دانلود مقاله طرح ، نقش و رنگبندی قالی بلوچ خراسان

بخشی از مقاله

طرح، نقش و رنگبندي قالي بلوچ خراسان

چکيده:
اقوام هفت گانه بلوچ، کرد، عرب، ترک، فارس، چارايماق و سيستانی به دليل شرايط خاص سياسی و طبيعی در طول تاريخ در مناطق مختلف استان های خراسان رضوی و جنوبی سکونت گزيده اند. اين اقوام توليدکننده قاليهايي هستند که بلحاظ دارا بودن ويژگيهای مشترک در بازار جهانی فرش به نام قالی بلوچ خراسان شناخته شده اند. طرح ها و نقوش، نقشمايه، رنگهای کاربردی و همنشينی رنگ ها در اين قاليها به هم شباهت بسياری دارد در اين مقاله تلاش گرديده با بهره گيری از طرح تحقيقاتی شناسايي، ريشه يابی و احيای نقوش قالی بلوچ خراسان ضمن معرفی طرح ها و نقوش و نقشمايه های قالی بلوچ خراسان در خصوص رنگبندی و همنشينی رنگها در اين قالی بحث و بررسی به عمل می آيد.

مقدمه:
قالی ايران درختي است كه ريشه درژرفناي كويرداردوبلنداي سرشاخه هاي آن به ارتفاعات البرزميرسد.ميوه شيرين اين درخت تنومند قرنهاست كه مورد توجه جهانيان قرارگرفته است! آنان نام ايران را با فرشهايش و قالي را توام با نام ايران شناحته و ميشناسد! قاليبافي در ايران نقطه تقاطع فرهنگ تاريخ و اقتصاد محسوب ميگردد! چراكه در بسياري از مناطق روستائي، عشايري و شهري علاوه بر آنكه فرشبافي از بعد هنري نيازهاي دروني بشر را برطرف مي نمايد، در

ايجاد اشتغال، افزايش درآمد سرانه ملي و صدور فرهنگ ملي و اسلامي نقش بسزائي داشته و دارد. لذا همگي ما به فرش مديون هستيم و مي بايست در حد توان به معرفي فرشهاي ايراني بپردازيم! يكي از مهمترين ويژگيهاي قالي ايراني تنوع آن است. محققي همچون فورد(p.r.j.ford) براين نكته تاكيد مي نمايد كه فرشهاي ايراني آنقدر متنوع هستند كه بسياري از طرحها و نقوش آن ناشناخته است. قاليبافي درايران نزد اقوام مختلف از محبوبيت فوق العاده اي برخوردار است كه در اين بين خراسان همواره يكي از مهمترين مراكز بافت قالي بوده است. اين استان كه زماني از يك طرف به استان سغد و از طرف ديگر به خوارزم ختم ميگرديده از ديرباز تاكنون همواره يكي از مهمترين قطب هاي توليد فرش بوده است .

هجوم ازبكها، افاغنه و مغولها و تاخت و تاز اين اقوام و در بسياري از موارد ويران نمودن شهرهاي بزرگي همچون نيشابور و كاشمر نتوانسته است رشد هنرهاي سنتي بويژه قاليبافي را در خراسان متوقف نمايد و همواره عليرغم وجود بحرانهاي مختلف در مقاطع متعدد تاريخي اين هنر- صنعت از رشد خوبي برخوردار بوده است. تنوع سبكهاي بافت ، طرحها و نقوش و اقوام و قبائلي كه دراستان خراسان به شغل قاليبافي اشتغال دارند نيزبسيارزياداست، در حاليكه در شمالي ترين نقطه استان طرحها ونقوش زيباي تركمن بافته ميشود وهر يك از شهرهاي استان طرح ونقش ويژه اي دارند، درسراسرمرزمشترك خراسان باافغانستان

وتركمنستان واستان سيستان وبلوچستان دستبافته هايي توليدميگرددكه با عنوان فرشهاي بلوچي در بازارهاي داخلي و خارجي به فروش ميرسد. اين دستبافته هاي عشايري و روستائي بسيار سحرآميزاست و طرحهايش دريچه اي است به سوي شناخت فرهنگ اقوام مختلفي كه در اين نواحي زندگي مي كنند.

طرحها و نقوش فرش دستباف انعكاسي از باورها، اعتقادات، مشاهدات، آرزوها، آرمانها و بطور كلي فرهنگ بافندگان مي باشد.
عليرغم جايگاه بسيار مهم قالي بلوچ خراسان دركلان فرشهاي ايراني شرقي متاسفانه اطلاعات دقيق كارشناسي وسامان يافته اي درباره طرحها و نقوش ، نقشمايه ها و موتيفها، رنگبندي آنها ( منجمله تعداد و تنوع رنگها و همنشيني رنگها ) وجود نداشت، لذا طرح شناسايي، ريشه يابي طرحها و نقوش قالي بلوچ خراسان توسط مدیریت پژوهش مرکز ملی فرش ایران اجرا گردید که اين مقاله نیز برداشتی از پژوهش فوق مي باشد.

1 - شناسايي اقوام مشهور به بلوچ خراسان
مشهورترين اقوام توليدکننده قالی های بلوچ خراسان به شرح ذيل می باشند:
الف- تيموريها: در دوره تيموری از افغانستان وارد ايران گرديده و اکنون کشورهای افغانستان و ايران سکونتگاه اين قبيله می باشد مهمترين تيره های توليدکننده فرش دستباف اقوام زوری، بروقی، کودنی، يعقوب خانی، کريمدادی، پربزی، سوربزی، دهخانه، صالحی، طاهری، سلجوقی، زوری، خوافی، شيخی می باشند اقوام تيموری ايران در شهرستان های مختلف استان خراسان رضوی بالاخص تربت جام، تايباد، مشهد، فريمان، خواف، تربت حيدريه و… زندگی می کنند.
ب- بلوچ ها: تيره های اصيل بلوچ شامل قبايل جان بيکی ،کوهکن، سالار خانی، علی اکبر خانی، اسد خانی، رسولخانی می باشند. تيره های اصيل بلوچ عمدتاً در شهرستان های خواف، تايباد، تربت حيدريه و سرخس زندگی ميکنند.

ج- ترکها: شامل ترکهای مهاجر روسی، ترکهای شاهسون، ترکهای بهلولی، --- و بالاخره ترکمنهای ساريخ می باشند.سکونتگاه اصلی ترک های مهاجر شهرستانهای سرخس، تربت حيدريه و مشهد می باشد.
د- اعراب: تيره های طاهری، چوبداری،خزايي و عارفی از اقوام عرب هستند که از صدراسلام تا کنون در مناطق فردوس، قاين و بيرجند سکونت دارند.
2- پتانسيل های بالقوه: مناطق محل اسکان اقوام مشهور به بلوچ خراسان يکي از مستعدترين مناطق جهت توسعه قاليبافی در سطح استان های خراسان جنوبی و رضوی محسوب می باشد، برداشت سالانه بالغ بر پنج هزار تن پشم بلوچی، دويست تن پيله ابريشم، مقادير متنابهی رنگدانه طبيعی، اقليم خاص، فرهنگ خاص در خصوص زنان و از همه مهمتر تنوع اقوام و قبايل از مهمترين پتانسيلهای بالقوه منطقه در خصوص توسعه فرشبافی محسوب می گردد.
3- ويژگيهای دار، ابزار ، مواد اوليه و بافت قالی بلوچ خراسان:

3-1- دستگاه قاليبافی مورد استفاده افقی است و از چاقوی بافت و شانه بسيار ساده ای استفاده می کنند که عمدتاً توسط کولی ها ساخته می شود.
3-2- مواد اوليه مورد استفاده پشم گوسفند و موی بز و شتر می باشد.
3-3- از تاب z برای خامه و برای تار و پود از تاب S استفاده می گردد.
3-4-جنس تار و پود از پشم گوسفند می باشد.

3-5- برای رنگرزی در گذشته از رنگدانه های طبيعی بالاخص روناس، برگ بيد، برگ توت، اسپرک، پوست انار و نيل استفاده می نموده اند. دندانه کاربردی آنان در رنگرزی ماده ای به نام مک بوده که سولفات آهن داشته است.
3-6- پشم الوان، دندانه سولفات آهن و آب سنگين باعث گرايش رنگ ها به سمت تيرگی شده است.
3-7-عمده ترين ويژگی قالی بلوچ خراسان گليم بافی زياد ابتدا و انتهای فرش است.

3-8- برای بخش گليم بافی از شيوه سوماک يا پيچ استفاده می کنند.
3-9- بخشی از دستبافته ها به صورت دوپوده و بخشی ديگر تک پوده است.
3-10- عمدتاً در ابعاد کوچک پارچه و حداکثر در ابعاد قاليچه بافته می شوند.
3-11- رنگ پود قالی بلوچ خراسان رضوی مشکی و قهوه ای تيره و در خراسان جنوبی رنگ پود قهوه ای روشن می باشد.
3-12- رجشمار قالب 30-25 رج می باشد و بندرت قاليهای بالاتر از 40 رج بافته می شود.

3-13- شهرستان های مشهد، سرخس، فريمان، تربت جام، تربت حيدريه، خواف، گناباد، کاشمر، فردوس، قاين، بيرجند، سربيشه، نهبندان مهمترين مراکز بافت قالی بلوچ خراسان هستند
4-رنگبندي قالي بلوچ خراسان : سيسيل ادواردز نويسنده كتاب قالي ايران دررابطه با رنگبندي قالي بلوچ خراسان مي نويسد : ((رنگ تيره قاليچه هاي عشايربلوچ كه از مشخصات اين فرآورده است درنتيجه بكاربردن سه مايه از قرمز سير ، آبي سيرومتوسط وسياه حاصل مي شود . شخص تصورمي كند دراين قاليچه ها فقط از رنگ قرمزتيره بهره گرفته شده است درحاليكه متن اغلب آنها في لواقع آبي سيراست . براي خطوط اصلي طرح از رنگ سياه استفاده مي شود واينكار اثر رنگهاي قرمز وآبي را عميقتر جلوه مي دهد . به رنگ نگاره ها ونقوش كوچكتر مايه شتري وقدري سبز اضافه مي كنند. رنگ سفيد رادرحواشي

باريكترزيادبكار مي برند.( كه بسيار بي مورداست ) درسالهاي اخير قاليچه هايي كه درمتن آنها رنگ شتري بكار رفته افزايش يافته است . دليل آن شايدافزايش بهاي رنگرزي با نيل پرطاووسي وروناس است.))
ديتريش وگنر درمقاله بسيار ارزشمند خودتحت عنوان فرشهاي بلوچي وهمسايگان آنها قسمت دوم دررابطه با رنگبندي زمينه قالي بلوچ خراسان اينگونه اظهار نظر مي نمايد.

((آبي تيره تا آبي مايل به مشكلي عمدتاً درزمينه قاليهاي بلوچ مناطق تربت حيدريه ، كاشمر ، جلگه خواف وشمال هرات ديده مي شود قاليهاي بلوچي مشهد ،سرخس وفريمان كه عمدتاً درنيمه دوم قرن گذشته بافته شده است داراي رنگ زمينه آبي متوسط مي باشند بافندگان بلوچ شهرستانهاي نيشابور ، شمال مشهد ، جلگه تربت جام ، جلگه باخرز، محولات وبخشي از قاينات براي رنگ زمينه از قرمز آجري ، قرمز آتشي تاقرمز تيره بهره مي گيرند . قاليچه هاي بلوچي گناباد ، بجستان داراي رنگ زمينه قرمز مايل به قهوه اي وبرخي بافندگان قاينات ، بجستان ، محولات ، جلگه خواف وشرق تربت جام بويژه درقاليچه هاي سجاده

اي بلوچي آخوندي از پشم شتر خودرنگ براي زمينه بكار مي برند . برخي قاليهاي بلوچي تربت حيدريه داراي رنگ زمينه از پشم كرم تاسفيد استفاده نموده درقاليهاي بلوچي جنوب افغانستان ونوار مرزي ايران وافغانستان براي رنگ زمينه از پشم قهوه اي مايل به مشكي مي بافند براي رنگ زمينه حاشيه بزرگ نيز ازهمان رنگهاي زمينه استفاده مي شود واين درحاليست كه استفاده از حواشي قرمز مي تواند جاذبه هاي آبي تيره را بيشتر نمايد. استفاده ازرنگهاي متضاد درقاليهاي قديمي كمتر ديده شده است .تنالتيه هاي رنگي رنگهاي زمينه اغلب براي نقش مايه هاي زمينه بكار مي رود. برخي از گلبرگهاي خارج از زمينه سفيد ، زرد يا نارنجي هستند)).

سياوش آزادي دركتاب قاليبافي درآئين بلوچ مي نويسد:
((همانطور كه قبلاً گفته ام بلوچ معمولاً رنگهاي قرمز قهوه اي تيره ، آبي تيره وسورمه اي مايل به مشكي راترجيح مي دهد . گروهي از تنالتيه هاي قرمز همچون قرمز مايل به قهوه اي ، قهوه اي مايل به بنفش وبرخي مواقع بنفش مايل به قهوه اي درقاليهاي قديمي بلوچ ديده ميشود بلوچها اين رنگها رابااستفاده از روناس ودندانه هاي مختلف فلزي بدست مي آورند... رنگبندي تيره وتاريك يكي از خصوصيات وويژه گيهاي فرش بلوچ مي باشد . دستبافته هاي بلوچ به مراتب تيره تر از دستبافته هاي تركمنهاميباشد. زمينه فرش بلوچ آبي تيره تاآبي مايل به مشكلي ، قهوه اي تيره تاقهوه اي مايل به مشكي ، بنفش مايل به قهوه اي تيره ياقهوه

اي مايل به بنفش مي باشد . تنها يك استثناء وجود دارد وآن موقعي است كه براي زمينه از پشم شتر استفاده مي شود سيسيل ادواردز براين تصوربوده است كه اين رنگ روشن ممكن است با حنا بدست آمده باشد . تجربه اينجانب به من آموخته كه قاليهاي بلوچ ، تيموري ، عرب ، بربري وبراهوئي ، كرد درمناطق تربت حيدريه ، تربت جام داراي شيدهاي تيره تري هستند و قاليهاي بلوچ منطقه قاينات داراي رنگهاي روشنتر ومتنوعتري مي باشند وبالاخره دستبافته هاي بلوچ

نيشابور ، مشهد و سرخس دقيقاً ميانگين اين دو نقطه افراطي مي باشند تقريباً بدون استثناء تمامي نقشمايه ها بارنگهاي تيره رنگبندي ميگردند كه باعث ميگرددفرش بلوچ تيره تر نيز بنظربرسد . رنگهاي شيري تاسفيد (پشم سفيدگري شده ) تنها براي نقشمايه هاي حواشي كوچك بكار ميرود كه باعث ميگردد آنها به طرف خارج متمايز باشند. اينگونه رنگبندي قالي بلوچ باعث گرديده نقشمايه هاي انبوهي كه زمينه فرش را پوشانده اند قابل تشخيص نباشند.))

در بين كساني كه دررابطه بافرش هاي بلوچي بويژه بلوچ خراسان مطالعات و تحقيقاتي داشته اند در رابطه با مقوله رنگبندي قالي بلوچ بنظرميرسد جامع ترين ايده را ديويد بلاك ارائه نموده است اومي نويسد:

(( بلوچها از تنالتيه هاي مختلف يك رنگ استفاده نمي كنند براي مثال چهار تناليته قرمز يا بيشتر در قاليهاي بلوچ قابل تشخيص است و اگر رنگهاي يكصد تخته قالي بلوچ را جدا نمائيد فراواني هريك از رنگها به شرح زير خواهد بود از نمودار براحتي مي توان فهميد كه باستثناي رنگ سفيد رنگهاي تيره بويژه آبي وقهوه اي تيره غالب بوده ودرنتيجه وجه تمايز قالي بلوچ تيرگي رنگهاي آن مي باشد. كميت رنگها نيز مهم است ودراينجا قرمز وآبي مسلط هستند ورنگ سفيد رااغلب ميتوان دررنگبندي حاشيه ديده رنگ سبز مصرف بسيار كمي دارد واغلب درمواردي كه كاربرد دارد كه جنبه مذهبي دارند رنگ زرد هم كه مجموعاً براي ايرانيان جالب نمي باشد لذا در قالي بلوچ خيلي كم ديده مي شود.دررابطه با تنوع رنگها نيز بگونه اي كه درنمودار ملاحظه مي كنيد بالغ بر 75% قاليهاي بلوچ كمتر از 7 رنگ دارند واين درحاليست كه ساير فرشهاي ايراني ، قفقاز وترك به مراتب تنوع رنگي بيشتري دارند ))

دربررسيهايي از مجموعه فرشهاي بلوچ دربازار فرش بلوچ در مشهد ( سراي امير وسراي سعيد) بازار فرش بلوچي تربت حيدريه بازار فرش بلوچ بيرجندبعمل آمد ونهايتاً درصد فراواني هريك از رنگها وتنوع رنگي قاليهاي بلوچ خراسان گرفته شد تغييرات بسياركمي مشاهده شد كه بامشاهدات آقاي ديويد بلاك موردمقايسه قرارگرفته است آقاي بهشتي توليد كننده مشهور فرش بلوچ كه قاليهايش از مرغوبترين فرشهاي بلوچ خراسان محسوب مي گرددتعدادرنگها درقالي تجاري بلوچ خراسان رابين 5 تا7 رنگ ودرمورد دستبافته هاي خود تا دوبرابر ميد اند . آقاي رضا ثروتي دارنده مجتمع قاليبافي درشهرستان تربت جام وتوليد كننده عمده فرش بلوچ خراسان دراين منطقه حساسيت خاصي دركاربرد رنگهاي آبي تيره ، قرمزتيره وقهوه اي تيره دارد واين موضوع رااز سنتهاي اصيل فرش بلوچ ميداند آقاي دلاكه فروشنده وتوليدكننده فرش بلوچ(بهلولي) دربيرجند تنوع وشادابي رنگهاي كاربردي درقاليهاي بلوچ بهلولي را وجه تمايز اين قاليها باساير توليدات بلوچ ميداند وفرشهاي بهلولي رااز نظر رنگبندي دركنارقاليهاي قشقائي قرار مي دهد.

قالي هاي بلوچي كه بيش از 70 سال قدمت دارند عمدتا داراي رنگ هاي آبي متوسط ، سورمه اي ، كبود ، قرمز آجري ، قرمز آتشي ، قرمز تيره ، مسي ، قهوه اي شتري و تيره ، سفيد متمايل به كرم و خاكي و زرد قهوه اي بوده, لذا از ديدگاه بسياري از رنگ هاي اصيل و كاربردي قالي بلوچ خراسان محسوب ميگردند. در قالي هايي كه در50 ساله اخير بافته شده اند, برخي رنگ هاي ديگر

مانند قرمز لاكي ، نارنجي روشن ، سبز ، ارغواني ديده ميشود . از بين رنگ هاي فوق الذكر از رنگ آبي تيره تا سورمه اي بيشتر در شهرستان هاي تربت حيدريه , كاشمر و جلگه خواف, از رنگ آبي متوسط در تربت جام, سرخس , مشهد، از قرمز آجري، آتشي در فردوس و قاين و از آبي تيره در قالي هاي بلوچي شهرستان هاي نيشابور و شمال مشهد ، تربت جام ، قاين ، بيرجند ، نهبندان و فردوس از رنگ مسي در شرق گناباد (روستاي گيسور ) ، بجستان ، فردوس, تربت جام ،خواف ، تايباد ، سرخس ، از رنگ سفيد متمايل به كرم بافندگان شهرستان هاي تربت حيدريه ، خواف ، رشتخوار استفاده ميكنند . آقاي اميري از فروشندگان فرش هاي عتيقه بلوچي در خراسان ميگويد (رنگ هاي روشني همچون سفيد ، زرد ، نارنجي متمايل به زرد و رنگ هاي آبي روشن خاص نشان دادن جزئيات طرح ها و نقوش قالي بلوچ و في الواقع عميق ترين قسمت هاي گل ميباشد و براي مرزبندي سطوح نقشه حواشي وميانكار از رنگ مشكي استفاده ميكنند).

5 -طرحها ونقوش قالي
الف – يافته هاي اسنادي :
سياووش آزادي دركتاب ارزشمند قاليبافي درآئين بلوچ درصفحه 57 نقوش وطرحهاي بلوچ را معرفي مي نمايد كه خلاصه آن به شرح زير است : ((طرحهاي بلوچ هندسي بوده واز خطوط گردان استفاده نمي كنند اماممكن است خطوط منحني را بااستفاده از خطهاي مستقيم كوتاه درطرحها بوجود آورند سه اصل شبكه اي بودن ، گل گونه بودن وتكراري بودن (سريالي) از ويژگيهاي طرحها ونقوش قالي بلوچ مي باشد))

درادامه بحث آزادي طرحهاي بيدمجنوني ،سجاده اي ، محرابي از طرحهاي شاخص قالي بلوچ معرفي نموده وبراي نقوش حواشي نيز از يازده گروه نقشه منجمله نقشمايه هاي ساده پيوسته ومنقطع ، برگهاي تاكي پيوسته ومنقطع ونقمشايه هاي متناوب نام برد. دكتر وتريچ وكنر در مقاله بسيار ارزشمندخود تحت عنوان قاليهاي پرزدار بلوچ وهمسايگان آنها از طرحهاي بوته ، گلداني ، گل تركمن، وطرحهاي ثانونيه آن ، كشميري ( ماهي درهم ) ، دوگلي ، قابي هشت ضلعي ، قابي شش ضلعي ، افشان بعنوان مشهورترين ورايجترين طرحها ونقوش نام مي برد ودرميان طرحهاي فوق الذكر دررابطه با طرح كشميري به شرح

وبسط بيشتري مي پردازد به اعتقاد آقاي وگنر اين طرح درميان كليه قبايل بلوچ اعم از بلوچهاي خراسان ، افغانستان وبلوچهايي كه دراطراف سيستان زندگي مي كنند بافته مي شود درعين حال اوتاكيد مي كند كه فكر نمي كند تقليد باعث رواج اين طرح درميان كليه قبايل بلوچ باشد . نامبرده درادامه مقاله خود تصاوير سياه وسفيدي از طرحها ونقوش بلوچ بهمراه توضيحاتي دررابطه با هركدام آورده عمده ترين طرحها ونقوشي كه از بلوچ خراسان دراين مقاله ديده مي شود به شرح زير است .

1- طرح طاووسي مربوطه به بلوچ قاينات بدون هيچگونه توضيحي دراين رابطه وحتي ذكرتاريخ بافت
2- طرح بوته سراسربافت منطقه تربت حيدريه سال 1900 ميلادي
3- طرح ماه ونيم ماه بافت منطقه فردوس سال 1900 ميلادي
4- طرح قورباغه گل بافت نوارمرزي افغانستان سال 1870 ميلادي
5- _طرح مددخاني بافت منطقه نهبندان سال 1925 ميلادي كه از ديدگاه نويسنده مقاله از انشعابات گل تكه تركمن مي باشد
6- _طرح مارگل بافت جلگه رخ تربت حيدريه سال 1905 ميلادي

ضمناً نويسنده اظهار مي داردكه اين طرح درسرخس ، باخرز، مناطق مركزي افغانستان واطراف قاين نيزبافته مي شود اوهمچنين ضمن اشاره به فراگيربودن طرح درمناطق مختلف بلوچ خراسان بدينگونه اظهار عقيده مي كندكه به نظر ميرسد كه اين طرح قبل از آنكه توسط تركمنهاي تكه كاربردي داشته باشد درخراسان رايج بوده است .
7- طرح چشمه گل بافت حدود 1910 نوارمرزي افغانستان ازديدگاه آقاي وتريج وگنر اين طرح مربوط به گروه كوچكي از تركمنهاست كه توسط بلوچها نيز بافته شده است .

8- طرح بلوچي : بافت اطراف نيشابور بافت حدود سال 1902
9- طرح تيموري بافت تربت جام حدود سال 1930 منطقه تربت جام وگنر از نقشمايه هاي اين طرح بعنوان نقشمايه هاي ويژه بلوچ نام مي برد.
10- طرح كشميري بافت منطقه خواف بلوچ سيد محمد خاني تاريخ بافت حدود سال 1920
11- طرح كشميري بافت ايل بهلولي حدود1900 ميلادي
12- طرح كشميري بافت منطقه خواف ( سالارخاني ) حدود1900 ميلادي
13- طرح كشميري بافت منطقه خواف بلوچ سيد محمدخاني حدود1930 ميلادي
14- طرح كشميري بافت جلگه خواف ( ايل بهلولي ) تاريخ مشخص نمي باشد
15- طرح كشميري بافت جلگه خواف ( تيره موبزي ايل تيموري ) تاريخ بافت حدود 1920

16- همانطور كه قبلاً بيان گرديد وگنر دررابطه با طرح كشميري به شرح وبسط مفصلي مي پردازد. از ازديدگاه ايشان درقاليهاي قديمي بلوچ طرح كشميري صرفاً دريك رديف عمودي تكرار مي گرديد .( كه البته منظور نقشمايه وموتيف كشميري است ) اما در قاليهاي بلوچي دهه اول قرن بيستم به بعد دردورديف عمودي يابيشتر تكرار گرديد واين عمل باعث شد كه فرم ماهيها طبيعي ترشده وبصورت خطي درآيد ( همانند نقشه سياه وسفيد شماره .....) وي از طرحهاي كشمير منطقه باخرز تايباد باويژگي قابي ، از طرحهاي منطقه خواف باويژه گي چند ضلعي دندانه دار بجاي لوزي مركزي ،‌ازطرحهاي كشميري منطقه كاشمر بعنوان طرحهاي كلاسيك ياد مي كند وگنراشاره مي كند كه اين طرح توسط 16 گروه از بلوچها وهمسايگان آنها درمنطقه اي بسيار وسيع بافته مي شود.
17- طرح دوگلي بافت اطراف كاشمر ( بلوچ عبد الرخي ) حدود 1930

18- طرح دوگلي بافت جلگه خواف درتوضيح نقشه دوگلي وگنر ابراز مي داردكه دوگلي بمعناي استفاده از دوگل متفاوت دريك نقشه است كه دراطراف كاشمر ، بجستان ومنطقه اي فيمابين خواف وكشور افغانستان است.

18- نقشه قابي هشت ضلعي ( بااستقرار قطري ومحرمات گونه ) بافت منطقه جلگه خواف ( بلوچ علي اكبرخاني ) حدود 1930 درتوضيح اين طرح وگنر اشاره به اين نكته مهم مي نمايد كه شبيه اينگونه طرحها در بين تركمنها ديده نشده است وبراي آنها ناشناخته است ودراين طرح نقشمايه هاي هندسي در داخل قابهاي هشت ضلعي ، شش ضلعي ولوزي قرارداده شده اند اواذعان مي نمايد كه نتوانسته منشا اين نقشمايه ها راپيدا نمايد ومي گويد از هر زني كه دراين رابطه سوال نموده ام گفته است كه عادت است واين رسم ماست برمبناي نظر وگنر اين طرح دراطراف تربت حيدريه ، جلگه باخرز تايباد ، بادغيس افعانستان ، كاشمر ، قاينات ، سيستان بافته مي شود.

19-طرح قابي لوزي ( بااستقرار قطري قابها ومحرمات گونه ) بافت منطقه محولات تربت حيدريه حدود سال 1910
20-طرح قابي شش ضلعي بافت جلگه خواف ( با استقرار قطري قابها ومحرمات گونه ) مشهور به گل مويدري حدود سال 1920 ميلادي
دتريج وگنر دربخشهاي پاياني مقاله از بافت طرح ستاره اي بدون قاب دربين علي زائي خواف ، ستاره اي باقاب وبوته توسط اصغر زائي خواف ، رطيلي بدون قاب توسط ايل براهوئي ، نقشه هاي گلي وماهي گونه بدون قاب توسط دختر قاضي خواف وافغانستان ، گل خواف بوسيله بافندگان ايلخاني خواف ، طرح چند ضعلي دندانه دار وبوته درداخل قابهاي كوچك توسط قرايي ها در
تربت حيدريه ، درخت زندگي توسط يعقوب خاني درزورآباد ، اشكال صليبي بدون قاب بوسيله مغول زاده درسنگان وعلي آبادخواف ، نقشه هاي بوته بدون قاب ورطيلي باقاب لوزي بوسيله بافندگان ايل مختاري ،‌قابي درشت درسرخس ، گلداربدون قاب وتصويري بدون قاب درقاينات خبرميدهد.
موري آيلند دركتاب فرشهاي شرقي ضمن توضيح كلي درباره اقوام وعشاير بلوچ بويژه بلوچ خراسان مجموعاً 8 تصوير رنگي از طرحها ونقوش قالي بلوچ را به چاپ رسانده است. ازديدگاه موري آيلند بسياري از طرحها ونقوش قالي بلوچ خراسان وساير بلوچها منشاء تركمني دارد.

سيسيل ادوارد نويسنده كتاب قالي ايران درسال 1948 عجز وناتواني خودرا درطبقه بندي نقوش وطرحهاي قالي بلوچ خراسان اينگونه ابراز ميدارد:
(( به ندرت اتفاق مي افتد كه دوكارشناس يك قاليچه را به يك ايل نسبت دهند به اين جهت از اطلاق نام ايلات به قاليچه هاي بلوچي كه درتصاويرنشان داده شده است احتراز جسته ام . چه اينكار نادرست وگمراه كننده است . سابقاً زنان هريك از خانواده هاي منتسب به اين ايلات يك طرح را از بر ميدانست وبندرت درقاليبافي از طرح ديگري بهره مي گرفت ولي امروزه چنين نيست . ازاينرو يك سبك يا طرح ديگر نمي تواند مانند گذشته ملك مطلق يك ايل يا يكي از خانواده هاي منتسب به اين ايلات مي باشد))

سيسيل ادواردز درادامه مجموعاً 24 تصوير سياه وسفيد از قاليچه هاي بلوچي وبلوچ عربي را از نواحي مختلفي همچون تربت حيدريه ، تربت جام ، كاشمر ، نيشابور ، سرخس وفردوس را آورده است .
جف بوچر نويسنده كتاب دستبافته هاي بلوچ ضمن ارائه 65 تصوير رنگي از قاليهاي بلوچي ( كه بخش عمده آن مربوط به بلوچ خراسان مي باشد ) طرحهاي عمده بلوچ را ( فصل اول كتاب صفحه 16) درختي حيواندار ، خشتي ، طاووسي وبرخي طرحهاي گلدار تكراري معرفي مي كند وتوضيح بيشتري
رادررابطه با ويژگيهاي طرح ونقوش قالي بلوچ نمي دهد.

بوگيولف دركتاب مشهورخودتحت عنوان فرشهاي آسياي مركزي ( چاپ اول ، روسيه ، 1908 ) تعدادي از فرشهاي تيموري رابه تصوير مي كشد ومتوجه اختلاف اساسي وفاحش فيمابين طرحها ونقوش قاليهاي افغاني باقاليهاي بلوچي مي شود.
روبرت پتنيگر(pittenger,robert) درمقاله اي تحت عنوان قاليچه هاي سجاديه اي زمينه آبي بلوچ وتيموري كه درشماره 107 مجله هاي بچاپ رسيده است ضمن طبقه بندي طرحها ونقوش قاليهاي تيموري وبلوچي به سه كلا س A&B&C ويژگيهاي مواداوليه ، ساختاري وطرح ونقشه اين كلاسها رابيان مي كند . ايشان الگوي كلاس الف را طرح دخترقاضي وديگر طرحها ونقوش واگيره اي بدون استفاده از قاب با 25 نوع نقشه حاشيه وخصوصيت كلاس ب را استفاده از انواع نقشه هاي درخت زنگي واستفاده از نقشه برگ موئي در حواشي كوچك وبزرگ ذكرمينمايد. ديويد بلاك نيز دررابطه با طرحها ونقوش قالي بلوچ ضمن رد اين مطلب كه طرحها ونقوش قالي بلوچ متعلق به عشاير ديگر مي باشند به برخي اشتراكاتي كه درطرحهاي قالي بلوچ باطرحهاي قفقاز وترك وكرد وجوددارد مي پردازد (بويژه دررابطه با حواشي ) اواز طرح درخت زندگي نام مي برد.

آرمن هانگلدين(Hangoldin,H) دركتاب قاليهاي ايراني ترجمه اصغركريمي ضمن آنكه متاسفانه دچار اشتباه فاحشي شده وبافت قاليهاي بلوچي رامربوط به دوايل تركمني تحت عنوان بلوچهاي قديم وجديد ميداند دررابطه با طرحها ونقوش قالي بلوچ خراسان اينگونه اظهار نظر مي نمايد:
(( تكرار نقشهاي هندسي مهم از طرحها شناخته شده قاليهاي ايراني وتركي ياتركمني وبخش زيادي از توليدات اختصاص به سجاده هاي مستطيل شكل وساده ( ودربرخي از موارد استفاده ازطرحهاي شناخته شده ) دارد واين طرح شامل نقش درخت زندگي است كه زمينه رامي پوشاند طرحهاي كوچك تزئيني متنوعي شامل جانور وپرنده نيزمی شود)).

اريك اشنبرنر(Eshenberner , E ) در كتاب قالي ها وقاليچه هاي شهري و روستايي ايران در رابطه با نقشه ها و طرح هاي بلوچ اينگونه اظهار نظر مي كند : ((تكرار نقشهاي هندسي مهم از طرح هاي شناخته سده ي قاليهاي ايراني و تركي يا تركمني و بخش زيادي از توليدات اختصاص به سجاده هاي مستطيل شكل و ساده ( و در برخي از موارد استفاده از طرح هاي شناخته شده ) دارد و اين طرح شامل نقش درخت زندگي است.كه زمينه را مي پوشاندطرح هاي كوچك تزييني متنوعي شامل جانور و پرنده نيز به چشم مي خورد.درقالي هاي نمازي ، نقش محراب يا طاقنما ، كه غالباً زمينه آن به رنگ گندمگون ياقهوه اي

خيلي روشن است ( دراكثر موارد از پشم شتر وبه رنگ طبيعي آن است ) تقريبا هميشه داراي يك درخت زندگي بسيار بلند است . اين نقش درخت معمولاً از نقش الواني تشكيل شده كه شاخه هاي ساده شده اي از آن جداشده ودرانتهاي آنها برگ هاي دندانه داري به دو رنگ وجود دارند (معمولاً به رنگ قرمز وآبي ) .بنظرمي رسدكه اين درخت در پايه طاقنما از يك ياچند لوزي به بيرون جهيده است . درحالي كه درطرف نوك طاقنما، ((قوس)) غيرقابل احترازي رامي بينيم كه دراين قالي ها داراي يك شكل فروهشته به شكل مستطيل و يامربع مي باشد.

در بالاي قوس دوعدد مستطيل رامي بينيم كه داراي نقش هاي گياهي ((هندسي ومنظم )) هستند . اينها براي گذاشتن كف دودست نمازگزاري كه به سجده رفته درنظرگرفته شده اند . معذالك گاهي نيز شكل ساده شده كف دست ، بجاي نقوش گياهي ، از درون اين دوعدد مستطيل ديده مي شوند . حاشيه اي كه طاقنما رااحاطه كرده به رنگ قرمز وآبي وباطرح هاي گوناگون است كه دراكثر موارد نيز نقوش چند شاخه اي آنها را تزئين مي كنند .