،نيازمنـد بررسـي و تحليـل پيرامون دلايل پديدارشدن اين ساختار نابرابر و به کارگيري تمهيداتي جهت جلب مشارکت ساکنين به صـورت آگاهانـه و ارادي در راستاي اجراي راهبرد توانمندسازي با توجه به ويژگيهاي ماهوي شهر و روستا و حذف نابرابريها ميباشيم . در ايـن زمينـه جهت تاکيد بر توسعه ي همه جانبه اين نظام سکونت گاهي ،شناخت و ارائه ي راهکارهاي مناسب توانمندسازي به منظور افـزايش سطح مشارکت سـاکنين و ارتقـاء شـرايط محيطـي بـه نحـوي پايـدار و فراگيـر در جهـت حصـول بـه توسـعه ي مـوزون شـهر و سکونت گاه هاي حاشيه اي ،به عنوان هدف بنيادين اين پژوهش مورد توجه واقع شده است .
بر اين اساس مقاله حاضر به دنبال پاسخ گويي به سوالات ذيل خواهد بود، ١) اساسيترين عوامل تاثيرگذار بر تحولات اجتماعي، اقتصادي و کالبدي روستا، شهر مورد مطالعه کدام است ؟ ٢)با اتخاذ چه شيوه هايي ميتوان نابرابريها و نابسامانيهاي موجود در عرصه هاي اقتصادي ،اجتماعي و کالبدي متاثر از الحاق سيستم هاي شهري و روستايي تعديل نمود؟ که نتايج تحقيق نشان خواهد داد که جداسازي کارکردهاي فضايي شهر و روستا- شهر در محيط هاي پيراشهري در رويکرد چندين ساله حاکم بر طرح هادي که توجه اساسي خود را بر گسترش شهري معطوف ميکند، باعث تجلي آشفتگيها در سکونت گاه هاي مورد مطالعه شده است . و هم چنين با ايجاد ارتباط ميان دو رکن مديريت شهري و مردم که در آن مردم نقش اصلي و مديريت شهري نقش هماهنگ کننده را دارد،ميتوان محيطي مطلوب را توسط اجتماعات محلي سکونتگاه مذکور برپا کرد.
٢- معرفي مفاهيم مرتبط با توانمندسازي روستا- شهرها در محيط هاي پيراشهري
٢-١-گسترش شهرها و شکل گيري پديده ي پيراشهرنشيني در برخوردگاه شهر-روستا
بعدازجنگ جهاني دوم ، يکي ازمسايل اساسي کشورهاي درحال توسعه ،رشد وگسترش شتابان وناهمگون شهرنشيني بوده است . (ارباب ،١٣٨٦،ص ١) اين شهرنشيني شتاب زده وافزايش ممتد جمعيت فقط موجب پديدارشدن شهرهايبزرگ نميشود، بلکه شهر با پيشروي به سوي فضاهاي زيستي موجود، زمين هاي کشاورزي، باغداري، ودرنهايت محيط طبيعي موجب شکل گيري،دگرگوني وياپيشروي شهرها دراندازه هاي گوناگون ،روستا –شهرها(روستاهايي که درمرحله ي گذاريادگرگوني ازماهيت روستايي به شهري هستند) وسکونتگاه هاي غيررسمي درپيرامون خود ميشوند.(دانشپور،١٣٨٦،ص ٤)روستا-شهرها يکي از انواع سکونتگاه هايي هستند که به تازگي با توسعه جوامع شهري در حاشيه شهرها و در برخوردگاه شهر-روستا ايجاد شده اند. روستا -شهرها با داشتن خصوصيات ذاتي طبيعي روستا و شرايط جديد زندگي شهرنشيني به عنوان ناحيه اي اکوتون و ميانه محسوب ميشوند.(سيروس صبري ,١٣٨٦,ص ٤٦) اين نواحي که به منطقه ي شهري بسيار نزديک ميباشند و در جايگاه خود از توسعه ي شهري منتج ميشوند، در فرايند جذب و الحاق کامل به شهر هستند. در بعضي شرايط آن ها تحت تاثير قدرت شهر و رابطه جوامع بسيار شبيه شهر ميشوند.(٢٠٠٠.L.Iaquinta) به عبارت ديگر چنين پديده هايي را که درآن شيوه هاي رفتارموجود درسکونتگاه هاي روستايي به وسيله روستائيان به شهرها منتقل ميشود شهرنشيني روستايي نيز مينامند.چرا که ساختار اجتماعي ،فرهنگي و فيزيکي اين روستاها تا حدودي به شهرها شباهت يافته است و ترکيبي از چشم اندازهاي گوناگون اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و فيزيکي شهر و روستا در آن ها ديده ميشود.(پاپلي يزدي,١٣٨٢,ص ٢١١)طبق آنچه که ذکر شد پيوستار پيشروي شهر تا جايي که از ميزان اثرگذاري بر روستا و طبيعت کاسته شده و اثرات شهري ديگر پديدار شود، ادامه يافته و محيطي به وجود ميآيد که به محل درهم آميختن سيستم هاي شهر –روستا –طبيعت ويا برخوردگاه ((شهر – روستا)) تبديل شده وپديده پيراشهرنشيني را شکل ميدهد، که درآن روستاهاي محيط پيراشهري به تدريج ويژگيهاي شهري را اختيار ميکنند.(دانشپور،١٣٨٦،ص ٥) به عبارت ديگر ناحيه پيراموني شهرکه به شدت تحت تأثير فعاليت هاي شهري قراردارد،اغلب به عنوان ((کنش گاه حاشيه شهري))يا ((حاشيه نيمه روستايي شهر))ويا ((محيط حاشيه شهري))ناميده ميشود. ديگران آن را ((ناحيه ي کلان شهري گسترش يافته ))ناميده اند. (کنت لينچ ،١٣٨٦، صص ٧٤-٧٥)
٢-٢-تبيين مفهومي توانمندسازي و ابعاد آن
توانمندسازي روشي اسـت کـه بـه دنبـال دسـتيابي بـه اهـداف توسـعه اسـت . بهبـود کيفيـت زنـدگي فـردي و اجتمـاعي از طريــق اســتفاده از امکانــات محلــي و نهادهــاي بخــش خصوصــي.(p١٢,٢٠٠٤,Hunter) بــه عبــارتي ديگــر، توانمنــدســازي بهبود وضعيت خـدمات پايـه اي و زيـربنـايي از طريـق مشـارکت بخـش خصوصـي مـيباشـد. بـه گونـه اي کـه بخـش خصوصـي تــوان مشــارکت در حفــظ و اجــراي پــروژه هــا و طــرح هــاي توانمنــدســازي را داشــته باشــد.(p١٥٥,٢٠٠٢,Carazzai)
توانمندسازي بـه مثابـه ي آمـوختن مـاهيگيـري بـه جـاي مـاهيدادن اسـت ،کـه بـا اتکـاءبـه منـابع درونـي اجتمـاعي يـک سـکونتگاه بـا حمايـت و خـوديـاري آنـان بـه وسـيله ي بخـش عمـومي ،بـراي رفـع نيازهـاي فـردي و جمعيتشـان و در حـد استطاعت مـالي آن هـا خواهـد بـود. نکتـه اساسـي در راهبـرد توانمنـدسـازي ايجـاد تحـول در ديـدگاه هـاي مـديريت شـهري نسـبت بـه سـکونتگاه هـاي حاشـيه اي مـيباشـد کـه بـه جـاي پـاککـردن صـورت مسـئله درصـدد سـاماندهي و بهبـود ايـن منــاطق برآينــد.توانمنــدســازي در ابعــاد مختلــف و در زمينــه هــاي اقتصــادي، اجتمــاعي و کالبــدي اهــداف خــود را دنبــال ميکند.
توانمندسازي کالبدي :از ويژگيهاي عمده ي سکونتگاه هاي حاشيه اي که اين مناطق را از ساير مناطق شهر متمايز ميسـازد ويژگيهاي خاص کالبدي آن ها نظير چهره و سيماي نامطلوب کالبدي و کوچه هاي تنگ و باريک ، استفاده از مصـالح کـم دوام و بيدوام در ساخت مسکن ميباشد. برنامه ها و اقدامات اصلاح و توسعه ي معابر، بهبـود مسـائل بهداشـتي (دفـع بهداشـتي زبالـه ، فاضلاب و ...) مرمت ، نوسازي و مقاوم سازي ساختمان ها، تأمين خدمات و تأسيسات زيربنايي از راهبردهاي توانمندسازي کالبدي ميباشد.
(٥٨٧ p;٢٠٠٣ ;J. Abbott)
توانمندسازي اجتماعي: درگيري فعال و مداوم جامعه ي شهري در يک دوره ي طولاني، پايداري برنامه ي ارتقاي محيطـي را بسيار سخت ميکند. هدف اصلي در برنامه توانمندسازي مشارکت بين اجتماعات محلي و اولياي امر محلي است .به طـور کلـي سياست هايي که منجر به افزايش ميزان مشارکت مردم در بهبود شرايط محيط زيست خود گردد و مردم حضور فعـال و مـوثري در توانمندسازي داشته باشند مربوط به توانمندسازي اجتماعي ميشود. آموزش سطح سواد و آگاهي مـردم ، بـالابردن احسـاس تعلق مکاني و مسئوليت در افراد مناطق حاشيه نشين ميتواند تأثير بسزائي در توانمندسازي اجتمـاعي مـردم داشـته باشـد.
( .J(Abbott; 2003;p 587
٢-٣-مديريت شهري و توانمندسازي اجتماع محور
توانمندسازي اجتمـاع محـور، فراينـدي مشـتمل بـر حـذف محـدوديت هـا و موانـع سـاختاري اسـت ،کـه از طريـق آن فـرد يـا اجتمـاع ، ضـمن مشـارکت ، امکـان ارزشـيابي اقـدامات منجـر بـه تغييـر و بهزيسـتي را بـر پايـه بيـنش هـا و ظرفيـت هـاي خود و يا اجتماع پيدا ميکنـد.راهبـرد اصـلي ايـن مـدل ، اعتقـاد بـه مـردم اسـت . اعتقـاد بـه ايـن کـه مسـائل مـيتواننـد بـه بهترين شـکل ممکـن بدسـت مردمـي کـه بـا آن مسـائل بـه طـور روزانـه زنـدگي مـيکننـد و بـه عبـارتي توسـط گـروهـاي ذينفــع حــل شــود.(www.imi.it//http:) و شــيوه ي اصــلي ايــن مــدل ، کــاربرد روش برنامــه ريــزي اجتماعــات محلــياســت ، ((برنامــه ريــزي اجتماعــات محلــي ))بــراي شــرکت دادن مــردم محــلات در پيــداکــردن راهــي بــراي بيــان نظريــات خــود در رابطه بـا وضـعيت فعلـي و آينـده محـل سـکونت شـان ،تـلاش مـيکنـد. در ايـن شـيوه ،توانمندسـازي مشـارکتي همـه جانبـه اسـت کـه تنهـا در محـيط هـاي کوچـک قابـل اجراسـت و ديـدگاهي محلـه اي و روسـتايي دارد. (پيـران ،١٣٨٠،ص ٣٨)اجـراي راهبـرد توانمندســازي بـا رويکــرد مشــارکت مردمـي،نيازمنــد ارتبــاط ميــان اجتماعــات محلــي و مـديريت شــهري اســت . در واقـع تمـامي تـلاش هـا در ايـن راهبـرد،جهـت دسـتيابي بـه توانمنـدشـدن مـردم اسـت ،بـه عبـارت ديگـر ((اول توانمنـدي مردم ،سپس پيشرفت مکان )). (شهيدي,١٣٨٦,ص ٥٠)
٢-٤- مداخله در بافت هاي پيرامون شهري به شيوه ي توانمندسازي
تــا کنــون در نقــاط مختلــف دنيــا سياســت هــا و برنامــه هــاي مختلفــي در قبــال حــل مســاله ي منــاطق حاشــيه نشــين در پيرامون کلان شهرها،اتخاذ شده است . سياسـت هـايي کـه تحـت عنـوان نگـرش هـاي بنيـادگرا و هـدف گـرا،دامنـه ي وسـيعي از تخريــب و تخليــه ي اجبــاري تــا ســاخت خانــه هــاي ارزان قيمــت و خانــه ســازي اجتمــاعي و روش زمــين و خــدمات را شامل ميشـود. (صـرافي،١٣٨١،صـص ٨-١١)نگـرش بنيـادگـرا کـه از دهـه ي ١٩٧٠ بـه بعـد مطـرح گرديـد،بـيش از آنکـه بـه پديده حاشيه نشيني به عنـوان يـک مسـاله و عارضـه ي شـهري بنگـرد، متوجـه ريشـه هـا و بنيادهـاي مسـاله هسـتند و حتـي کمتر به راه حل هـا و سـازوکارهـاي سـاماندهي فکـر مـيکننـد. بـا توجـه بـه شکسـت سياسـت هـاي ايـن رهيافـت از نيمـه ي دوم دهـه ي ١٩٨٠ بـه بعـد نگـرش هـدف گــرا بـه پديـده ي حاشـيه نشـيني بـا ارائـه راه حــل هـا و راهکارهــاي توانمندســازي، بهسازي و نوسازي ايـن سـکونت گـاه هـا بـا تکيـه بـر راهکارهـاي مشـارکتي مطـرح گرديـد. ( شـيخي، ١٣٧٩، صـص ٣٥-٣٣) در چارچوب اين ديـدگاه کـه رهيافـت اصـلاح طلبانـه نيـز ناميـده مـيشـود، راهبـرد توانمنـدسـازي مناسـب تـرين راه حـل بـراي حل مشکل حاشيه نشيني است . (p١٣٣,١٩٩١,world bank)
در ادامـه ي ايـن رونـد بـه دليـل عملکـرد نـاموفق رهيافـت هـاي فـوق الـذکر، دسـتور کـار جديـدي در سـال ١٩٨٦ تحـت عنــوان « راهبـرد جهــاني تـأمين ســرپناه تـا سـال ٢٠٠٠» بــا تأکيـد بــر اتخـاذ سياسـت اجرايــي معـين بــر پايـه مشــارکت اجتمــاعي، رويکــرد توانمنــدســازي، بهبــود مــديريت شــهرها توســط هبيتــات تــدوين گرديــد و پــس از آن هبيتــات دو (اجلاس جهاني دربـاره شـهر) راهبـرد توانمنـدسـازيرا بـه همـراه بهسـازي محـيط بـه شـکل کـاملا رسـمي توصـيه نمـود.
(جـواهري پـور و داور پنـاه ،١٣٨١،صـص ٩٠-٨٢) ايـن راهبـرد امـروزه بـه طـور جـدي مـورد پـذيرش مجـامع بـين المللـي قـرار گرفتــه و در پــي ظرفيــت ســازي در اجتماعــات بــراي حــل مشــکلات آن هــا بــا اســتفاده از انديشــه ، منــابع و بــازوي خــود آن هاســت .(p١٣٣,١٩٩١,world bank) آخــرين راهبــردي کــه از ســوي ســازمان هبيتــات مطــرح گرديــد بــه عنــوان پيکــاري جهاني عليه فقر در تمامي قاره هـا خصوصـا آمريکـايلاتـين ، آفريقـا و هنـد آغـاز شـد و بـر مفـاهيمي هـم چـون حـق مسـکن براي همه ، عدم تبعيض ، مشـارکت بـه عنـوان ابـزار توسـعه ي پايـدار و دسترسـي قشـر فقيـر شـهر بـه زمـين و سـاير امکانـات زيربنايي براي سکونت تأکيد داشت .(p٣٠,٢٠٠١,Tabbal and Ray)
٣-چارچوب نظري و روش تحقيق
سـير تکـويني ديـدگاه هـا و نظريـات در زمينـه حاشـيه نشـيني و راه حـل هـاي آن نشـان مـيدهـد کـه سياسـت تخريـب و تخليه اجباري مناطق حاشيه نشين کـاملا مطـرود شـده اسـت و آنچـه واقـع بينانـه و نـوع دوسـتانه اسـت راه حـل مـداراگرايانـه و اصـلاح تـدريجي ايـن سـکونت گـاه هاسـت . حتـي سـاماندهي ،احيـا و نوسـازي چنـين سـکونت گـاه هـايي بـدون تـلاش در راســتاي مشــارکت فراگيــر و فعــال ،ظرفيــت ســازي نهادينــه شــده ســاکنين ايــن منــاطق و تاکيــد بــر بــروز اســتعدادها و توانـاييهـاي مـردم کـه هـم هـدف توسـعه انـد و هـم وسـيله ي آن ،کـم تـرين بـازدهي را بـه همـراه خواهـد داشـت . از ايـن روسـت کـه راهبـرد توانمندسـازي ايـن سـکونت گـاه هـا بـا تکيـه بـر راهکارهـاي مشـارکتي و بهـره گيـري از تـوان اجتماعـات ساکن در سـکونت گـاه هـاي پيرامـون شـهري بـه عنـوان مـوثرترين راهبـرد بـراي حـل مشـکلات آنـان مـورد توافـق اکثريـت صاحب نظران خارجي و داخلـي قـرار گرفتـه اسـت . لـذا تحقيـق حاضـر توانمندسـازي روسـتاي پيراشـهري کلـم خـواران را بـا استفاده از مشـارکت و همکـاري سـاکنين ايـن سـکونتگاه در جهـت بهبـود تـدريجي محـيط زنـدگي آنـان طـي فراينـد ذيـل دنبال خواهد کرد.
منبع : نگارندگان ،١٣٨٩
جهت دستيابي به اهداف مذکور در خصوص سکونتگاه هاي روستا-شهري، مطالعات ميـداني در محـدوده ي مـورد مطالعـه در قالب پرسش نامه ، مصاحبه و ارتباط بـا سـاکنين صـورت گرفتـه اسـت . سـئوالات طـرح شـده بـه دنبـال چيسـتي و چگـونگي توانمندسازي و راه هاي دستيابي به توسعه ي موزون و يکپارچه با توجه به اصل رويکرد مشارکت ميباشند. جهت نمونه گيـري و توزيع پرسش نامه در روستا-شهر کلم خواران ، با توجه به جامعه ي آماري ١٨٩ خانواري ، ٣٣مورد نمونه گيري جهـت تبعيـت از توزيع نرمال کافي خواهد بود با اين وجود به منظور افزايش دقت اطلاعات حدود ٥٠پرسش نامه تکميل گرديده است .هم چنين با توجه به همگني نسبي موجود ساکنين اين ناحيه ، بهترين روش جهت تکميل پرسش نامه ، نمونـه گيـري بـه صـورت تصـادفي است ، نمونه هاي تصادفي با استفاده از نرم افزار Exel انتخاب شده است .تجزيه و تحليـل اطلاعـات بـه دسـت آمـده از وضـع موجود به منظور ارائه ي راهکارهاي توانمندسازي و جلب مشارکت ساکنين نيز در چـارچوب روش توصـيفي -تحليلـي صـورت پذيرفته است .
٤-بررسي ويژگيها و خصوصيات پيراشهرنشيني در روستاي کلم خواران و تبيين تحولات آن
دهستان جي از ديربـاز يکـي از هسـته هـاي اوليـه شـکل گيـري سـکونتگاه هـاي اصـفهان (تصـوير شـماره ١و٢)بـوده اسـت .
موقعيـت روسـتاي کلـم خـواران (تصـوير شـماره ٣)در ايـن دهسـتان در شـمال رودخانـه زاينـده رود اهميـت ويـژه اي دارد. در تاريخ ميخوانيم ، « اساسا دهستان جي کـه ايـن ديـه در آن واقـع شـده اسـت ، دارد جـزء شـهر مـيشـود. ايـن ديـه در شـرق اصـفهان اسـت و طـولي نخواهـد کشـيد کـه شـهر آن را خواهـد بلعيـد». در واژه شناسـي « کلـم خـواران » دو واژه « کـرم » و « کلمان » اسـت . « کـرم » نـام قبيلـه آريـايي اسـت و کلمـان همـان « کرمـان » اسـت . « خـوار » جـزء اول واژه اوسـتايي « خـور » بـه معنـي « فـر و شـکوه » اسـت . بنـابراين کلـم خـواران يعنـي جـاي کـه فـر و شـکوه کرمـان را داراسـت ، اتـلاق ميشود. پسوند «ان » به معناي کثرت است .
تصوير شماره ١:موقعيت منطقه ٤در اصفهان تصوير شماره ٢:الحاق نقاط روستايي به شهراصفهان در دهه هاي
( مأخذ : شجاعي، ١٣٨٩) مختلف ( مأخذ : شجاعي، ١٣٨٩)
تصوير شماره ٣:موقعيت روستاي کلم خواران و ساير روستاهاي همجوار در بافت حاشيه اي اصفهان ( مأخذ : شجاعي، ١٣٨٩)
در ايـن بخـش از مطالعـه بـه منظـور تبيـين تحـولات سـاختارهاي اجتمـاعي، اقتصـادي و کالبـدي روسـتاي مـورد مطالعـه شاخص هاي مختلفـي تعيـين شـده و از طريـق مطالعـات ميـداني و اسـنادي مـورد بررسـي قـرار گرفتـه انـد، کـه نتـايج ايـن مطالعات به شرح زير ميباشد:
٤-١-تبيين تحولات اجتماعي
رشد و توسـعه ي شـهر اصـفهان و رويآوردن جمعيـت بـه ايـن شـهر و مراکـز جمعيتـي پيرامـون ، باعـث افـزايش جمعيـت و نرخ رشـد آن در ايـن نقـاط از جملـه روسـتاي کلـم خـواران شـده اسـت . بررسـي تحـولات جمعيتـي روسـتاي کلـم خـواران در نــيم قــرن اخيــر نشــان مــيدهــد کــه در بــازه ي زمــاني ٥٥-٦٥بــه دليــل ادغــام روســتا بــا بخــش بســيار کــوچکي از بافــت اقمــاري موجــود در محــيط پيراشــهري اصــفهان بــا يــک رونــد افــزايش جمعيــت قابــل تــوجهي روبــرو بــوده اســت .
هــم چنــين طــي ســال هــاي ١٣٧٥-١٣٨٥ بــه دلايلــي از جملــه تبــديل روســتا بــه شــهر و تــلاش در جهــت تغييــر بافــت روسـتايي، پتانسـيل هــايي هرچنـد محـدود در ســطح محلـي ايجــاد شـده اسـت کــه از نتـايج آن جـذب مهــاجران بـه ايــن روستاي اقماري در حـال تبـديل بـه شـهر بـوده اسـت . نمـودار سـني و هـم چنـين نسـبت جنسـي(١/٢) سـاکنان روسـتا نيـز گـواه بـر افـزايش تعـداد مهـاجران بـه خصـوص در گـروه سـني فعـال (١٤-١٥ سـال ) طـي چنـد سـال اخيـر مـيباشــد. در نتيجـه رونـدهاي مهاجرپـذيري ايـن سـکونتگاه ، پنـدارها، نگـرش هـا، هنجارهـا، رفتارهـا و الگوهـاي متعـدد و متفـاوت همـراه با مهاجران وارد اين روستا مـيشـود کـه برآينـد چنـين فراينـدي تحـول در سـاختار اجتمـاعي و سـپس بـه تبـع مسـتقيم و غيرمستقيم آن تحول در شيوه ي سکونت و زندگي در روستاي مورد مطالعه ميباشد.
٤-٢-تبيين تحولات اقتصادي
سکونت گاه هاي روستايي نسبت به سکونت گاه هاي شهري داراي اقتصادي بسته ، کم رونق و مبتني بر توليدات کشاورزي است و متقابلا يکي از مشخصه هاي اصلي شهر کارکردهاي غير کشاورزي آن است .(قادرمزي، ١٣٨٧، ص ٦٦)رقم بالاي درصد اشـتغال در بخش کشاورزي (٦٠درصد) و عدد بسيار پايين درصد اشتغال در بخش صنعت بيان گر تـداوم وابسـتگي معيشـت سـاکنان روستا شهر کلم خواران به فعاليت سنتي و آشناي روستا يعني کشاورزي است
