بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با توجه به مفهوم کلی تربیت و فرهنگ، تربیت فرهنگی را مدنظر قرار داده و مطابق با مبانی نظری، مهارت اجتماعی را به عنوان مهمترین شاخصه تربیت فرهنگی برجسته نموده است. و نقش مطالعه غیردرسی را که به عنوان یکی از روش های فعال یاددهی - یادگیری شناخته شده، در تربیت فرهنگی و بویژه مهارت اجتماعی تبیین کرده است. تربیت فرهنگی به معنای فرایند نظام مندی تعریف شد که با تکیه بر خودفعالی، خودانگیختگی و خودرهبری فرد هم فرهنگ پذیری و هم تحول فرهنگی را در بر می گیرد.
به گونه ای که زمینه شناسایی، رهایی از عادات تلقین شده، شکوفاسازی، تقویت و ایجاد صفات، رفتارها، آداب و ارزش های فرهنگی مطلوب در فرد فراهم می شود تا منجر به بهبود بینش و منش اجتماعی افراد شده و در عمل نیز به آنها پایبند باشند. روش پژوهش کتابخانه ای بود. نتیجه بررسی نشان داد که مطالعه غیردرسی از چند جنبه متفاوت مثل انتقال مستقیم میراث فرهنگی، تقویت قوه قضاوت، الگو یابی و تقویت زبان بر تربیت فرهنگی اثر گذار است
مقدمه
تربیت و فرهنگ از برجستهترین مقوله های علوم انسانی هستند. از یک طرف، تربیت، مهمترین هدف علوم تربیتی است و از سوی دیگر، فرهنگ، مفهومی بنیادی در علوم اجتماعی محسوب می شود. این دو مقوله ارتباط جدایی ناپذیری دارند و از همین رو مفهوم تربیت فرهنگی شکل گرفته است و منظور از آن، تربیتی است که هم فرهنگ پذیری و هم تحول فرهنگی را در بر می گیرد. - کاشانی، 1378، ص. - 35 تربیت فرهنگی در درجه اول یک مفهوم اجتماعی است که برای ترویج زندگی سالم و مسالمت آمیز کاربرد دارد. و در آن انطباق فرد با وضعیت فرهنگ جامعه خود، که او را در برگرفته است، بررسی می شود. یعنی رفتار های فرد، که با به کارگیری ارزش های مختلف سرمی زند، موافق با رفتار سایر افراد جامعه باشد.
- عسکریان، 1385، ص . - 135 به همین دلیل در تربیت فرهنگی بلافاصله به یک مفهوم شناخته شده اجتماعی یعنی مهارت اجتماعی4 می رسیم. مهارت اجتماعی در تعریفی که بر سر آن توافق کلی وجود دارد، عبارت است از راهکارها، استراتژیها و تکنیکهای مورد نیاز در زندگی روزمره برای تعامل با سایر مردم. - واکر، شوارز، نیپلد، ایروین، نوئل5،. - 1994 این مهارت ها کارکرد های مختلفی دارند. برخی، رشد بعد اجتماعی را تسهیل می کنند، برخی دیگر از مهارت ها در بافت بین فردی برای تقویت های غیر اجتماعی به کار می روند و برخی نیز مانع از بین رفتن تقویت های جاری می شوند.
بررسی مهارت اجتماعی به عنوان بعد برجسته تربیت فرهنگی از چند جنبه اهمیت دارد. اول اینکه مهارت اجتماعی به فرد کمک می کند تا بتواند مناسب با فرهنگ جامعه، نظر ها، عقاید و خواسته های خود را ابراز کرده و در فعالیت های اجتماعی شرکت نماید. - گازدا7، 1989، به نقل از زاجری،. - 1390 دوم اینکه بخش عمده ای از جمعیت کشورمان را جوانان تشکیل می دهند، اما بررسی ها نشان می دهند که رفتارهای اجتماعی در همه آنها در حد مطلوب نیست.
از طرف دیگر یکی از مهمترین مشکلات فرهنگی که در جامعه شاهد آن هستیم، مشکلات سازگاری، پرخاشگری، رفتارهای نابجای اجتماعی و مشکلاتی است که افراد در برقراری ارتباط و تعامل با یکدیگر دارند. وضعیت های مذکور تا حد زیادی به مهارت اجتماعی افراد مربوط می شوند، زیرا همانگونه که یون سونگ - 2009 - 8 اظهار نظر کرده است، مهارت های اجتماعی بر رفتارهای اجتماعی افراد تأثیر گذار هستند. به همین دلیل بررسی این نکته اهمیت دارد که تربیت فرهنگی چگونه و از چه طریقی انجام می گیرد و چگونه می توان مهارت اجتماعی افراد را افزایش داد.
تربیت فرهنگی در هر جامعه ای از دو طریق آموزش و پرورش رسمی و نهادها و یا روش های غیررسمی انجام می گیرد. در مورد آموزش و پرورش رسمی، تا کنون تحقیقات و مطالعات متعددی صورت گرفته است که می توان به فلاحی - 1385 - ، سرمد - - 1386 و عبداالله زاده - 1389 - اشاره نمود. آنها در پژوهش خود نشان داده اند که آموزش و پرورش رسمی در تربیت فرهنگی دانش آموزان سهم زیادی دارد.
اما تاثیر روش های غیررسمی در تربیت فرهنگی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله با اشراف بر این نکته، بحث پیرامون تاثیر مطالعه غیردرسی بر تربیت فرهنگی را هدف خود قرار داده است. و بدنبال جوابی برای این پرسش است که مطالعه غیردرسی چه تاثیری بر تربیت فرهنگی و به خصوص مهارت اجتماعی افراد تاثیر دارد؟ منظور از مطالعه غیردرسی، خواندن یا مطالعه هر گونه نوشته ای است که به منظورهای مختلف از سوی فرد انجام می شود و می تواند شامل همه یا یکی از انواع منابع مطالعاتی - کتاب، مجله، نشریات و... - باشد، به شرطی که هدف از آن صرفا کسب مهارت یا موفقیت در دروس یا آزمون های مدرسه و دانشگاه نباشد. مطالعه غیر درسی به این دلیل انتخاب گردید که به عنوان یکی از روش های غیررسمی یادگیری- یاددهی تربیت فرهنگی پیشنهاد شده است و از آنجا که به نظر می رسد هیچگونه بررسی نظام مندی اثر مطالعه غیردرسی روی تربیت فرهنگی را انجام نداده است، انجام این بررسی قابل توجیه است.
روش شناسی
در انجام این مطالعه از روش پژوهش کتابخانه ای استفاده گردید.
چیستی تربیت فرهنگی
فرهنگ، مفهومی گسترده و با تعاریفی بسیار متنوع است و در تعریف آن، هر یک از اندیشمندان بر جنبه ای توجه نموده اند. به عنوان مثال، تایلور فرهنگ را کلیت پیچیده ای شامل، دانش، هنر، امور اخلاقی، قوانین، آداب و رسوم می داند. - کاشانی، 1378، ص. - 34 در این تعریف، بر عناصر تشکیل دهنده فرهنگ از جمله امور اخلاقی، قوانین، آداب و رسوم تاکید شده است. عده ای دیگر از اندیشمندان بر کارکرد فرهنگ و به خصوص بعد هویت دهنده آن تاکید نموده اند.
مثلا رفیع جلال، فرهنگ را بینش و منش هویت دهنده انسان در حوزه زندگی اجتماعی می داند. - همان منبع، ص. - 34 و یا ژاک ریکو فرهنگ را وسیله گرم جوشی و همدلی با دیگران تعریف نموده است. - فلاحی، 1385، ص. - 35 همین چند تعریف به خوبی نشان می دهند که اصولا به کارگیری فرهنگ در جامعه و برای جامعه صورت می گیرد و کارکرد اصلی آن در رفتار، ارتباطات و تعاملات اجتماعی بین افراد نمودار می شود. حتی فردلوتانز گام را فراتر نهاده و معتقد است که اصولا فرهنگ برای ایجاد رفتار اجتماعی 8مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه فرهنگ یک اصطلاح شناخته شده اجتماعی است اما به همان اندازه، تربیت فرهنگی شناخته شده نیست و نه تنها به روشنی تبیین و مفهوم پردازی نشده است، بلکه حتی تعاریف زیادی از آن در دسترس نیست. با این حال از لابلای برخی از متون می توان معانی زیر را برای تربیت فرهنگی در نظر گرفت:
-1حفظ و انتقال فرهنگ به نسل جدید: این نوع تربیت برای انتقال ارزش ها، هنجارها، آداب و رسوم، عرف جامعه و... به نسل بعد انجام می شود. با توجه به اینکه فرهنگ امری اکتسابی است - کاشانی، 1378، ص - 35، انتقال فرهنگ اهمیت دارد. دیویی می گوید جامعه مانند حیات بیولوژیکی از طریق انتقال فرهنگ حفظ می شود. - فلاحی،1385،ص . - 68
-2فرهنگ پذیری:9 فرهنگ پذیری جریانی است که فرد را عمیقا و از جهات فراوان با فرهنگ جامعه همانند می کند. افراد هر جامعه از راه یادگیری، جذب و درونی کردن نظام ارزش های جامعه، فرهنگ پذیر می شوند. - علاقه بند، 1389، ص. - 94 هدف فرهنگ پذیری این است که فرد خود را با وضعیت فرهنگ جامعه خود که او را در برگرفته است، منطبق سازد. یعنی رفتار های فرد، که با به کارگیری ارزش های مختلف سرمی زند، موافق با رفتار سایر افراد جامعه باشد. - عسکریان، 1385، ص . - 134
-3ارزش سنجی میراث فرهنگی: می دانیم که فرهنگ ها همه خالص، سالم و بی عیب نیستند. به ویژه در عصر ما که فرهنگ ها در حال آمیزش و اختلاطند. - قائمی،1387، ص. - 10 همچنین می دانیم که همه آنچه به عنوان میراث فرهنگی به ما رسیده، برای زندگی امروز و آینده مفید نیست. تربیت در معنی ارزش سنجی میراث فرهنگی، با تقویت قوه قضاوت، جنبه های خوب و بد فرهنگ را با میزان علمی مشخص می سازد. - فلاحی،1385،ص. - 68
-4 پیشرفت و تحول فرهنگی: گرچه انتقال میراث فرهنگی و ارزش سنجی آن، نوعی تربیت فرهنگی محسوب می شوند اما ماندن در همان سطح به مرور عقب ماندگی محسوب می شود. ما نمی توانیم تربیت را فقط تدارکی برای اجتماعی کردن افراد طبق فرهنگی معین یا آماده کردن آنان برای زندگی حاضر بدانیم. تربیت باید شامل ارزش هایی برتر از فرهنگ های آشنا و مافوق این فرهنگ ها باشد. - کریمی،. - 1386 بنابراین مهمترین وظیفه ی تعلیم و تربیت کمک به نسل جوان در پیشرفت، توسعه و تحول میراث فرهنگی است.
این نوع تربیت فرهنگی از این نظر اهمیت دارد که میراث فرهنگی و ارزش های تربیتی به پیروی از تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مرتبا دستخوش تغییر می شوند. - سرمد،1386،ص. - 7 در توسعه و تحول فرهنگی، همه آداب و رسوم، قوانین و مقررات، اعتقادات و باورهای دینی و اخلاقی جامعه در قالبی جدید نمایانگر می شوند. بخشی از این عناصر فرهنگی که با اهداف و شکل جامعه همخوانی دارند، تقویت می شوند و بخشی دیگر که در تضاد با الگوهای توسعه قرار می گیرند، ضعیف یا حذف می شوند.
