بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش، تعیین نقش مؤلفه های برنامه درسی پنهان موجود در کلاس های درسی علوم تجربی بر مهارت تفکر و پژوهش دانش آموزان ابتدایی شهر اراک بود. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری کلیه معلمان مقطع ابتدایی شهر اراک به تعداد 307 نفر میباشند که از میان آنان 171 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان نمونه برآورد شده و به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب گردیدند. جهت سنجش مهارت تفکر و پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته و برای سنجش برنامه درسی پنهان از پرسشنامه ترکیبی پروین - 1393 - و احمدیان - 1391 - استفاده شد.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از روشهای آمار توصیفی - میانگین، انحراف استاندارد - و استنباطی - آزمون t تک گروهی، تحلیل واریانس - انجام گردید. یافته های پژوهش نشان داد نقش مؤلفههای برنامه درسی پنهان بر مهارت تفکر و پژوهش دانشآموزان ابتدایی شهر اراک معنادار بوده است و مؤثرترین عامل بر مهارت تفکر و پژوهش مربوط به مؤلفهی معلم و کمترین آن مربوط به مؤلفهی محتوا می باشد.
مقدمه
زیربنایی وبنیادی گردد - ابراهیمی قوام،. - 232:1388 در بین انواع برنامه درسی می توان به برنامه درسی پنهان اشاره کرد. به اعتقادآیزنر مدارس به طور همزمان مبادرت به تدریس سه برنامه می نمایند.این سه برنامه شامل: برنامه درسی صریح یا رسمی، برنامه درسی پوچ وبرنامه درسی پنهان است واین برخلاف تصور رایج به مدرسه است که آن را پدیده ای تک بعدی یا تک ساختی انگاشته و مدارس را صرفاً مهد اجرای برنامه درسی صریح می پندارند - مهرمحمدی، . - 464:1388 مفهوم برنامه درسی پنهان در سال 1968 برای نخستین بار توسط فیلیپ جکسون 1 مطرح شد. والانس - 1991 - 2 برنامه درسی پنهان را عملکردها و نتایج آموزشی اطلاق می کند که با وجود آشکار نبودن در رهنمود های برنامه های درسی یا سیاست های آموزش و پرورش، بخش مهم و موثر تجربه تحصیلی است.
ایجادرابطه مثبت،درک همدلانه، برقراری ارتباط مطلوب، توجه به نیازهای دانش آموزان و...کمک خوبی برای ایجاد یک محیط مطلوب برای یادگیری و رشد خواهد بود.علاوه براین یکی از مشکلاتی که کودکان و نوجوانان دارند این است که به خوداعتماد ندارند. این عدم اعتماد دو علت اساسی دارد،اول آنکه کودکان و نوجوانان هنوز وضعشان تثبیت نشده است و در هر کار و جریانی دلشان می لرزد وتردید دارند و نمی دانند که می توانند یا نمی توانند.
دوم این که بزرگ ترها فرصت لازم به آن ها نمی دهند،یعنی نمی گذارند کودکان ارزشمندی خود را بروز دهند.همیشه با کلمه "زوداست" یا این که "کار شما نیست" کودکان و نوجوانان را دلسرد می کنند وازانجام کارها وخلق ابتکارات ممانعت به عمل می آورند.نکته بسیار دقیقی که می توان آن را علت این امر دانست ، این است که در خانواده ها ومحیط مدارس اساسا روح تأیید و صحت وجود ندارد - قورچیان،. - 1377 با آنکه در دهه های اخیر،مفهوم برنامه درسی پنهان و لزوم توجه به آن نقش محوری و ویژه ای رادر مطالعات وتحقیقات برنامه درسی ایفا کرده است در کشور ما وجه غالب توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت و محققان ،برنامه درسی رسمی یاآشکار بوده است.
لذا بخش قابل توجهی از برنامه های درسی که دانش آموزان عملا˝ در معرض آن قرار می گیرند،خصوصا اثر نیرومند برنامه درسی پنهان ناشی از محیط مدرسه بر روی دانش آموزان، مورد کم توجهی و غفلت قرارگرفته است - علیخانی ومهرمحمدی،. - 1384 تحقیقاتی که درباره اصلاح و بهبود محیط مدرسه و نظام آموزشی انجام گرفته بیش تر به آن دسته از تأثیرات مدرسه ای پرداخته است که به آسانی و آشکارا قابل اندازه گیری هستند ومعمولا پژوهشگران پس از نتیجه گیری ازاین نوع پژوهش ها تغییر درمحتوای کتاب ها و روش ها را پیشنهاد می کنند،اما آنچه توجه کافی به آن نشده مسائل فرهنگی ونگرشی است که آموزش و پرورش ما از آن رنج می برد.
به جرأت می توان گفت که کلیه عناصر بافت اجتماعی مدرسه دارای ویژگی های فرهنگی هستند.شرایط فیزیکی کلاس،کتاب های درسی،چیدمان صندلی ها همچنین انتظارات وقضاوت های معلمان ومسئولان مدرسه،قوانین ومقررات،الگوهای تعامل معلم و دانش آموز و بسیاری موارد دیگر از جمله این ویژگی ها هستند - علوی ،رودابه وهمکاران،. - 1386 آغاز رسمی مطالعات وتحقیقات گسترده درزمینه برنامه درسی پنهان رامی توان انتشار کتاب فیلیپ جکسون درسال 1968تحت عنوان زندگی در کلاس درس دانست - علیخانی،مهرمحمدی، - 40:1384 اما پیش از او امیل دورکیم درسال 1961 در کتاب آموزش اخلاقی، به این موضوع اشاره کرده است.
او با مشاهده ی کلاس درس متوجه شد، مواردی که در مدارس یاد گرفته می شود بیشتر ازآن چیزی است که در برنامه ی درسی طراحی شده و کتاب ها وجود دارد.اگرچه او به طور صریح به بیان برنامه درسی پنهان نپرداخته است اما توضیح او به برنامه درسی پنهان اشاره دارد - داملا کنتلی3،. - 84:2009 در توضیح کمبل از برنامه پنهان آمده که،برنامه پنهان ،استعاره ای مناسب برای توصیف ماهیت سایه وار، تعریف نشده و بی شکل آن چیزهایی است که به شکلی ضمنی و درهم تنیده در مقابل با بیان رسمی برنامه های آموزشی ارائه می شود وشکل خاصی ازتعامل آموزشی و تربیتی را بیان می کند - اسکندری ،. - 70:1383 یک بخش ازبرنامه درسی پنهان به ارتباط کادر آموزشی و دانش آموز مربوط است.
اگر کادر آموزشی برداشت طبقاتی ویژه ای داشته باشند، فرزندان طبقه ای که نزد آنها اهمیت بالاتری دارند، از توجهات ویژه برخوردار می شوند و فرزندان طبقات دیگر از چنین توجهی محروم خواهند شد - نوروز زاده،. - 1385 برخی پژوهش های داخلی، چون : کریمی - 1391 - در پژوهشی تحت عنوان »برنامه درسی پنهان؛ تاکید بر تربیت اجتماعی «نشان داد که شناسایی جنبه های بازدارنده برنامه درسی پنهان با تاکید بر تربیت اجتماعی فراگیران می تواند به تحقق اهداف برنامه ریزی شده و آشکار تربیت اجتماعی محیط آموزشی کمک کند ، بیان فر - 1389 - در پژوهشی تحت عنوان » تبیین اثر برنامه درسی پنهان مدارس بر بازده های عاطفی یادگیری در دانش آموزان دوره راهنمایی به منظور ارائه مدل« نشان داد که به منظور کاهش آثار منفی این برنامه و طراحی محیط های آموزشی مطلوب تر مدلی طراحی و پیشنهاد شده است .
همچنین از پژوهشهای مرتبط در خارج از کشور می توان به : پژوهش مارتین 4و همکاران - 2003 - اشاره کرد که مدیریت کلاس درس را به عنوان نخستین مسئولیت معلم در تدریس می دانند و بیان می کنند که در پرتو آن است که می توان بهترین فضا را برای یادگیری دانش آموزان فراهم کرد و یوسکل» - 2006 - 5 نقش برنامه درسی پنهان دربروز رفتار مقاومت دانشجویان دوره های لیسانس در مشاوره درمانی و راهنمایی در دانشگاه ترکیه« اشاره کرد.
این پژوهش با عنایت به ورود به مبانی نظری و نیز سوابق پژوهش در این زمینه و با توجه به تأثیر ابعاد و مؤلفه های برنامه درسی پنهان به عنوان منبع اساسی یادگیری عمیق و ماندگار و با توجه به این که تاکنون پژوهش جامعی در ارتباط با نسبت برنامه درسی پنهان و مهارت تفکر و پژوهش صورت نگرفته، انجام گرفته است هدف اساسی پژوهش حاضر ؛ تعیین نقش مؤلفه های برنامه درسی پنهان موجود در کلاس های درسی علوم تجربی بر مهارت تفکر و پژوهش دانش آموزان ابتدایی شهر اراک می باشد.
روش تحقیق
روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری کلیه معلمان مقطع ابتدایی شهر اراک به تعداد 307 نفر می باشند که از میان آنان 171 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان نمونه برآورد شده و به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب گردیدند. دراین تحقیق ازدو ابزار - پرسشنامه - استفاده شده است.
الف - ابزارمحقق ساخته سنجش مهارت تفکر و پژوهش:که محقق طی بررسی مبانی نظری و تحقیقات پیشین به آن رسیده است و روایی آن توسط چند تن از متخصصان حیطه برنامه درسی و روان شناسی تربیتی با استفاده از مقیاس لیکرت مورد بررسی قرارگرفت. پایایی آن در یک مطالعه مقدماتی بررسی 30 نفر ازمعلمان با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بدست آمد که آلفای آن0/92با استفاده از نرم افزار spss محاسبه شد.
ب - ابزار تحقیق ترکیبی 30 سوالی که برای سنجش ابعاد برنامه درسی پنهان از دو کار پروین - - 1393 و احمدیان - 1391 - استفاده شده و ضریب پایایی آنها بهترتیب 0/93 و 0/86 بوده است. برای تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی هچون - فراوانی، درصد، نمودار، شاخصهای گرایش مرکزی - میانگین، انحراف معیار - ، شاخصهای پراکندگی - خطای استاندارد میانگین، انحراف استاندارد - استفاده شده است. برای کمک به برقراری ارتباط میان متغیرهای تحقیق به طوری که بتوان از طریق آنها استنتاج نمود، از روشهای آمار استنباطی همچون تی مستقل وسایر روش ها ... با توجه به وجود مفروضههای کاربرد این آزمونها استفاده شد و برای این منظور از طریق نسخه 21 نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است.
