بخشی از مقاله
چکیده :
دین خوشبختیآفرین اسلام، سرشار از توصیههای گسترده درباره محبت کردن به پدر و مادر است. همانسان که پدر و مادر، مهرمندانه، لطف بیدریغ خود را نثار فرزندانشان میکنند، خود نیز نیازمند محبت اند.بنابراین فرزندان بایدرفتار سرشار از محبت خود را نثار پدرو مادر خود کنند. همواره از نقش پدر در زندگی هر انسانی سخن به میان آمده است و حتی برای تکریم و احترام وی روزی چون خجسته زادروز امیر مومنان علی - ع - در ایران انتخاب و معرفی شده است. آموزه های قرآنی سرشار از مباحث و مسایلی است که ارتباط تنگاتنگی با حقوق پدر و نیز نقش و مقام آموزشی، تربیتی و پرورشی پدر نسبت به فرزند دارد. در این مطلب بر آنیم تا براساس آموزه های قرآنی به مسایلی چون احترام به پدر، اذیت و آزار پدر، حقوق پدر، مسئولیت پدر و مانند آن بپردازد و نگرش قرآن را درباره پدر تبیین و روشن سازد.
مقدمه :
صحنه زندگی ما با خاطرههایی سرشار از گذشت و ایثار، گره خورده است. در اطراف ما، هنرمندانی هستند که عمری پروانه بودن را حتی با شرارت شمع و باغبانی را حتی با تلخی تیغ، عمیق زندگی کردهاند. آنان تمام شدن را به بهای ساختن و سوختن را به قیمت شادی بخشیدن اندوختهاند. اینکه کسی بتواند تا این حد، بیدریغ عشق بورزد و اینگونه لبریز از سخاوت باشد، معمایی است شگرف با پاسخی آسان؛ قداست واژهای به نام پدر، اوست که میتواند بی هیچ چشمداشت، اینگونه چشمه زلال مهربانی باشد و جوهر گرانمایه وجود را جاری جسم و جان فرزندانش سازد. اوست که میتواند اینگونه ارزانْ عاطفه ارزانی کند. او بلندتر از ادراک واژهها و فراتر از قامت سپاسهای ماست.و فرزندان باید هموار نیکی و احترام را درحق پدرو مادر تمام وکمال ادا نمایند.
احترام در حوزه کنش های ارتباطی از جایگاه خاصی برخوردار است. اصولا انسان های بی احترام نمی توانند اجتماعی را تشکیل دهند. از این رو احترام متقابل به عنوان عنصر و مولفه اصلی در ایجاد جامعه دارای جایگاه و اهمیت خاصی است. قرآن برای پدرومادر جایگاه ویژه ای قایل شده است و آیات قرآنی پس از وجوب بندگی خدای یکتا از مردم خواسته است تا به احسان و نیکی در حق پدر بپردازند و حق ایشان را به تمام و کمال ادا نمایند.
در جامعه امروز، بسیاری از کرامت ها و آیین و سنت های پسندیده و نیکی چون خانواده و احترام و ادب در حق پدر و مادر از میان رفته است و اصول اخلاقی با تهاجم فرهنگی غربی و دیدگاه های نسبی گرایانه اخلاقی و حسی گرایانه مادی زیرپا گذاشته می شود. از این رو، بازخوانی مقام و منزلت پدر از دیدگاه قرآن تلاشی است تا ضمن قدردانی از نقش و جایگاه پدر، به گونه ای حق ایشان را ادا نماید. با هم این نوشته را از نظر می گذرانیم.
پدر در آموزه های قرآن
درزبان فارسی این عنوان به معنای مردی است که از او فرزند به وجود آمده است. - فرهنگ فارسی، ج ٌ، ص ًّْ - این کاربرد واژه، کاربردی در معنای حقیقی آن است؛ چرا که گاهی نیز به معنای کسی است که سبب ایجاد و یا اصلاح و یا ظهور چیزی باشد. پدر یا به تعبیر عربی آن والد، مردی است که فرزند از او به وجود می آید.آیات قرآنی هرگاه سخن از پدر به مفهوم خاص آن اشاره دارد از والد سخن به میان می آورد و از فرزند به عنوان مولودله یاد می کند.
بر این اساس مراد از پدر در این نوشتار نیز به پیروی از آیات قرآنی کسی است که پدر حقیقی شخص بوده و از وی فرزند متولد شده باشد. - مفردات راغب چنان که از آیات 114 سوره توبه و نیز 42 و 45 سوره مریم و 52 سوره انبیاء و 26سوره زخرف و آیات دیگر برمی آید آزر به سبب سرپرستی وی از کودکی به عنوان پدر معرفی شده است. با این همه در هیچ یک از آیات قرآنی از آزر به عنوان والد - پدر حقیقی - سخنی به میان نیامده است.
حضرت ابراهیم - ع - آزر عموی خویش را به عنوان پدر معرفی می کند و از وی با عنوان »یا ابت« یاد می کند و خداوند نیز در بیان گفت وگوهای آن حضرت و عمویش چنین می فرماید: »واذقال ابراهیم لابیه آزر؛ هنگامی که ابراهیم به پدرش آزر گفت« - انعام،آیهُْ - چنان که از آیات 114 سوره توبه و نیز 42 و 45 سوره مریم و 52 سوره انبیاء و 26سوره زخرف و آیات دیگر برمی آید آزر به سبب سرپرستی وی از کودکی به عنوان پدر معرفی شده است. با این همه در هیچ یک از آیات قرآنی از آزر به عنوان والد - پدر حقیقی - سخنی به میان نیامده است. - مجمع البیان ج3 و 4، صُُْ -
به نظر قرآن بهترین شیوه و اخلاقی ترین و حقوقی ترین عمل آن است که شخص به پدر حقیقی اش نسبت داده شود و هرگونه نسبت به غیرپدر، رفتاری ظالمانه و به دور از عدالت است . آیه4 سوره احزاب توضیح می دهد که از جمله هدایت های خاص خداوند نسبت به آدمی آن است که وی را به لزوم اسناد فرزند حقیقی به پدر را در آیات و آموزه های وحیانی قرآن تبیین کرده و آدمی را به سوی راه درست رهنمون ساخته است.
دستور عام نیکی به پدر
نیکی به پدر ، سفارشی ویژه و دستوری عام است تا آنجا که حتی ناپارسایی، شیعه نبودن و حتی نامسلمان بودن پدر، مانع نیکی کردن به آنان نمیشود. دراینباره امام باقر علیهالسلام در حدیثی فرموده است: »سه چیز است که خداوند متعالی در مورد آنها اجازه مخالفت نداده است: بازگرداندن امانت به نیکوکار و بدکار؛ وفای به پیمان در مورد درستکردار و بدرفتار، نیکرفتاری با پدر و مادر چه نیکوکار باشند و چه بد کردار.« امام رضا علیهالسلام نیز میفرماید: »نیکی کردن به پدر و مادر واجب است، اگر چه آن دو مشرک باشند، ولی در نافرمانی خداوند نباید از آنان رفمانپذیر بود.«
