بخشی از مقاله
چکیده
مساله زن و جایگاه او در خانواده و جامعه از جمله مسائلی است که همانند سایر موضوعات فرهنگی-اجتماعی در آیینه سنت ها و فرهنگ ملل منعکس می شود و نمودی بارز می یابد. بدین لحاظ یکی از راههای دستیابی به نحوه نگرش جوامع نسبت به زن و جایگاه وی در میان قومیت ها بررسی رسم و رسومات فرهنگی و اعتقادی در بین اقوام مختلف است.یکی از این قومیت ها بلوچ ها هستند. در بین بلوچ ها زن جایگاه ویژه ای دارد زنان بلوچ همواره در زندگی همگام و همدوش با مردان برای بهتر زیستن از هیچ تالش و کوششی فروگذار نبوده و در این راه به سخت کوشی و جد و جهد مشهور هستند.
گفته می شود شیر زنان بلوچ در برخی مواقع در غیاب مردانشان در مقابل مهاجمان ایستادگی کرده و از خانه و کاشانه محافظت می کردند. از گذشته های دور تاکنون کشاورزی و دامداری، تولید صنایع دستی کم نظیر و خانه داری و بچه داری از مهمترین وظایف زنان بلوچ بوده است. این زنان همواره در سایه غیرت پدران، برادران و همسرانشان چون شیر پرورش یافته و از حریم خانه و خانواده محافظت می کنند و در درگیری های دسته جمعی، منافع شخصی یا گروهی برای منزلت، جایگاه و اعتبار اجتماعی، دفاع از همبستگی و انسجام و اتحاد گروهی و قومی قبیله ای، فشارهای اقتصادی و شخصی، ساختار خانوادگی زنان بلوچ نقش چشمگیری داشته اند.
واژگان کلیدی: بلوچ، بیگانگان، زنان، مبارزه
مقدمه
بلوچ از اقوام مسلمان و دیرین آسیایی و در قاموس تاریخ اسمی آشنا و چهرهای شناخته شده است. از نظر منشا قومی طبق معیارهای نژادشناسی علمای شرق، سامی و طبق مالکهای موضوعه ی دانشمندان غربی از نژاد اصیل آریایی است. مردم بلوچ به یکی از لهجه های مختلف زبان مستقل بلوچی تکلم میکنند. بسیاری از سرداران و رزمندگان بلوچ در زمان خالفت حضرت عمر - رض - با حملهی عربها به ایران، مسلمان شدند و در همان زمان شهرهای زیادی در مکران زیر نگین پرچم اسالم درآمد، تا اواخر خالف حضرت عثمان - رض - تمام سرزمن بلوچستان توسط مجاهدین اسالم تصرف شد و متعاقب آن بلوچ ها نیز جملگی به اسالم گرویدند.
با نظرکردن به منابع معتبر تاریخی، به راحتی می توان ردپای بلوچ را در عرصه های مختلف اجتماعی و تحوالت سیاسی روزگاران گذشته یافت. اساسا در همان دوران بود که بلوچ ها با ایفای نقش های مهم و گاه کلیدی در البه الی مسائل و حوادث اجتماعی، باالخص پیکار با دشمنان، ایستادن در برابر ظالمان،حراست از مرزها،حمایت از پناهندگان، یاری گری برای همنوعان، امانت داری و ...اوصاف نیک شجاعت،جوانمردی،آزادگی و وفاداری را برای هیشه از خود به یادگار گذاشتند. به طوری که تا به امروز نیز با ذکر نام بلوچ تصویری تبلور یافته از این صفات انسانی در اذهان شکل می گیرد.
این قوم در طول گذشته های دور و دراز خود، شاهد حوادث گوناگون بوده و به واقعی ترین نوع، خوب و بد روزگار را تجربه کرده است. سرزمین مکران نیز که اینک بلوچستان نامیده می شود از دیرباز صحنه ی رویدادهای مختلف ناشی از عوامل داخلی و خارجی بوده و برای همه دیاری آشناست، این سرزمین در زمان قدیم وسعتی به مراتب بیشتر از حدود مرزهای کنونی داشته است - آزاد،. - 1378امروزه با توجه به تقسیمات کشوری دولت های متبوع، بلوچستان امروزی وسعتی حدود 173/478کیلومتر مربع را در برمی گیرد. مرزهای کنونی بلوچستان در زمان قاجار و در اثر دخالت کشور انگلستان که منافع خود را در خاور ایران بویژه در هندوستان یافته بود به وجود آمد.
انگلستان به منظور بستن راه نفوذ روسیه به هندوستان به اشغال تدریجی بلوچستان پرداخت و با نفاق افکنی در میان خانها و سرداران بلوچ و ضعف دولت مرکزی ایران حداکثر استفاده را به عمل آورد. بدین منظور انگلستان یکی از ماموران خود به نام گلد اسمیت را به منطقه فرستاد، وی ضمن بازرسی منطقه حدودی را برای حکومت کالت - پاکستان کنونی - تعیین کرد و بدون اینکه مورد موافقت نمایندگان ایران قرار بگیرد، الیزان وزیر مختار انگلستان در ایران طرح گلداسمیت را برای ناصرالدین شاه فرستاد و او نیز نقشه را پذیرفت به این ترتیب انگلستان موفق شد بخشی از بلوچستان بزرگ را از ایران جدا کند - شه بخش 1377 به نقل از حافظ نیا و کاویانی . - 1385
همانگونه که در ابتدای این متن بیان شد ساکنان اصلی بلوچستان را بلوچ ها تشکیل می دادند. بلوچ ها دارای اعتقادات و رسم و رسومات خاص خود هستند به ویژه در مورد زنان ارزش ها و اعتقادات خاصی دارند. مساله زن و جایگاه او در خانواده و جامعه از جمله مسائلی است که همانند سایر موضوعات فرهنگی-اجتماعی در آیینه سنت ها و فرهنگ ملل منعکس می شود و نمودی بارز می یابد. در بین بلوچ ها زن جایگاه ویژه ای دارد زنان بلوچ همواره در زندگی همگام و همدوش با مردان برای بهتر زیستن از هیچ تالش و کوششی فروگذار نبوده و در این راه به سخت کوشی و جد و جهد مشهور هستند.
گفته می شود شیر زنان بلوچ در برخی مواقع در غیاب مردانشان در مقابل مهاجمان ایستادگی کرده و از خانه و کاشانه محافظت میکردند. از گذشته های دور تاکنون کشاورزی و دامداری، تولید صنایع دستی کم نظیر و خانه داری و بچه داری از مهمترین وظایف زنان بلوچ بوده است. این زنان همواره در سایه غیرت پدران، برادران و همسرانشان چون شیر پرورش یافته و از حریم خانه و خانواده محافظت می کنند - ایرنا،1393به نقل از براهویی و همکاران،. - 1394اندکی دقت و تامل در تاریخ زندگانی مردان بزرگ تاریخ و کسانی که در ساختن جامعه و تاریخ نقش های بزرگی ایفا کرده اند ما را به این حقیقت رهنمون می گرداند که آنان موفقیت خود را مرهون فداکاری، ایثار و از خودگذشتگی دو گروه از زنان جامعه هستند.
گروه نخست مادران با ایمان ، فداکار و بزرگی که موفق به پرورش و تربیت این چنین فرزندانی گردیده اند و گروه دیگر همسران پاک و عفیفی که پابه پای شوهران خود و در کنار آنان در مقابل حوادث سخت و دشوار ایستادگی و مقاومت کرده اند - مهوری،. - 1381زنان بلوچ نیز همانند مردان بلوچ دلیر و شجاع بوده و در مقابله با دشمنان از هیچ کوششی فروگذار نبوده اند، چنانکه با بررسی در آثار شفاهی و کتبی برجای مانده از حضور بیگانگان در منطقه بلوچستان به رشادت های زنان و مردان بلوچی برمیخوریم که اکنون با گذشت سال ها نامشان به نیکی بر زبان ها و ذهنهای مردم جاری میباشد از آن جا که هدف پژوهش فوق بررسی جایگاه و نقش زنان بلوچ در مبارزه با بیگانگان بود به سراغ محمدگل ریگی فرزند جان محمد رفتیم که یکی از پژوهشگران عالقمند در منطقه بلوچستان بوده چرا که در باب زنان بلوچ و رشادت هایشان در مقابله با بیگانگان اطالعات کمی مکتوب شده است. آقای ریگی به بیان سه داستان حماسی از رشادت های زنان بلوچ اشاره می کند که در ذیل به بیان آن ها پرداخته ام.
داستانی حماسی از مادر جمعه خان شه بخش
آقای ریگی نقل می کنند زمانی که سردار جمعه خان شه بخش در منطقه گورستان در نزدیکی حرمک - منطقه ای حدفاصل مسیر زاهدان به زابل - با نیروهای مهاجم انگلیسی درگیر می شوند از نیروهای دوطرف چندتن به شهادت می رسند از جمله دو تن از برادران سردار جمعه خان، وقتی که نیروهای طایفه شه بخش به منطقه خود که همان شورو و گلوگاه باشد بر میگردند، از دست دادن دو برادر برای جمعه خان بسیار سخت و طاقت فرسا می شود چنانکه به محض اینکه مادرخویش را می بیند اسم برادران خود را می برد و اشک می ریزد اما مادر دلیر جمعه خان چنان جوابی به او می دهد که این جواب سردار را برای مبارزه با بیگانگان مصمم تر میکند، وی میگوید دوتن از فرزندان من فدای مملکت شده اند تا مردم آزادی و امنیت داشته باشند و ریخته شدن خون فرزندانم پیروزی حتمی برای شما به همراه خواهد داشت همچنین نقل است که این شیرزن به همراه چندتن از زنان منطقه شب ها مصلح می شدند و تا صبح در غیاب مردان از خانه و کاشانه شان پاسداری می کردند.
