بخشی از مقاله
چکیده
مسئله بافتهای فرسوده، که قسمتهایی از شهر تهران را به خود اختصاص داده است اگر نوسازی شده و دوباره وارد چرخه زنده و پویای آن شود این بافت ها فرصتهای بی بدیلی فراروی شهر است. مسئله ای که در اینجا حائز اهمیت است اینکه بسیاری از مردم در واحدهایی زندگی می کنند که امروزه از استانداردهای نوین ساختمان فاصله زیادی دارد و به دلیل عدم توانایی مالی ساکنان در محدوده های فرسوده، نوسازی اماکن مسکونی به کندی صورت می گیرد. و به تناسب ناکارآمدی کالبدی، ابعاد غیر کالبدی نیز آسیب پذیر است.
بزرگترین مشکل موجود بر سر راه نوسازی بافت های فرسوده، صاحبان این بافت ها هستند. میزان همکاری ساکنین و دستگاههای اجرانی در نوسازی بافت های فرسوده شهری و نسبت مشارکت هر یک به بهترین وجه می تواند به نوسازی و احیاء بافت های فرسوده شهری منجر شود و نهایتا نوسازی این بافت ها بدون مشارکت فعال و زنده مردم امکان پذیر نیست. در راستای تحلیل مسئله فوق و دستیابی به اهداف تحقیقی، تحلیل مشارکت مردمی در نوسازی بافت فرسوده محله 20 منطقه 17 تهران که از فرسوده ترین محلات منطقه 17 میباشد، نمونه ی موردی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. یافته های تحقیق حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از شیوه پیمایش میدانی - مشاهده و پرسشنامه - انجام شده است.
نتایج حاصل از تحقیق، بیانگر این واقعیت است. که 54 9 از مالکان، تمایل به مشارکت داشته اند.13 7 تمایل به تجمیع و 41,2 متمایل به استفاده از سایر روش های نوسازی در محله بوده اند. با توجه به این مطلب که بیش از نیمی از نمونه ها متمایل به مشارکت در نوسازی واحد مسکونی هستند، اما تمایل کافی برای درخواست به شیوه تجمیع وجود ندارد، و می باید توجه کافی برای استقبال از این شیوه فراهم گردد. همچنین ارتباط متغیرهای میزان ارتباط مسئولین با مردم، میزان اعتماد مردم به سازمان متولی، با متغیر مشارکت مردمی، در محله موصوف ضعیف می باشد و ارتباط دو متغیر علاقه مندی به زندگی آپارتمانی و روابط همسایگی، با متغیر مشارکت مردمی که برای اهمیت نوسازی به روش تجمیع آورده شده است، نسبت به دو متغیر اول وضعیت بهتری دارد و توجه مسئولین مربوطه را میطلبد.
مقدمه
مطابق شاخص های مصوب شورای عالی و معماری، وسعت پهنه های ناپایدار شهر تهران 1792 هکتار بوده که 3298 هکتار آن به دلیل دارا بودن هر سه شرط فرسودگی - ناپایداری، نفوذناپذیری و ریزدانگی - ، به عنوان بافت فرسوده، مصوب شده و نیازمند مداخله هماهنگ و جدی است. بیان ارقام مذکور نمایانگر این است که وسعت زیاد بافت های فرسوده، با تراکم بالای جمعیت و خطر قریب الوقوع زلزله، یکی از مهم ترین جالشهای شهر تهران به شمار میرود.
ساکنان این بافت ها عمدتا کم درآمد بوده و سهم آنها از خدمات شهری، اختلاف فاحشی با متوسط شهر تهران و نیز استانداردهای ملاک عمل دارد. مهمترین عامل در حل مسائل بافتهای فرسوده مشارکت مردمی می باشد. معمولا در محدوده های بافت فرسوده، تمامی مالکین هیچ الزامی به مشارکت ندارند این در حالی است که دولت موظف است امنیت شهروندانش را تامین کند. و مشارکتی هدفمند خواهد بود که از ویژگی دو سویه بودن بهره مند باشد.
همچنین برای ایجاد مشارکتی هدفمند می باید با ارائه فرآیند نوسازی، چارچوبی عملی برای تعیین نحوه مشارکت مشخص شود. زیرا تحقق اهداف نوسازی بافتهای فرسوده در گرو اقداماتی است که باید به صورت فرآیندی به اجرا درآید. این اقدامات که سلسله ای به هم پیوسته و زنجیر وار را تشکیل میدهند، از حرکتی مستمر برخوردار خواهد بود به این ترتیب می توان اساسی ترین اقدامات را تعریف و تعیین سهم و نقش مردم در نوسازی خانه، کوی و محله دانست.
همچنین نوسازی این بافت ها زمانی محقق می شود که سهم بخش عمومی و دولتی در این محدوده ها تعریف و مشخص گردد. هر دو اقدام فوق منوط به تامین زیرساخت ها و تعریف و اجرای طرحهای محرک نوسازی با کاربری های ارزش افزا است. بنابراین تا زمانی که این زیرساخت ها فراهم نشود، امید به ورود مردم و مشارکت آنان در عرصه نوسازی بیهوده خواهد بود - خسروی، 1389، ص . - 5 در تحقیق حاضر عنوان می شود که امر مشارکت زمانی کامل خواهد شد که روند آگاهی مردم از زوایای مختلف در محل سکونت خود روشن شده باشد و توجیه کاملی نسبت به وضعیت بهتری که میتواند با کمک ساکنین ایجاد شود توسط مسئولین امر، برایشان ارائه شود و از تسهیلات، تشویقات و تخفیفات و امکاناتی که مسئولین برایشان تعیین کرده اند مطلع باشند.
همچنین در ارتباط های مستمر مسئولین مربوطه، اعتماد کافی در ساکنین جهت مشارکت در نوسازی ملک فرسوده حاصل شود. و اعتماد مذکور زمانی محقق خواهد شد که مسئولین امر با شناخت کامل هر محدوده تسهیلات ویژه برای آن در نظر گیرند و حداقل نیازمندیهای اولیه محدوده های مذکور فراهم گردد. عوامل دیگری که در تحلیل مشارکت مردمی تحقیق حاضر در نظر گرفته شده است، روابط همسایگی و علاقه مندی به زندگی آپارتمانی است که در نوسازی به شیوه ی تجمیع، دارای اهمیت است که مناسب ترین شیوه برای بافت های فرسوده ای با مشخصات محدوده تحقیق می باشد.
همان طور که مطرح گردید یکی از روش های نوسازی در بافت های فرسوده، روش طرح تجمیع میباشد. این طرح تنها در زمانی توصیه می شود که نه بناهای موجود در بافت دارای ارزش باشند و نه مجموعه عناصر شهری دارای ارزش باشند. و در نهایت تخریب املاک و تجمیع پلاک های ثبتی شهر مطرح می شود. با توجه به این دیدگاه در بخشهایی که به دلایل گوناگون امکان احیای سلول به سلول یا تک بناها وجود ندارد، آن محدوده از بافت که فاقد ارزش است، تملیک می گردد و پس از تجمیع املاک به عنوان مجموعه ای منسجم مجددا طراحی و نوسازی می شوند.
در روش تجمیع، سطح مداخله مستقیم خواهد بود و نقش مالک در آن تامین زمین و نقش سرمایه گذار مشارکت در ساخت می باشد و در نهایت نقش متولی - شهرداری ها و... - تسهیل گیری در عملیات، پرداخت ودیعه مسکن، تامین کسری متراژ مشارکت مالک است - شماعی و پوراحمد، 1389، ص . - 287 در روند تجمیع پلاک ها و نوسازی بافت ها، یک بار و برای همیشه به معضلات این محدوده ها پایان داده می شود و بهبود و ارتقای الگوی سکونت اقشار کم درآمد و آسیب پذیر صورت می پذیرد. مسئله ای که در باب موضوع طرح تجمیع حائز اهمیت است اینکه انجام نوسازی تجمیع با روش پروژه و با دخالت مستقیم و متمرکز است، که در حال حاضر کارآیی نداشته است.
بافت فرسوده شهری
به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، برخوردار نبودن از خدمات شهری آسیب پذیر شده اند و ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی دارند. این بافت ها به دلیل فقر ساکنان ومالکان آنها، امکان نوسازی خود به خودی ندارند. به عبارتی، بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که یکی از سه مشخصه زیرا را دارا باشد:
- بلوک هایی که بیش از 50 درصد ابنیه آن ناپایدارو فرسوده باشد؛
- بلوک هایی که بیش از 50 درصد معابر آن کمتر از 6 متر باشد؛
- بلوک هایی که بیش از 50 درصد ابنیه آن کمتر از 200مترمربع باشد - حبیبی وپوراحمد ومشکینی - .
بافتهای فرسوده، جزئی از پیکره و بدنه شهرهاست و دارای ارزش های کالبدی، عملکردی و اقتصادی است. این کالبد با قابلیتها و توانهای بالقوه خود یک سرمایه اقتصادی نیز محسوب میشود، اما این یک روی سکه است. روی دیگر نیمه تاریک و ناهنجار آن است. این کالبد و ساختار با تمامی قابلیت ها و توان های خود در معرض چالش های بنیادی بوده و نیازمند درمان و توجه خاص است.
توسعه کالبدی و فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی از ارکان و اجزای توسعه و بهسازی فراگیر بافت فرسوده محسوب می شود، اما تدوین و روش بهسازی یا مرمت شهری امری چندان ساده نیست. هر آینه متخصصان مرمت شهری دانسته باشند که هر تجربه مرمت شهری که توانسته اند بشناسند و بپسندند، زاده تدبیرهایی است که زمان و مکان و انسان ساکن و شاغل همان شهر روی میز کار متخصصان گذارده اند بافت های فرسوده محدوده های آسیب پذیر در برابر مخاطرات طبیعی به شمار میآیند که نیازمند برنامهریزی و مداخله هماهنگ برای سامانیابی هستند.
مشخصه این بافتها ناپایداری و آسیب پذیری آن است زیرا هزینه های سنگینی را بر سازمانهای مربوطه تحمیل می کند. باید افزود که در محدوده ی مطالعاتی در حال حاضر نوسازی به شیوه محله محور انجام می شود که در زیر به شرح آن پرداخته می شود: طبق جدول شماره 1 دو نوع روش نوسازی وجود دارد که به نام های »نوسازی پروژه ای« و »نوسازی مشارکتی« معروفند. نوسازی پروژهای مانند پروژه ی نواب با اتکاء به آن صورت گرفت.
در این شیوه تاکید بر تملک بافت، بیرون کردن ساکنان قدیمی از آن، ساخت مجدد بافت به گونه ای کاملا جدید و فروشی و واگذاری آن به افرادی جدید بود که مشکلات موجود در این شیوه امروز بر کسی پوشیده نیست اما در شیوه نوسازی مشارکتی، به دلیل حذف بحث تملک زمینها، مشکلات ناشی از زمین بازی و افزایش کاذب قیمت زمینهای منطقه و همینطور هزینه های دولت جهت ساخت و ساز کمتر خواهد شد. امکان حفظ ساکنان قدیمی و روابط شان در محله جدید عاید خود اهالی قدیمی شود و نه تعدادی مهاجر سرمایهدار تازه و ارد. حفظ محله، هویت، خاطره و مسائلی از این دست نیز در این رویکرد جدید حائز اهمیت هستند .
