بخشی از مقاله
چکیده
کیفیت زندگی به عبارت ساده بهبود محیط زندگی بر اثر بهبود ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و جغرافیایی است که بر روند توسعهی فردی و اجتماعی اثر میگذارد. در محیط های شهری بهبود امنیت که یکی از ابعاد مهم کیفیت زندگی است متاثر از برهمکنش فضای کالبدی و فرایندهای اجتماعی است. در چنین بستری جنسیت نیز اهمیت مییابد به شکلی که زنان در مواجهه با ناامنی از مردان آسیب پذیرترند. بر این اساس، مطالعه ی پیش رو ضمن ارزیابی جایگاه امنیت زنان نزد شهروندان شهر اصفهان در صدد است نگرانیهای موجود در این حوزه را شناسایی نماید.
در این پژوهش با بهرهگیری از نمونهگیری خوشهای، 1806 نفر از شهروندان 15 تا 65 سال شهر اصفهان به عنوان پاسخگو-مشارکت کننده، مورد مطالعه قرار گرفتند. همچنین به منظور گردآوری اطلاعات از پرسشنامه ی محققساخته، متشکل از سوالات بسته و باز استفاده و یافته های آن با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی - سوالات بسته - و تحلیل تماتیک - سوالات باز - تحلیل شد. نتایج حاصل از یافته های کمی نشان دهنده ی آن است که در ارزیابی نهایی، مولفه ی امنیت هم برای مردان و هم برای زنان در بین 17 مولفهی کیفیت زندگی، اولویت بالایی را به خود اختصاص داده است.
این مولفه، بعد از مولفههای شغل و درآمد، مسکن و سلامت و بهداشت، اولویت چهارم را برای شهروندان اصفهانی در رسیدن به کیفیت زندگی شهری شکل میدهد. نتایج به دست آمده از تحلیلهای کیفی نیز حاکی از آن است که از نظر شهروندان شهر اصفهان تامین امنیت بانوان از جمله عوامل تامین مطلوبیت زندگی در شهر اصفهان است. علاوه بر این کدهای برآمده از تحلیل های کیفی مربوط به امنیت زنان در محیط شهری، هراس های شهری آنان را در فضاهای مردانهی هراسآور، فضاهای شغلی هراسآور و فضاهای عمومی هراسآور برجسته میکند.
مقدمه
نیاز به امنیت همواره از بنیادی ترین نیازهای انسان در جامعه ی بشری به شمار می رود. آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز همه ی استعدادها و خلاقیت ها و رسیدن به همه ی کمالات انسانی در سایه ی امنیت به دست می آید - محمدی و پادوک، . - 156 : 1392 امنیت عبارت است از محافظت در مقابل خطر، احساس ایمنی و رهایی از تردید - بوزان، . - 52 :1378 به عبارت دیگر هنگامی که افراد هراس و بیمی نسبت به حقوق وآزادی های مشروع خود نداشته باشند، حقوق آنان به مخاطره نیفتد و هیچ عاملی حقوق مشروع آن ها را تهدید نکند امنیت شان تامین شده است - مفاخری، . - 1393 یکی از انواع امنیت اجتماعی در فضای شهری است که از جایگاه و موقعیت برجستهای برخوردار است.
امروزه امنیت اجتماعی در جامعه نه تنها به بعد فیزیکی و مادی محدود نمی شود، بلکه به معنای احساس آرامش و اطمینان خاطر و فقدان اضطراب و ترس است - گیدنز، . - 120 : 1378 بنابراین امنیت معطوف بر ابعاد عینی و بیرونی و احساس امنیت معطوف به ابعاد ذهنی و درونی است. دو وجه مورد نظر میتواند بر یکدیگر منطبق بوده و یا می توانند متفاوت از یکدیگر باشند. یعنی در شرایطی که امنیت عینی وجود نداشته باشد، فرد ممکن است که احساس امنیت داشته باشد، یا اینکه عوامل ایجاد کننده امنیت واقعا وجود داشته اما فرد احساس امنیت نداشته باشد.
امنیت یکی از ابعاد مهم کیفیت زندگی شهری نیز هست. وجود امنیت برای شهروندانی که بخش زیادی از زمان خود را در فضای شهری سپری می کنند اهمیت بسزایی دارد. کیفیت زندگی به عنوان یک مفهوم و واقعیت چند وجهی - در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و جغرافیایی - وابسته به بهبود محیط زندگی فرد و ادراک او از این بهبود است. در محیط های شهری بهبود امنیت، بویژه برای زنان که در مواجهه با ناامنی از مردان آسیبپذیرترند در گرو ارتقاء کیفیت فضای کالبدی و توجه به فرایندهای اجتماعی و همچنین برهمکنش آنهاست. بر این اساس، مطالعه ی پیش رو در چهارچوب مفهوم کیفیت زندگی شهری، بر ارزیابی جایگاه امنیت و شناسایی نگرانی های موجود در این حوزه متمرکز است.
ادبیات تحقیق
پیشینه پژوهش
نتایج به دستآمده از پژوهشهای انجامیافته در زمینه ی امنیت زنان و کیفیت زندگی شهری، حاکی از احساس امنیت پایین زنان در محیطهای شهری و وجود رابطهی مثبت و معنادار این مفهوم با کیفیت زندگی شهری است. همچنین احساس امنیت زنان در مناطق مختلف شهری با یکدیگر متفاوت است و طیف گستردهای از وجوه امنیت اعم از تامین امنیت فضای فیزیکی، تعاملات و روابط اجتماعی، ساخت اجتماعی و وجود نیروهای رسمی تامین امنیت را شامل میشود؛ بهعلاوه ویژگیهای زمینهای زنان مانند سن، تحصیلات و درآمد نیز بر احساس امنیت آنان اثرگذار است. در ادامه برخی از مهمترین پژوهشهای داخلی و خارجی در این زمینه مرور و مهمترین نتایج آنها ارائه میگردد.
علیخواه و نجیبی - 1385 - در پژوهش »زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری« وضعیت ترس زنان از جرم در فضاهای شهری در مناطق 22 گانهی شهر تهران را بررسی نمودهاند. بر اساس نتایج به دست آمده، حدود نیمی از زنان هنگام رفتوآمد در فضاهای عمومی شهری احساس امنیت ندارند. این میزان در بین زنان با تحصیلات و درآمد کم و نیز زنان ساکن در محلات دارای زمین و ساختمانهای متروک بیشتر است.
بمانیان و همکاران - 1388 - در مطالعهای با عنوان »سنجش عوامل موثر بر ارتقای امنیت زنان در محیطهای شهری در محدودهی پیراموان پارک شهر تهران« به این نتیجه رسیدند که بین امنیت درکشده از فضا و میزان رفتوآمد و استفاده از آن، رابطهی مستقیمی وجود دارد. در بررسی رابطهی بین نوع کاربری و میزان احساس امنیت، بالاترین میزان احساس امنیت مربوط به کاربریهای مسکونی پیرامون پارک شهر است و زنان از کاربریهایی با غلبهی مراجعهی مردان - مانند تولیدیها و لباسفروشیهای مردانه - کمتر استفاده میکنند.
احمدی و اسماعیلی - 1389 - در پژوهش »سنجش احساس امنیت زنان مبتنی بر عوامل چندبعدی و میان رشتهای در شهر مشهد« به این نتیجه رسیدند که امنیت زنان در این شهر از نمره متوسط، پایینتر است و استفاده از وسایل ارتباط جمعی، نگرش به حجاب، طراحی شهری، تصور فرد از خود و حمایت اجتماعی بر احساس امنیت زنان تاثیرگذار است. بزی و همکاران - 1391 - در پژوهشی با عنوان »بررسی ساختارهای شهری مطلوب زنان با تاکید بر امنیت در شهر زابل« به این نتیجه رسیدند که سطح پایینی از امنیت برای زنان در شهر زابل وجود دارد. نبود پارک و فضای سبز ویژهی بانوان در سطح شهر، مهمترین اولویت جامعهی نمونه را در ارتباط با کاهش امنیت تشکیل میدهد و بعد از آن وجود حیوانات ولگرد در سطح شهر، کمبود نور پیادهروها و کوچهها در شب، تاریک بودن پیاده روها و خیابانهای فرعی رتبههای بعدی را به خود اختصاص دادهاند.
محمدی و همکاران - 1391 - در پژوهش »بررسی رابطه احساس امنیت اجتماعی با کیفیت زندگی زنان شهر کرمانشاه« این موضوع را بین زنان 15 تا 35 سال بررسی کردند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که احساس امنیت بیشتر، در زنان میزان بالاتر و مطلوبتر کیفیت زندگی را به همراه دارد. همچنین میانگین نمرات احساس امنیت اجتماعی زنان کمتر از نمره متوسط بوده و بنابراین به نظر میرسد زنان از نظر داشتن محیطی امن جهت تعامل با دیگر افراد جامعه و ایفای مطلوب نقشهای اجتماعی خود با مشکلاتی روبرو هستند.
محمدی و مرادی پادوک - 1392 - در پژوهش »بررسی احساس امنیت زنان در مناطق مختلف شهری نمونه موردی مناطق 5 و 13 اصفهان« به این نتیجه رسیدند که میزان امنیت زنان در دو منطقهی مورد بررسی تفاوت معناداری با یکدیگر دارد و امنیت منطقه 5 از لحاظ ابعاد مورد بررسی نسبت به منطقه 13 در سطح بالاتری قرار دارد. همچنین بین شاخصهای اجتماعی و کالبدی با میزان امنیت، رابطهی مستقیمی وجود دارد یعنی هر چه این شاخصها نمره بالاتری داشته باشند، امنیت نیز افزایش پیدا میکند؛ از طرف دیگر در هر دو منطقه، مردم حضور پلیس و نیروی انتظامی را مهمترین عامل در ایجاد حس امنیت دانستهاند.
